Hoe Groot-Brittannië is veranderd sinds Elizabeth II werd gekroond in 1953

Er zijn minder kinderen, minder mijnwerkers en minder kool.

Ergens in Groot-Brittannië verzamelde zich een half dozijn mensen in een boerderij om de kroning van koningin Elizabeth II op televisie te volgen. “Het is een vermoeiende dag voor haar”, opperde iemand. “Ik verwacht dat ze een paar boterhammen voor zichzelf heeft ingepakt”, merkte een ander op. Iemand voegde eraan toe: “Ik wou dat enkele van de wachtende dames struikelden, dat zou grappig zijn.” Dan: “Ze zetten een baldakijn over haar heen als ze gezalfd wordt, dat is leuk voor haar.”

Die scène, die werd opgenomen door een informant voor Mass Observation, een soort goedaardig sociologisch spionagenetwerk, zou een fragment kunnen zijn uit The Royle Family, een sitcom uit de jaren negentig waarin mensen tv zitten te kijken, of de meer recente variant, Gogglebox. In 1953, net als nu, konden de Britse kijkers niet anders dan zich te concentreren op de meest alledaagse zaken. Krijgt de koningin geen honger? Ze waren scherp, maar niet oneerbiedig. In sommige opzichten zijn ze sindsdien niet veel veranderd.

Jonger land

Hun land is wel veranderd. In het jaar van de kroning leefden en werkten de inwoners van Groot-Brittannië op een manier die vandaag even eigenaardig lijkt als de late Victorianen zouden hebben geleken voor degenen die de kroning op vage zwart-witschermen zagen.

De jonge koningin regeerde over een minder dichtbevolkt, jonger land. Van de 50,6 miljoen mensen in het land in 1953 waren 21,6 miljoen jonger dan dertig jaar en slechts 8 miljoen zestig jaar of ouder – een verhouding van 2,7 tot 1. Kijk naar films uit die tijd, en de hordes kinderen zijn even opvallend als de alomtegenwoordigheid van hoeden. Het land is sindsdien gegroeid, tot meer dan 67 miljoen, en ouder geworden. De verhouding tussen jong en oud is nu 1,4 tegen 1, en ze daalt nog.

De koningin was op 21-jarige leeftijd getrouwd en op 22-jarige leeftijd bevallen van haar eerste kind, Charles. In dat opzicht was ze vrij typisch voor haar tijdgenoten. In 1953 werd 65 procent van de kinderen geboren bij vrouwen jonger dan dertig jaar, tegenover 40 procent nu. Slechts 5 procent van de geboorten vond plaats buiten het huwelijk; tegenwoordig is dat 51 procent. Maar Elizabeth kreeg nog drie kinderen, wat haar ongewoon maakte. Ze werd geboren in 1926. De gemiddelde vrouw geboren in dat jaar kreeg 2,2 kinderen. Monarchen doen er verstandig aan te overdrijven: de Engelse geschiedenis is bezaaid met voorbeelden van de ravage die ontstaat als de lijn van opvolging onduidelijk is.

Elizabeth was ook ongewoon omdat ze een baan had, zij het een bijzondere. In 1953 bestond de beroepsbevolking voor 32 procent uit vrouwen; nu is dat 48 procent. Het was bijzonder zeldzaam voor een moeder van jonge kinderen om buitenshuis te werken. Uit de volkstelling van 1951 bleek dat slechts ongeveer één op de zes dat deed.

Haar eerste publieke rol was in de Auxiliary Territorial Service, waar zij leerde ambulances en jeeps te repareren en te besturen. En ze bracht een groot deel van haar leven door in het gezelschap van militairen. In dat opzicht was ze typisch voor haar generatie. In het kroningsjaar verwachtte de Britse regering nog altijd dat mannen in militaire dienst gingen, en dat zou nog tien jaar zo blijven. De strijdkrachten slokten een enorm deel van de staatsuitgaven op. In 1953-1954 ging 9 procent van het Britse nationale inkomen naar defensie. Dat is anderhalf keer zoveel als naar de Nationale Gezondheidsdienst en het openbaar onderwijs samen.

Saai Brits dieet

Enkele voedingsmiddelen, met name vlees en zuivelproducten, waren in 1953 nog steeds onderhevig aan rantsoenering. En Britse diëten waren onverminderd saai. De gemiddelde persoon – man, vrouw en kind – at 63 ounce (1,78 kilo) verse aardappelen per week, bijna vijf keer zo veel als nu. De mensen aten zes ounce (170 gram) kool per week, zes keer meer dan de moderne Britten. De keukens moeten naar kool hebben geroken.

In het jaar van de kroning waren er nog twee andere dominerende geuren. De ene was brandende tabak. Bijna alle mannen en veel vrouwen rookten: uit een onderzoek in 1951 bleek dat 87 procent van de mannelijke artsen boven 35 jaar rookte. Een jaar na de kroning leverde dezelfde studie sterke aanwijzingen op dat er een verband bestond tussen roken en longkanker. Een paar jaar later begon het roken langzaam af te nemen.

De andere doordringende geur was kolendamp. Steenkool dreef de fabrieken en treinen van Groot-Brittannië aan, wekte elektriciteit op en verwarmde de huizen. In 1953 delfde het land 230 miljoen ton steenkool, meer dan 4 ton per persoon. 700.000 mensen werkten in de steenkoolindustrie. Toen de koningin in 1966 een bezoek bracht aan Aberfan, een dorp in Wales dat was verwoest door een stortplaats voor steenkool, was ze op weg naar het hart van de Britse economie. Maar in 2019 bedroeg de Britse steenkoolproductie nog maar 1 miljoen ton.

Groot-Brittannië is ingrijpend veranderd op een aantal manieren die niet worden vastgelegd. Het was bijvoorbeeld een veel witter land in 1953. Maar het is niet precies bekend hoe wit, omdat bij de volkstelling tot 1991 niet naar ras werd gevraagd. Partnerschappen tussen personen van hetzelfde geslacht waren gehuld in geheimzinnigheid. Over het geloof van mensen was midden twintigste eeuw minder bekend dan nu, hoewel godsdienst toen veel belangrijker was.

Zeven decennia

In enkele opzichten lijkt de Britse samenleving terug te keren naar de patronen van 1953. Echtscheidingen waren toen uiterst zeldzaam: er waren er slechts 30.000. Het aantal bereikte daarna een hoogtepunt van ruim 160.000 in 1992, het jaar dat ook twee kinderen van de koningin scheidden. Maar het aantal echtscheidingen is weer geslonken tot rond 100.000, allicht grotendeels omdat mensen veel minder geneigd zijn te trouwen voor ze vrij zeker zijn van hun partner. De bevolking van Londen is vandaag ongeveer even groot als midden twintigste eeuw. Intussen verloor de stad 2 miljoen mensen (als gevolg van een overhaast beleid om arbeiders naar nieuwe voorsteden te verhuizen) en kreeg ze daarna ongeveer evenveel mensen terug.

De zeven decennia van Elizabeths kroning tot haar dood zijn een record dat waarschijnlijk nooit zal worden overtroffen. De kroningkijkers zullen misschien nooit meer zo verschillend zijn. Behoudens een dramatische sociale omwenteling zal Groot-Brittannië tijdens de regeerperiode van Charles, William of George minder veranderen dan onder Elizabeth.