Ben Bernanke: tussen standbeeld en stommiteiten

Ben Bernanke neemt dit weekend na acht jaar afscheid als voorzitter van de Amerikaanse centrale Bank (Fed). Ontdek zijn grootste fout, zijn grootste verdienste, zijn erfenis en het mogelijke eindoordeel van de geschiedenis.

Zijn grootste fout: De onderschatting van de omvang van de Amerikaanse huizenzeepbel en de gevolgen voor het wereldwijde financieel systeem. Bernanke begon in 2006 vrij snel met het optrekken van de rentevoeten om een oververhitting van de Amerikaanse economie te voorkomen, maar hij miskeek zich helemaal op de gevaarlijke dynamiek op de huizenmarkt. Bernanke kreeg, ook in de Fed, waarschuwingssignalen dat, onder impuls van een gebrekkig en laks toezicht en een losgeslagen Wall Street, een bijzonder gevaarlijke kredietzeepbel werd geblazen. Bernanke sloeg echter niet op tafel voor hogere kapitaalbuffers bij de banken of een strakker reglementair kader om de ergste uitwassen te voorkomen. Toen de huizenzeepbel uiteenspatte, onderschatte Bernanke aanvankelijk ook schromelijk de potentiële schade voor het financieel systeem en de economie. Bernanke had dus meer kunnen en moeten doen om erger te voorkomen.

Zijn grootste verdienste: Zonder enige discussie de redding van financieel systeem in het najaar van 2008 en het voorkomen van een nieuwe Grote Depressie. Na de val van Lehman Brothers was de toestand van het financieel systeem heel precair. Er dreigde een totale systeemcrisis. Bernanke heeft toen rationeel gehandeld en durfde uit te pakken met nooit eerder geziene maatregelen en een experimenteel beleid, met als speerpunt de grootschalige injectie van vers geld in het systeem (de zogenoemde kwantitatieve versoepeling). Door het balanstotaal van de Fed op te voeren van ongeveer 1000 miljard dollar in 2008 naar ongeveer 4000 miljard dollar nu, wist Bernanke de financiële markten en de economie te stabiliseren. Als academicus had Bernanke als geen ander de Grote Depressie bestudeerd en ingezien dat een veel te strak beleid van de Amerikaanse centrale bank mee aan de basis lag van de omvang van de Depressie. Bernanke beloofde dat de Fed die fout niet meer zou maken. Hij heeft zijn belofte gehouden.

Zijn erfenis: Een zwaar gedopeerd financieel systeem. Door het systeem kunstmatig aan de praat te houden, heeft de economie de kans niet gekregen om uit te zieken. Bernanke laat een economie achter die opnieuw groeit en (beperkt) jobs creëert, maar nog niet op een duurzame leest is geschoeid. De financiële sector is onvoldoende hervormd. De ongelijkheid in de Amerikaanse maatschappij neemt toe en de middenklasse kwijnt weg. En voor de Fed moet het moeilijkste nog komen. De nieuwe voorzitter, Janet Yellen, staat voor de bijzonder moeilijke taak het financieel systeem zonder grote brokken te maken te laten afkicken van het ultrasoepele geldbeleid. Gaat Yellen te snel met de normalisatie van het geldbeleid, dan dreigt de economie in stagnatie (of erger) te hervallen, of crashen de financiële markten _ kijk maar naar wat de ontluikende markten overkomt nu de Fed op de rem begint te staan. Maar gaat Yellen te traag, dan liggen inflatie en/of nieuwe ontwrichtende zeepbellen op de loer. Bernanke heeft voor Yellen dus een heel slappe koord gespannen om te bewandelen.

Het eindoordeel: Daar is het nog te vroeg voor. De financiële geschiedschrijving kan pas over enkele jaren een eindoordeel vellen, precies omdat het moeilijkste nog moet komen. Voor het vermijden van een nieuwe depressie verdient Bernanke een standbeeld in elke stad, maar de geschiedenis zal leren of Bernanke dat alleen maar voor elkaar kreeg door, net als zijn voorganger Alan Greenspan, een nieuwe zeepbel te blazen om het inklappen van de vorige op te vangen. Als de VS gevangen blijven in deze boom/bust-cyclus zal de geschiedenis scherper worden voor Bernanke, net als voor Greenspan, die al van zijn voetstuk gehaald is.