In zee met de Grieken

Griekenland is dit halfjaar voorzitter van de Europese Raad en daar hoort traditioneel een cultureel deel bij, zelfs als een land in economische moeilijkheden verkeert. In Bozar pakt het uit met de tentoonstelling ‘Nautilus. Rondvaart in Griekenland’. “De zee, dat is onze ziel”, zeggen de Grieken.

Griekenland en de zee zijn haast synoniemen. Miljoenen toeristen zakken elk jaar af naar de eindeloze stranden en keren bruingebrand terug naar huis. Sommigen hebben ook interesse in de antieke Griekse cultuur en bezoeken de talloze ruïnes en musea. Tijdens zijn Europees voorzitterschap zet het land niet alleen antiquiteiten in de kijker, het plaatst ze in dialoog met hedendaagse kunst. In het Brusselse Paleis voor Schone Kunsten kan je in deze grauwe wintertijd een streepje Griekse zon opdoen.

“Er is minstens één groot voordeel aan hedendaagse kunst. De artiesten kunnen hun werk gratis ter beschikking stellen, als een soort van reclame”, knipoogt Lina Mendoni, de secretaris-generaal van het Griekse ministerie van Cultuur. “De antieke stukken voor de tentoonstelling Nautilus komen uit 32 Griekse musea en ook daarvoor moeten we niet betalen. Ze verzekeren, kost daarentegen wel fortuinen.” Nautilus lijkt misschien een lowcostexpo, ze is wel degelijk prestigieus. In Bozar zijn 93 historische werken en artefacten te zien. Vele reizen voor het eerst naar het buitenland. Een blikvanger is de fresco van een visser die terugkomt met vissen in elke hand. De muurschildering is een van de belangrijkste werken van de Egeïsche schilderkunst. “Hij stelt de inwijding van jongemannen voor in de beproevingen die samenhangen met de zee en het vissen in het bijzonder. Het is een van de oudste en belangrijkste activiteiten in het bestaan van eilandbewoners”, verklaart Mendoni.

Poëtisch blauw

“De zee, dat is onze ziel. Het is geen toeval dat we voor dit thema kozen, want de zee domineert nog altijd het leven van veel Grieken. Voor deze tentoonstelling selecteerden we bijvoorbeeld foto’s van Stratos Kalafatis. Je vergaapt je aan de prachtige schakeringen blauw van het water en van de hemel. Een containerschip aan de horizon krijgt haast iets poëtisch.” In een installatie van een videokunstenaar zie je hedendaagse vissers aan het werk. Ze varen met een sloep en in wezen is er in honderden jaren amper iets aan hun werkwijze veranderd.

“Nautilus is onze gids door de tentoonstelling”, zegt Mendoni. “Dat is een slakje met een platte, spiraalvormige schelp, maar in het Oudgrieks betekent het ook ‘zeeman’. Hij loodst ons langs de eilanden van de Egeïsche Zee en antieke steden, van de prehistorische Cycladen, via het minoïsche Kreta en de Myceense paleizen tot het klassieke Athene. Tot slot varen we naar de Macedonische steden van de hellenistische rijken.”

“Toch is de tentoonstelling niet chronologisch opgebouwd. Ze belicht zeven thema’s, van genesis (oorsprong) tot geloof, die allemaal met de zee verweven zijn. De hedendaagse kunst is meer dan decoratieve of publicitaire spielerei. De kunstenaars brengen het Griekse landschap tot leven of dialogeren met de oudheid. Ze geven ook commentaar op de maatschappelijke en politieke toestand van ons land.”

In de eerste zaal van een zijvleugel van het Paleis voor Schone Kunsten — de andere zalen zijn gevuld met Zurbarán en Borremans — raak je bijna meteen verstrikt in de netten van Aemilia Papafilippou. Ze opent de tentoonstelling met een installatie uit fluorescerende katoendraad, Zeetestament genaamd. “Mijn persoonlijke favoriet is Aegan Sea Odes, een installatie van Mary Schina. Ze probeert de transparantie van de zee weer te geven. Dat deed ze door een houten paneel te graveren, het te fotograferen en af te drukken op banieren van Chinese zijde van 2,5 meter hoog. Het lijkt wel alsof je door de golven wandelt.”

“Als archeoloog moet ik natuurlijk ook een antieke favoriet vermelden”, lacht Mendoni. “Ik vind het bronzen beeld van een manshoofd met hoed uit de derde eeuw voor Christus prachtig. Het is een onderdeel van een gekleed standbeeld. Vooral de heldere ogen van de man maken dit beeld zo speciaal. Ze zijn ingelegd in verschillende materialen: faience of albast voor de oogbol, met een metalen strook als omtrek voor de pupil en een bronsmengsel voor de iris.”

Tussen de draden van Papafilippou en de zijde van Schina bots je onder meer op kostuums van Melina Mercouri, schilderijen, foto’s en films. En natuurlijk prachtige amforen en figurines. Al is het niet altijd even duidelijk wat nieuw is en wat oud. De Cycladische vrouwenbeeldjes van 2700 tot 2400 voor Christus lijken verdacht veel op abstracte, hedendaagse kunst.

‘Nautilus. Rondvaart in Griekenland’ loopt tot 27 april in Bozar in Brussel. In de marge van de tentoonstelling vinden ook concerten, film- en theatervoorstellingen plaats.

FREDERIC EELBODE

“De kunstenaars brengen het Griekse landschap tot leven of dialogeren met de oudheid. Ze geven ook commentaar op de maatschappelijke en politieke toestand van ons land”