Als België de komende jaren gokt op immigratie om de vergrijzing de baas te kunnen, kan het van een koude kermis thuiskomen. In onze huidige arbeidsmarkt is een selectief migratiebeleid niet uitvoerbaar én is een soepel migratiebeleid niet verstandig.
De huidige schaarste op de arbeidmarkt is nog maar een voorafje van wat de bedrijven de komende jaren te wachten staat. De vergrijzing zal de Belgische beroepsbevolking decimeren. Tegen 2050 zou de Belgische economie ten minste 360.000 paar handen te kort komen, berekende de Universiteit van Amsterdam vorige week nog.
De oplossing ligt voor de hand: menselijk kapitaal invoeren, véél menselijk kapitaal invoeren. Maar of migratie een wonderoplossing is? België scoort op dit moment abominabel slecht wat betreft de tewerkstellingskansen van migranten. En de kans is groot dat de genereuze Belgische welvaartsstaat vooral ongeschoolde migranten aantrekt, die niet arbeid, maar gezinshereniging als hoofdmotief hebben, en die dikwijls levenslang afhankelijk zijn van de sociale zekerheid.
“Is het wel verstandig om zonder arbeidsmarktdebat een soepel migratiebeleid te voeren?”, zo gooit Ivan Van de Cloot, econoom van ING België, de knuppel in het hoenderhok. Slechts 66 % van de Vlaamse bedrijven ziet daarom migratie als een oplossing om de arbeidstekorten op te vullen. In Brussel en Wallonië, waar de werkloosheid onder niet-Belgen nog groter is, ziet zelfs een meerderheid van de ondernemers geen heil in migratie (zie ook blz 40: Ondernemers willen vooral meer flexibiliteit).
De delicate discussie zou hoog op de politieke agenda moeten staan. België kende sinds 2000 een sterke toename van het aantal immigranten. De instroom is zelfs verdubbeld tot meer dan 50.000 per jaar en kan volgens het Planbureau oplopen tot meer dan 70.000 per jaar tijdens de volgende jaren. In 2004 bedroeg het aandeel van niet in ons land geboren personen al 11,4 %.
Outsiders uitgesloten
Angelsaksische landen hebben een succesvolle traditie om immigranten in te schakelen in de economie. België en Europa hebben die traditie absoluut niet. België hoort bij de slechtste leerlingen van de klas met een werkloosheidsgraad van 18,3 % bij de allochtonen. Geen enkel industrieel land doet het slechter. Ook het verschil tussen de werkloosheid van autochtonen en allochtonen is nergens groter dan in België (zie grafiek).
Maar waarom vinden migranten moeilijk een baan? Ivan Van de Cloot: “Hoge minimumlonen en ontslagvergoedingen beschermen degenen die al werk hebben (de insiders), maar verkleinen de arbeidskansen van kwetsbare groepen zoals jongeren, laaggeschoolden en migranten (de outsiders). Voor jongere allochtonen wordt de arbeidsmarktregulering dan een bijna niet te nemen klip. Maar of de geesten rijp zijn om de arbeidsmarkt te moderniseren en zwakkeren meer toetredingskansen te geven? Straatprotest tegen het Contrat Première Embauche was genoeg om de Franse regering te doen inbinden.”
Maar ook hun lagere scholing speelt de migranten parten, net als discriminerend gedrag bij werkgevers. Bart Van den Cruyce, die op dit thema doctoreerde aan de KU Leuven: “Er bestaan grote verschillen in opleidingsniveau tussen Belgen en niet-Belgen, maar deze verschillen verklaren niet volledig de lagere tewerkstellingskansen. Er is ook discriminatie en achterstelling van allochtonen bij de aanwerving. Deze combinatie zorgt voor een hogere werkloosheid én demotivatie bij de allochtonen, waardoor een vicieuze cirkel zich op gang trekt.”
Die discriminatie wordt in economisch onderzoek niet als irrationeel of racistisch gedrag van de werkgevers bestempeld, maar eerder statistische discriminatie genoemd. Bart Van den Cruyce: “Werkgevers weigeren bepaalde nationaliteiten aan te werven of ze stellen hogere eisen bij de selectie, omdat personen uit die groepen gemiddeld minder vaardig zijn en hogere opleidingskosten vergen. Het lagere menselijk kapitaal houdt dus de statistische discriminatie in stand.”
Ook de lage nettolonen en de slechte arbeidsvoorwaarden in de (weinige) banen die nog openstaan voor mensen zonder diploma’s en attesten verhogen de werkloosheid onder de allochtonen van vooral de tweede generatie. Bart Van den Cruyce: “In tegenstelling tot nieuwe immigranten, zijn de in België geboren laaggeschoolden niet bereid zich langer dan enkele jaren te laten uitbuiten. Voor hen is het vaak voordeliger werkloos te blijven en zoveel mogelijk opleidingen te volgen of in het zwart bij te verdienen. Een versoepeling van het immigratiebeleid kan in die zin ook best gepaard gaan met een verhoging van de laagste nettolonen.”
Selectieve migratie?
De oplossing kan zijn om een selectief migratiebeleid te voeren en enkel geschoolde mensen aan te trekken, zoals de traditionele immigratielanden dat doen. Er is bewijs dat selectie op basis van scholing de baten voor het gastland verhoogt. “Een selectief migratiebeleid kan ook de beeldvorming over vreemdelingen als werknemer verbeteren. Dat is cruciaal om de discriminatie die nu heerst tegen allochtonen te verminderen,” zegt Bart Van den Cruyce. “Maar vaak kunnen ook hooggeschoolde vreemdelingen hier enkel ongeschoold werk doen, omdat hun buitenlandse diploma’s niet erkend worden. Een meer objectieve (het zijn nu te vaak de opleidingscentra zélf die beslissen) en soepele erkenning van buitenlandse diploma’s zou voor tienduizenden hooggeschoolde banen kunnen zorgen voor mensen die hier al aanwezig zijn.”
Is België wel in staat om geschoolde mensen aan te trekken? Ivan Van de Cloot: “In Europa leeft de vrees dat een uitgebreide welvaartsstaat, zoals de Belgische, net de laagst geschoolden aantrekt en dat de hoogst geschoolden naar de landen trekken waar de inkomensongelijkheid groter is. In dat geval kan de Belgische hoop om een selectief migratiebeleid te voeren ijdel blijken.”
Daan Killemaes
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier