Hoe de Hasseltse en Brugse crematoria de wet omzeilden

Op 8 november is het officieel gedaan met de privé-crematoria in België. Maar door druk lobbywerk zal er in Hasselt en Brugge weinig veranderen. Minister van Binnenlandse Zaken Paul Van Grembergen gaat in het verweer.

Toen de privé-crematoria in oktober 2001 overgingen in handen van de toen geheel nieuwe Nederlandse investeerders Waterland Private Equity Investments, leek de hele zaak ten dode opgeschreven. De door hen (via de NV Sophia Group) beheerde crematoria in Hasselt, Brugge en Vilvoorde moesten in november 2003 immers overgaan in handen van de gemeenten. Bovendien waren de crematoria verouderd en niet in orde met hun milieuvergunningen. Geen wonder dat de onbekende Nederlanders de crematoria voor een prikje hadden gekocht van de Amerikaanse uitvaartgroep SCI, die ze kort daarvoor ook van Filip Soete, stichter van de Private crematoria in België, had overgenomen.

Pogingen om alsnog aan de wet te ontsnappen, botsten op een kordaat ‘njet’ van de Vlaamse regering. Daarnaast toonde een door het Limburgs provinciebestuur bestelde studie van de Limburgse Reconversiemaatschappij ( LRM) aan dat een intercommunaal crematorium al vanaf het eerste jaar zeer winstgevend zou zijn.

Maar in het voorjaar van 2003 verlieten ze in Limburg plots die piste en werden de degelijke studies van de LRM begraven. Terwijl de wet van 1998 (die er kwam na een schandaal rond asvermenging in het crematorium in Vilvoorde) vooral het werk was van socialistische toppolitici als Louis Tobback en Johan Vande Lanotte, blijken hun Limburgse en Brugse partijgenoten in dit dossier plots een heel andere weg te bewandelen. Waterland sloot namelijk akkoorden af met Brugge en Hasselt en die blijken helemaal op maat van de Nederlanders gemaakt.

Van Grembergen in de wind gezet

Vlaams minister van Binnenlandse Zaken Paul Van Grembergen ( Spirit) had voor Limburg verschillende opties naar voren geschoven: een nieuw crematorium bouwen, er een kopen of een huren. Maar in Hasselt kwamen ze dus op een nieuw idee. Op het kabinet-Van Grembergen voelen ze zich gerold door het stadsbestuur van Hasselt, het provinciebestuur en sommige Limburgse politici.

Zo schreef de minister op 6 maart een brief naar Louis Van Velthoven ( SP.A), voorzitter van het Overlegorgaan Intergemeentelijk Samenwerkingsverband voor Crematoriumbeheer in Limburg, waarin hij zware kritiek uitte op het samen met Sophia uitgewerkte en aan hem voorgelegde voorstel. Die brief eindigt zo: “Hierbij bekomt u mijn akkoord met het principiële opzet van samenwerkingsconstructie op basis van een huurovereenkomst.” Maar wanneer de Hasseltse gemeenteraad op 24 juni het akkoord met Sophia goedkeurt, staat daar letterlijk in: “Er wordt expliciet gepreciseerd dat deze overeenkomst geen huurovereenkomst is.”

De essentie van dit akkoord is dat de NV Crematorium Hasselt de ovens per crematie ter beschikking stelt van de stad. Hasselt betaalt Waterland daarvoor 351 euro per dienst. In het ontwerpakkoord van Sophia was nog sprake van een huurder en verhuurder, maar in het definitieve akkoord werd die terminologie helemaal overboord gegooid. “Het opzet van deze overeenkomst is om de boekhoudkundige en budgettaire neutraliteit, ten opzichte van de situatie zoals deze bestond vóór deze overeenkomst, te bewaren zowel voor de stad als voor Crematorium Hasselt,” heet het.

Met andere woorden: de essentie is dat Hasselt ervoor zorgt dat de winsten van Sophia veilig worden gesteld. En dat gaat zelfs heel ver. Zo bepaalt de overeenkomst dat de prijzen moeten worden aangepast wanneer de NV bijkomende kosten krijgt bij een mogelijke verandering van de milieuwetgeving. Ook als Hasselt een prijsverhoging zou doorvoeren bij de klanten, heeft Crematorium Hasselt recht op een prijsaanpassing.

Zelfs de aanwezigheidsattesten voor werkverlet worden in rekening gebracht. Per aanwezigheidsattest dat de NV uitreikt, betaalt Hasselt immers 2,5 euro aan de NV. Wat normaal een gratis gemeentelijke dienst is, moet nu door de Hasseltse belastingbetaler betaald naar rato van 2,5 euro per stuk. Het onthaal in het crematorium blijft immers geheel in handen van de NV. Ook mag Hasselt alleen maar personeel aanwerven in onderling overleg met de NV en mag men zelfs niet eens aan de technische installaties raken.

Opvallend is ook dat men in het contract de organisatie van de uitvaartplechtigheid exclusief toevertrouwt aan de NV. Van enige openbare aanbesteding is hier geen sprake. Het gevolg is dat privé-begrafenisondernemers bij hun rivalen van Sophia, dat ook een reeks begrafenisondernemingen heeft, moeten aankloppen om een crematieplechtigheid te organiseren.

Het resultaat is dat mensen in Limburg naargelang van de afstand tussen de 375 tot 425 euro moeten betalen voor een crematie. Dit terwijl in Turnhout, Antwerpen of Lochristi maar 350 euro wordt betaald en waar de dienstverlening bovendien op een veel hoger niveau staat dan in de particuliere crematoria. Wat zowel in Brugge als Hasselt door de stedelijke overheden ook grif wordt toegegeven. De belastingbetaler in Limburg betaalt hier dus het gelag. En dit zelfs tweemaal. Zoals de LRM bewees, is de exploitatie van een crematorium immers winstgevend en is dus een interessante zaak voor gemeenten. Zeker nu ze ook in Limburg alle denkbare trucs als rioolleasings gebruiken om aan geld te komen. Waarom laat men hier die mooie centen liggen?

Botsing met kabinet-Stevaert

Op het kabinet van Van Grembergen zijn ze dan ook behoorlijk boos over de houding van bepaalde Limburgse politici en voelen ze zich bedrogen.

“Door het akkoord tussen de stad Hasselt en Waterland heeft men sommige controles ontweken. Als een intercommunale dit had ondertekend, dan was de regeringscommissaris voor intercommunales ( nvdr – Erwin Van Walle) zeker snel tussenbeide gekomen. Nu was dit toezicht de taak van de gouverneur in Hasselt. Het akkoord is echter onderhandeld door gedeputeerde Guy Vrijs en werd bij de provincie dan ook gunstig onthaald. De gouverneur vroeg het dossier niet op en schorste het niet en toen wij het akkoord in handen kregen, was de termijn om te schorsen al voorbij. Die strategie lijkt bewust gevoerd,” aldus een kabinetsmedewerker.

Op het kabinet werken ze aan een nieuwe strategie. “Het is onze taak om toe te zien op de gemeentelijke werking, die uiteraard conform de wet moet zijn. Is de manier waarop Hasselt de crematies in de praktijk regelt dat niet, dan zullen wij desnoods optreden,” klinkt het. “Bovendien is er een brief gestuurd naar de in oprichting zijnde Limburgse intercommunale voor crematies. Daarin stellen wij dat de intercommunale het akkoord van Hasselt met Waterland niet op die manier mag overnemen.”

Er hangt bovendien een politiek probleem vast aan dit dossier. Zo is het Hasseltse akkoord ondertekend door burgemeester en SP.A-voorzitter Steve Stevaert. “Het is voor Van Grembergen erg moeilijk om in te gaan tegen een overeenkomst die is ondertekend door Stevaert, voorzitter van de partij waarmee Spirit een kartel vormt,” zegt een insider. Op het kabinet geeft men toe dat er een stevig politiek probleem is.

In Limburg verdedigt Guy Vrijs, tot de Visa-affaire in juni 2003 provinciaal gedeputeerde, zich. “Ons probleem was dat wij garanties wilden voor de continuïteit van crematies in Limburg, en dat eventueel onteigenen te veel tijd zou vergen. Bovendien heeft de minister ons gezegd dat onteigenen niet kon.” Die bewering wordt op het kabinet ten stelligste ontkend. “Daarnaast zijn de gemeenten niet gemakkelijk bereid om in een crematorium te investeren,” meent Vrijs. “Ze zitten al op hun tandvlees.” Wat echter ontkracht wordt door de studie van de LRM, die al na het eerste boekjaar winst voorspelde.

Essentiëler voor de visie van sommige politici in Limburg lijkt echter deze stelling van Vrijs: “Wij waren nooit gelukkig met die wet van 1998. Als de privé-sector dat goed doet, is er geen reden waarom de overheid dat zelf zou moeten doen.” Waarbij hij ontkent dat de Limburgers door dat beleid meer zullen moeten betalen voor hun crematies dan elders. Wel geeft Vrijs toe dat de juridische constructie wankel is. “De kans is inderdaad groot dat de Raad van State dit akkoord na een klacht schorst.” Het probleem is echter dat het Vlaams Blok de enige oppositiepartij is in Hasselt.

Brugge volgt Hasselt

Ook in Brugge verdedigen ze door dik en dun het akkoord met Waterland. En zoals in Limburg socialistische politici het dossier beheren, zo is het in Brugge een SP.A-schepen, Jean Van den Bilcke, die het akkoord onderhandelde. Brugge betaalt per crematie zelfs 400 euro aan de NV Crematorium Brugge van Sophia. Dat bedrag wordt door de stad doorgerekend aan wie zich in Brugge laat cremeren. De stad is dus een gratis werkend doorgeefluik voor het crematiegeld. Schepen Van den Bilcke zei in een interview dan ook “dat er in de praktijk eigenlijk niets verandert.”

Ook hier wordt de organisatie van de feestelijkheden zonder openbare aanbesteding exclusief aan de NV gegeven. Het uitgangspunt is simpel: aangezien de minister niets ondernam tegen het akkoord met Hasselt, gaat hij ook akkoord met de overeenkomst in Brugge. “Op een besloten vergadering werd ons meegedeeld dat de minister tevreden was met het akkoord van Hasselt,” zegt Jean-Marie Bogaert, gemeenteraadslid voor de N-VA.

Minister Van Grembergen heeft het besluit van Brugge intussen opgevraagd. Dat werd onder luid protest van de oppositie door de meerderheid goedgekeurd. De minister wil intern en extern advies inwinnen voor een eventuele schorsing.

Alleen rond het crematorium in Vilvoorde wordt nog een hevige strijd gevoerd. Daar hebben de gemeenten de intercommunale Havicrem opgericht, en is men overgegaan tot de feitelijke onteigening van het crematorium. Waterland weigert immers het gebouw te verhuren of te verkopen aan Havicrem. “Waterland wil ons alleen die overeenkomst naar het voorbeeld van Hasselt doen ondertekenen, maar die is onwettig. Bovendien zullen crematies bij ons goedkoper zijn en zullen we rendabel genoeg zijn om ook te investeren,” zegt Willy De Waele ( VLD), gedelegeerd bestuurder van Havicrem.

Ook hier is het probleem de continuïteit. Zo zullen crematies tot de onteigening rond is tijdelijk elders moeten gebeuren. Voor de plechtigheden zelf is lokaal een oplossing uitgedokterd. Men heeft hier ook de steun van lokale toppolitici als Jean-Luc Dehaene, CD&V-burgemeester van Vilvoorde en voorzitter Havicrem, van de liberale burgemeester van Lennik Willy De Waele en van Louis Tobback (SP.A) uit Leuven. Die laatste plant trouwens samen met onder meer Aarschot een eigen crematorium. “We hebben al een plaats waar dat crematorium eventueel kan komen. Eerst dachten we dat te doen via Interleuven ( nvdr – de intercommunale voor streekontwikkeling), maar nu gaan we hiervoor een eigen intercommunale oprichten. Wij willen ons immers aan de wet houden. En met 470.000 inwoners kunnen we een eigen crematorium zeker gebruiken,” aldus Tobback.

Dat is slecht nieuws voor Hasselt, dat voor 20 % van zijn omzet afhankelijk is van klanten uit die regio. Ook in het zuiden van West-Vlaanderen is er trouwens belangstelling voor een eigen crematorium via een intercommunale. Zeker als men ziet dat zoiets winstgevend is, kan de drang wel eens groot worden bij de plaatselijke gemeentebesturen. Wat dan ook weer slecht nieuws zou zijn voor Waterland en zijn Belgische dochter, Sophia Group NV.

Willy Van Damme