Bart Van Loo en Tom Waes achterna: geschiedenis is weer sexy

Vlaanderen geniet weer van geschiedenis. Succesvolle mediaproducten zoals De Bourgondiërs en Het verhaal van Vlaanderen zijn voortrekkers, maar de belangstelling gaat breder. Aan de basis liggen sterke verhalen en goede vertellers, maar ook een consument op zoek naar zijn identiteit.

Vijf jaar geleden verscheen De Bourgondiërs van Bart Van Loo. Zijn epos over de Bourgondische hertogen blies lezers in binnen- en buitenland omver. Er volgden bijna 400.000 verkochte exemplaren, een uitverkochte theatershow en een podcast met miljoenen downloads. De cijfers waren zo uitzonderlijk dat zijn medehistorici sindsdien over het Bart Van Loo-effect spreken: middeleeuwse geschiedenis verkoopt weer.

De lovende reviews van Stoute Schoenen, Van Loos nieuwste boek, doen vermoeden dat hij opnieuw een hit te pakken heeft. “De Bourgondische geschiedenis is een goudmijn waar ik per toeval op ben gestoten”, zegt Van Loo. “Dat het verhaal zich voor een groot deel hier, bij ons, afspeelt, heeft alles extra in een stroomversnelling gebracht. De wereld dringt langs alle kanten bij de mensen binnen. Daardoor vragen ze zich vaker af: wie zijn ‘wij’ eigenlijk?”

Verkoopcijfers van historische producten zijn nooit systematisch bijgehouden, maar Van Loo bevestigt het idee dat geschiedenis steeds meer aandacht krijgt. “Pakweg dertig jaar geleden lagen er veel minder historische titels in de boekhandel, meestal van buitenlandse auteurs dan nog. Nu liggen er tafels vol, vaak met schrijvers van eigen bodem.”

Vuurpijlen

Het succes van auteurs zoals Bart Van Loo, David Van Reybrouck, Edward De Maesschalck en Johan Op de Beeck inspireert uitgevers en boekhandels om sneller voor ‘eigen’ geschiedenis te kiezen. Maar Katrien De Vreese, directeur bij uitgeverij Sterck & De Vreese, dempt het enthousiasme toch wat. “De toppers trekken de rest niet mee. Er zijn veel vuurpijlen in omloop: historische boeken die heel snel en hoog pieken, maar dan weer wegzakken.”

Bovendien verhullen die pieken de blijvende moeilijkheden in het boekenvak. “Rond 2007-2008 ging het bergaf tot en met. Dat had te maken met de opkomst van het internet en de sociale media. Mensen hebben een gebrek aan tijd en aandacht – net twee zaken die belangrijk zijn voor de verkoop van geschiedenisboeken.” Wel bevestigt De Vreese het belang van identiteit. “Boeken die een herinnering oproepen, vaak vertrekkend vanuit de schooltijd van mensen, profiteren wel mee van de succesauteurs. Het zijn boeken die verbinding zoeken met een lokale, nationale of West-Europese identiteit.”

Suikerklontje Waes

Wie identiteit en geschiedenis zegt, zegt Het verhaal van Vlaanderen. Met gemiddeld 1.782.000 kijkers per aflevering, die in Nederland niet meegerekend, was ook die tv-reeks een topproduct. Waar de reeks passeerde, schoot het erfgoedtoerisme de lucht in, en de inschrijvingen voor een studie geschiedenis piekten.

De aanvankelijke kritiek dat het programma Vlaams-nationale propaganda zou zijn, verstomde al snel, maar toch had identiteit een belangrijk aandeel in het succes van de reeks. “We wilden de band aanhalen tussen waar je nu als Vlaming leeft en het verleden”, zegt Jesse Fabré, eindredacteur bij het productiehuis De Mensen. “En dat moest concreet zijn: de eerste aflevering begint heel bewust in een doodgewone hedendaagse wijk.”

Ook presentator Tom Waes maakte volgens Fabré een verschil. “Dankzij hem konden we geschiedenis herkenbaar en toegankelijk maken, alsof de kijker de geschiedenis zelf kon ervaren.” De Vreese beaamt: “Jongeren kopen weinig geschiedenisboeken, maar ze keken wel naar Het verhaal van Vlaanderen. Tom Waes was het suikerklontje voor hen.”

“Bij Bart Van Loo is de combinatie van hard werk en een goede performance trouwens even belangrijk. Geschiedenis verkoopt als je iemand hebt die op meerdere plaatsen sympathiek overkomt en die jarenlang op dezelfde nagel wil kloppen. Gewoon goed over geschiedenis kunnen schrijven, is niet voldoende meer”, zegt De Vreese. Arnout Hauben, maker en presentator van historische programma’s bij De Chinezen, treedt haar bij: “Geschiedenis werkt het beste met een goede, authentieke verteller, met veel emotionele weerklank. Zoals Bart Van Loo.”

Eén verhaal, veel ingangen

Hauben, die momenteel de tweede documentairereeks Interview met de geschiedenis inblikt, denkt dat geschiedenis nooit zonder die vertellers zal kunnen. “Geschiedenis zal altijd een marktaandeel hebben. De formats en de inhoud zullen verschuiven, en binnenkort komen er dankzij artificiële intelligentie interessante nieuwe mogelijkheden. Maar je hebt altijd mensen nodig om het goed verteld te krijgen, om emotie voor het verleden op te wekken.”

“Wat ons publiek bevalt, is de combinatie van geschiedenis, avontuur en human interest”, zegt Hauben. “Dat trekt mensen aan die anders nooit naar geschiedenis zouden kijken. En in Vlaanderen hebben we het geluk op een kruispunt te liggen van allerlei interessante verhalen.” Van Loo denkt er hetzelfde over. “Verhalen over het oude Europa werken heel goed, tot in China toe. Maar voor een cultuurproduct is het belangrijk om veel ingangen te hebben naar dezelfde inhoud. Dankzij de podcast bijvoorbeeld komen er mensen bij het boek terecht die anders nooit geschiedenis zouden lezen. En Stoute Schoenen is nu weer een nieuwe ingang naar het Bourgondische verhaal.”

Hauben merkte eerder al hoe verschillende formats elkaar kunnen versterken. “De eerste reeks van Ten Oorlog zat net voor de herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog. Maar vervolgens konden we bouwen op de storm van historische initiatieven die tussen 2014 en 2018 opstak.”

Ook Studio 100 profiteerde daarvan. ’14-’18 betekende in 2014 de doorbraak van de historische spektakelmusical in Vlaanderen. En dat succes blijft tot vandaag duren. Een nieuwe versie van de musical verkocht dit jaar al meer dan 120.000 tickets; de opvolger ’40-’45 stak intussen de grens over naar Nederland.

Buitenlandse interesse

Succes in het binnenland is de motor voor succes in het buitenland. Helaas komen er dan wel een pak extra kosten bij kijken. Boeken moeten vertaald worden en historische re-enactments op internationaal niveau zijn erg duur. Een nog groter probleem zijn de opportuniteitskosten. “Geld wordt tegenwoordig altijd gezocht bij grote streamingdiensten en coproducties met het buitenland, dus voor universele verhalen die ook daar werken”, zegt Fabré. “Maar dat is moeilijker bij historische non-fictie.” Hauben volgt daarin: “Hoe universeler je historische verhaal, hoe minder populair het is in eigen land. Brede standaardverhalen roepen veel minder emotie op.”

Toch blijft er veel enthousiasme voor het buitenlandse potentieel van onze geschiedenis. “Met onze onderwerpen kunnen we zeker scoren”, stelt Hauben. “En elk product spreekt mensen aan die meer willen weten.”

“Geschiedenis is erg dankbaar om mee te werken”, vult Fabré aan. En ook Van Loo gelooft dat veel onderwerpen zowel nationaal als internationaal kunnen scoren: “Geschiedenis is als een vertelkathedraal die nooit af is. Er is nog veel ruimte voor ‘grote grepen’ uit ons verleden.”