Hoe Vladimir Poetin Donald Trump denkt te bespelen

De Russische president ziet zichzelf als de betere pokerspeler, schrijft The Economist.

Afgaand op de luidruchtige Russische propaganda lijkt Vladimir Poetin dichter dan ooit bij een overwinning in Oekraïne. In Europa groeit de wanhoop, nu de Amerikaanse president Donald Trump de trans-Atlantische alliantie op zijn kop zet en ten onrechte Oekraïne de schuld geeft van de oorlog. “Jullie hadden het nooit mogen beginnen”, zei hij op 18 februari vanuit Mar-a-Lago, Florida.

Toch is het, drie jaar na de invasie, nog altijd onduidelijk wat ‘winnen’ voor Poetin betekent. Zijn doelen blijven vaag. Zijn ‘speciale militaire operatie’ werd in het geheim voorbereid, zonder dat zijn regering of het Russische volk op de hoogte was. Hij spreekt over de verdediging van de Russische soevereiniteit, maar de verdere ontwikkelingen hangen deels af van factoren buiten zijn controle: de politieke situatie in Oekraïne, de herbewapening van Europa en vooral de houding van Trump.

Onzekere Amerikaanse koers

Trump heeft geen duidelijke strategie. Zijn opties variëren van het volledig stopzetten van de steun aan Oekraïne tot het opvoeren van de militaire hulp en sancties tegen Rusland. Op 18 februari vond in Riyad, Saudi-Arabië, het eerste directe overleg tussen Amerikaanse en Russische functionarissen in drie jaar plaats. Ze kwamen overeen onderhandelingen te starten over Oekraïne en “gezamenlijke geopolitieke belangen”. Er wordt zelfs gesproken over een Trump-Poetin-top, mogelijk nog voor maart.

Voor Poetin komt die vage diplomatie als geroepen. Trump ziet onderhandelingen als een kans om, als meester-dealmaker, snel een “belachelijke” oorlog te beëindigen. Maar volgens een Amerikaanse functionaris beschouwt Poetin gesprekken als een fase in een bredere strijd. Hij gelooft dat hij meer uithoudingsvermogen heeft dan Oekraïne of de verzwakte NAVO. Als pokerspeler straalt hij zelfvertrouwen en kracht uit, maar in werkelijkheid zijn zijn kaarten minder sterk dan hij zijn tegenstanders wil doen geloven. Bovendien kan een einde aan de oorlog hem intern in de problemen brengen.

Rusland in slijtageslag

De verliezen aan militair materieel zijn enorm. Van de 7.300 tanks die Rusland in opslag had, is meer dan de helft vernietigd. Slechts 500 overgebleven tanks kunnen snel worden opgeknapt. Tegen april dreigt Rusland zonder T-80-tanks te zitten. Vorig jaar verloor het land twee keer zoveel artilleriesystemen als in de twee voorgaande jaren samen. Het werven van nieuwe soldaten wordt steeds duurder, terwijl een algehele mobilisatie politiek riskant zou zijn. Opiniepeilingen tonen aan dat veel Russen de oorlog liever beëindigd zien.

Rusland heeft de economische klap van de sancties doorstaan dankzij een effectieve centrale bank, hoge grondstoffenprijzen en stimuleringsmaatregelen. Maar de verschuiving van middelen naar de oorlogsindustrie heeft de inflatie boven 10 procent gedreven. De rente staat op 21 procent, het hoogste niveau in twintig jaar, en er is een structureel tekort aan arbeidskrachten. Officiële economische cijfers zijn onbetrouwbaar: de Russische statistische dienst past de groeiramingen voortdurend aan. Een gelekt rapport van de centrale bank en het ministerie van Economie waarschuwt dat een recessie dreigt nog voordat de inflatie onder controle is. Voormalig viceminister van Financiën Oleg Vyugin stelt dat het Kremlin binnenkort moet kiezen: óf minder militaire uitgaven óf een ongecontroleerde inflatiespiraal.

Het Russische staatsinvesteringsfonds raakt leeg. Volgens oud-minister van Financiën Michail Zadornov is het gedaald van 7,4 procent van het bruto binnenlands product naar minder dan 2 procent. De export, die vorig jaar nog 417 miljard dollar bedroeg, staat onder druk door sancties en dalende grondstoffenprijzen. In december zakte de export met 20 procent in vergelijking met het jaar ervoor. Kirill Rogov, analist bij denktank Re: Russia, stelt dat sancties en de dalende prijzen van staal en landbouwproducten Rusland steeds minder mogelijkheden geven om zijn agressie voort te zetten.

Trumps concessies als reddingsboei?

Gezien Poetins zwakke positie, vinden sommigen in het Westen het gevaarlijk dat Amerika nu bereid lijkt tot snelle concessies. Zelfs als het Westen Oekraïne geen absolute veiligheidsgaranties kan geven, zou het met sancties Poetins oorlogsmachine kunnen verzwakken, meent Rogov. Maar Trump richt zich vooral op zijn belofte om de oorlog snel te beëindigen, niet op het in toom houden van Rusland op lange termijn.

“We hebben Poetin eindelijk in de positie waarin we hem drie jaar lang wilden hebben”, zegt een Amerikaanse functionaris. “Het zou een enorme fout zijn als we hem nu alsnog aan de nederlaag laten ontsnappen.” Poetin denkt dat Trump niet alleen ongeduldig is, maar ook makkelijk te beïnvloeden. Hij vleit de Amerikaanse president en geeft hem snel zichtbare successen. Zo liet hij op 11 februari Marc Fogel vrij, een Amerikaan die in 2021 in Rusland was gearresteerd. Maar Poetins fundamentele eisen blijven onveranderd: Oekraïne mag geen militaire allianties aangaan, moet zijn leger en wapens inperken en mag geen westerse troepen op zijn grondgebied toelaten. Daarnaast eist hij erkenning dat de Krim en vier andere bezette regio’s Russisch grondgebied zijn.

Het allerbelangrijkste, zoals Poetin in juni 2024 al aangaf, is dat hij geen tijdelijke wapenstilstand wil, waarbij Oekraïne de kans krijgt zich te herbewapenen. Hij wil een definitieve regeling waardoor de sancties worden opgeheven en Rusland zijn leger kan heropbouwen.

Poetins langetermijnstrategie

Zelfs als de actieve gevechten stoppen, zal Poetin proberen Europa te verzwakken en de Russische invloedssfeer te herstellen. Zijn doel is het breken van Oekraïne en het ontmantelen van de Amerikaanse invloed in Europa, zegt Steve Covington, adviseur van de NAVO-bevelhebber in Europa. Volgens Poetin brokkelt “het hele Euro-Atlantische veiligheidsstelsel voor onze ogen af”.

Hij zal dan ook tevreden zijn geweest toen de Amerikaanse vicepresident J.D. Vance op 15 februari tijdens de Veiligheidsconferentie van München soortgelijke retoriek gebruikte. Diezelfde conferentie was in 2007 het podium waarop Poetin voor het eerst verklaarde dat hij bereid was het Westen te bevechten. Het Kremlin hoopt dat pro-Russische rechtse partijen, die Vance bewondert, terrein winnen bij de Europese verkiezingen.

Interne verdeeldheid in het Kremlin

Voor Poetin is het behoud van zijn macht de hoogste prioriteit. Een einde aan de oorlog brengt risico’s met zich mee: honderdduizenden soldaten keren terug naar Rusland en er kan een machtsstrijd ontstaan tussen verschillende politieke clans. De diplomatieke toenadering van Trump geeft hoop aan gematigde krachten in Rusland die de oorlog stilzwijgend afkeurden.

Zij hebben weinig politieke macht, maar hopen dat Trump Poetins koers kan beïnvloeden. Niet door hem openlijk tegen te werken, maar door hem ervan te overtuigen dat een vermindering van de spanningen met het Westen juist in zijn voordeel is.

Daartegenover staan de ‘begunstigden van de oorlog’. Voor hen draait Poetins regime om confrontatie, met geweld en corruptie als bindmiddel. Oligarchen verdienen grof geld aan de zwarte handel in olie en andere grondstoffen, vergelijkbaar met de smokkelnetwerken van de Iraanse Revolutionaire Garde. De veiligheidsdiensten zoeken zowel naar ‘vijfde kolonnes’ die vrede willen als naar ultranationalisten die elke toegeving als verraad zien.

Trump heeft gelijk dat hij “het doden wil stoppen”. Als een staakt-het-vuren Oekraïne de kans geeft om zich te herstellen, de Europese defensie-uitgaven stimuleert en enkele sancties tegen Rusland in stand houdt, kan het alsnog Poetins ambities dwarsbomen. Maar Poetin gokt erop dat hij langer kan volhouden dan Oekraïne – of dat hij Trump kan bespelen om een deal te sluiten die Rusland weer toegang geeft tot de wereldeconomie, Oekraïne verzwakt en Europa te verdeeld achterlaat om zichzelf te verdedigen.