Historicus Roderick Nieuwenhuis over het verlangen naar een simpel leven: ‘Eenvoud is een kind van de economische crisis’

Met prachtige foto’s van boshutten op Instagram, adviezen om minder te drinken of te detoxen van sociale media, en allerhande oproepen tot zuinigheid in tijden van crisis, zijn het gouden tijden voor de aanjagers van een eenvoudig en simpel leven. Historicus Roderick Nieuwenhuis kijkt er kritisch naar. “Tot de conclusie komen dat je te veel bezit, is absoluut een privilege.”

Het was de heruitgave van Walden, het boek van de Amerikaanse schrijver Henry David Thoreau uit 1854 over zijn twee jaar durende verblijf in een hutje aan Walden Pond in Massachusetts, die de Nederlandse historicus en journalist Roderick Nieuwenhuis op weg zette om zijn eigen gedachten over een eenvoudig en simpel leven eindelijk eens te ordenen. Hij speelde al vele jaren met het idee. Al sinds zijn late tienerjaren had hij een hang naar eenvoud: als werkstudent van negentien had hij ooit in een hutje in de Schotse natuur gewoond. Dat die hut, die erg romantisch werd voorgesteld, wel erg klein en erg oncomfortabel uitviel en dat hij er belandde uit pure financiële noodzaak, had bij Nieuwenhuis misschien een belletje kunnen doen rinkelen over de schaduwzijden van ons verlangen naar eenvoud. Maar dat besef kwam pas later, tijdens het schrijven van zijn nieuwe boek, dat afgelopen week verscheen.

“Ik kende Walden uiteraard al, maar ik ben er pas in 2016 eens goed voor gaan zitten. Het sprak me opnieuw erg aan. Voor een getrouwde vader met drie zonen was de verleiding van een hutleven erg aantrekkelijk. Wellicht ook omdat ik het leven toen behoorlijk complex vond. Ik dacht: dit klinkt allemaal erg interessant, maar hoe moet ik dat bewerkstelligen, want no way dat mijn vrouw of kinderen mee willen. Ik had dus al wel door dat het een lastige of problematische droom was.”

In plaats van te verhuizen naar de wildernis ging Nieuwenhuis allerlei andere zaken opzoeken over eenvoud. “En toen bleek het allemaal toch veel genuanceerder en complexer te zijn dan ik eerst dacht. Walden werkte als de advertentie die je ziet in een bushokje, van een product waarvan je denkt dat je het altijd al hebt gewild. Maar pas als je je in dat product gaat verdiepen, merk je dat het maar reclame is. Er is gewoon een bedrijf dat handig gebruikmaakt van onze diepste verlangens, en dan kom je automatisch bij de schaduwzijde van die droom. Dus werd dat boek zeker geen pleidooi voor eenvoud, maar eerder een pleidooi voor decadentie, zeg ik nu wel eens grappend tegen vrienden.”

Een pleidooi voor decadentie heb ik er niet echt in gelezen, wel de uitdrukkelijke waarschuwing voor de keerzijde van ons streven naar eenvoud. Maar dat was dus niet het plan toen u begon met dit boek?

RODERICK NIEUWENHUIS. “Helemaal niet! De afbrokkeling van die droom was een proces van enkele jaren. En ik heb doorgezet met het boek, omdat ik denk dat die droom toch een beetje in ons allemaal zit. Dat merk je ieder jaar weer als je op vakantie gaat: dan willen we een rustiger en eenvoudiger leven, en proberen we dat na de vakantie zo lang mogelijk vast te houden.”

Een van de conclusies is misschien wel: een simpel of eenvoudig leven wordt vaak voorgesteld als de oplossing voor alles, terwijl veel van de omstandigheden afhangt.

NIEUWENHUIS. “Die omstandigheden zijn cruciaal. Eenvoud is hoe dan ook een individualistisch iets, waarvan wel wordt gezegd dat we het in de hand hebben, als de sleutel tot de ultieme vrijheid. Maar het hangt heel erg af van de omstandigheden of dat lukt. Als je rijk bent, is eenvoud een luxe die je je kunt veroorloven. Dan kun je zoals Bill Gates Thinking Weeks houden in een hutje in de baai van Seattle, maar dat is voor een arbeider niet weggelegd. Het hangt vaak af van in welke klasse je je bevindt, zelfs van welke generatie je bent.”

In het boek staat een warm pleidooi om meer begrip te hebben voor uw generatie, de millennials, geboren tussen 1980 en 2000. Die worden vaak voorgesteld als narcistische watjes, terwijl u aantoont dat het nu veel moeilijker is om op te groeien dan vroeger. Zij worden vaak uit financiële noodzaak tot eenvoud gedwongen. Dan is het plots veel minder romantisch.

NIEUWENHUIS. “Juist omdat mijn generatie bekendstaat als narcistisch, hield ik lang de boot af om veel van mezelf in het verhaal te stoppen. Maar tijdens het schrijven merkte ik dat mijn persoonlijke verhaal mooi werkte als verbinding tussen de andere delen van mijn onderzoek. En toen kwam ik ook nog op enkele andere boeken die het stereotiepe beeld van de millennial doorbreken, zoals OK Boomer Let’s Talk van Jill Filipovic, die wijst op de gevolgen van de aanslagen op de Twin Towers in 2001 en vooral de financiële crisis van 2008, waarna het voor mij en mijn generatiegenoten veel moeilijker is geworden om een baan te vinden, een hypotheek af te sluiten en een prettig én financieel veilig leven op te bouwen. Ondertussen hebben we het over eenvoud, maar we weten niet meer waar die vandaan komt. Maar eenvoud, zo blijkt door de tijden heen, is een kind van de economische crisis, terwijl het ons ook nog eens wordt verkocht als een schitterende oplossing, voor de klimaatcrisis bijvoorbeeld. Net de generatie die noodgedwongen kleiner moet wonen en opgroeit in een onzekere, geflexibiliseerde wereld mag ook nog even de klimaatcrisis oplossen. Dat voelt soms als een te zware last en is misschien niet helemaal eerlijk.”

En ondertussen worden we verleid door prachtige foto’s op Instagram om in de bossen te gaan wonen.

NIEUWENHUIS. “Ja, cabin porn! Zo’n boek heb ik ook, vol onbetaalbare huizen van miljonairs in de Zweedse bossen. Daarom vond ik het ook zo belangrijk om op te schrijven hoe ik met mijn vrouw naar een programma keek waarin een Amerikaans stel een tiny house aan het uitzoeken is, pratend over hun kinderwens, terwijl ze in bed niet eens rechtop kunnen zitten! Dat is lekker comfortabel! Ik dacht: wat een stommiteit dat dit ons als een ideaal wordt voorgehouden.”

Terwijl je er natuurlijk wel naar kunt streven, maar u wilt vooral dat kapitaliseren op onze hang naar eenvoud aanklagen.

NIEUWENHUIS. “Ik denk dat we eenvoud vaak koppelen aan enorme morele deugden zoals puurheid en morele zuiverheid. Dat heeft ook te maken met een religieus verleden: de monnik die eenzaam in zijn klooster bidt tot God bijvoorbeeld – eenvoud staat dan in relatie tot iets hogers. Die suggestie van morele puurheid wordt nu gebruikt door influencers om zuiver over te komen en ondertussen heel veel geld te verdienen. Maar een dure designstoel van 10.000 euro in een minimalistische ruimte, tja, dat is maar voor heel weinig mensen weggelegd.”

Het kan bij momenten zelfs aanstootgevend zijn.

NIEUWENHUIS. “Het heeft met protserigheid te maken. Ik kijk wel eens naar van die architectuurprogramma’s, zoals Grand Designs. In een Australische spin-off liet een stel een huis bouwen voor anderhalf miljoen, terwijl de bewoonster zei: ‘Maar we willen het wel minimalistisch inrichten, om te laten zien hoe eenvoudig we zijn.’ Zij zal dat ongetwijfeld geloven, maar het is best een beetje hypocriet. Het is een van de redenen waarom ik dat verhaal over Tolstoj in het boek heb gezet: als je je adellijke titel, je adellijke landgoed en de rechten op je boeken van de hand kunt doen, dan moet je het wel heel erg fijn hebben. Als je tot de conclusie komt dat je te veel bezit, dat is absoluut een privilege.”

Was het confronterend om te ontdekken dat die hang naar eenvoud misschien niet alleen uit uzelf komt, maar wordt aangepraat door handige reclamejongens en marketeers?

NIEUWENHUIS. “Het deed me opnieuw beseffen dat de kritiek van zowel Thoreau als van de romantici, zoals Jean-Jacques Rousseau en William Wordsworth, wel erg interessant is. Dat de stad, en met name de commerciële omgeving van een stad, je kan volladen met ideeën die misschien niet de jouwe zijn. Ze zijn niet bedoeld om jou een beter mens te maken, maar ze zijn vooral fijn voor die bedrijven en mensen die er geld aan verdienen. Ik denk dat we nog altijd in zo’n wereld leven. Waar Thoreau toe oproept, is al die aannames en vooroordelen en ideeën die ons door reclames worden aangepraat van ons af te werpen, wat uiteraard erg complex is. Hij wil dat we ons afvragen wat we echt nodig hebben.

“En als we ons die vraag stellen, komen we weer terecht bij de omstandigheden. En die zijn erg persoonlijk. Of het leven in een hutje bij een meer of in een bus in het woud iets voor jou is, hangt heel erg af van je situatie. Het is niet één mal die past voor ons allemaal. In die zin heeft het schrijven van het boek me wel geholpen. Omdat ik denk dat er een soort gekke cocktail is ontstaan, mee aangewakkerd door de klimaatcrisis, waarin wordt gesteld dat zo’n hutleven misschien de oplossing is voor alles. Maar dat is echt onzin. Wij zijn een product van onze tijd, dat heeft het schrijven van dit boek me wel geleerd, en het is goed om te beseffen dat je een kind van je tijd bent. En je voortdurend af te vragen: de cultuur waarin wij leven, helpt die ons? Het is goed om jezelf vaak een spiegel voor te houden.”

En, helpt de cultuur waarin we leven ons?

NIEUWENHUIS. “Nou, als je het hebt over dat bombardement op de zintuigen waar de romantici kritiek op hebben, dan denk ik natuurlijk aan de sociale media van nu. Als vader van drie zonen denk ik vaak: wat wordt ze nu weer aangepraat? Dat leidt soms tot angst en frustratie. Er is een doelgroep van jonge mensen wiens hersenen nog niet volgroeid zijn, die wordt gebruikt als afzetmarkt voor Silicon Valley. Daar schrik ik soms nog van. Kinderen die nog niet veel geld verdienen, kunnen dan zomaar enkele tientallen euro’s per maand uitgeven aan skins in het spelletje Fortnite. Dan denk ik: jemig, er zijn zoveel andere leukere en belangrijkere dingen.”

Kunt u daarover praten met tieners zonder dat ze u een oude man vinden?

NIEUWENHUIS. “Ha, daarom zit er ook een hoofdstuk over nostalgie in mijn boek. Het heeft totaal geen zin om te verlangen naar vroeger, of om te zeggen tegen de kinderen hoe het ‘in mijn tijd’ was. Die smartphones zijn toch niet meer weg te denken, dus we bedenken regels om er anders en verstandig mee om te gaan, zoals schermloze zondagen, of geen smartphones na 18 uur. En als je erop wijst dat te veel zitten en te veel binnen zitten gewoon niet goed is, dat ze de hort op moeten, vrienden moeten maken, een partner vinden, dan wordt het een interessanter en serieuzer gesprek dan als je puur leunt op nostalgie.”

Maar die sociale media zijn vaak zo verslavend dat het een erg ongelijke strijd is.

NIEUWENHUIS. “Ik wijs hen er ook op dat Steve Jobs geen schermen wilde in zijn huis voor zijn kinderen. De bedenker van de iPad! Dat is een deel van mijn frustratie, ik voel me beetgenomen door de mensen in Silicon Valley die een probleem voor mij hebben gecreëerd dat ze zelf voor het gemak al bij voorbaat uit de weg zijn gegaan. Voor het eerst in de geschiedenis wordt zo’n jonge generatie het slachtoffer van een gerichte aanval van multinationals, en wij, sukkels van ouders, laten onze kinderen dat allemaal doen. Ondertussen zitten die mannen in Silicon Valley te schaterlachen achter hun bureau, terwijl de miljarden binnenstromen. En wij zitten te piekeren over de toekomst. Want de hele wereld kan nu wel gamen, maar als je straks een baan wilt, of je probeert je winkeltje als freelancer draaiend te houden, dan wordt dat misschien wel moeilijker. Ik denk dat we allemaal merken dat technologie ons leven zowel vergemakkelijkt als ontzettend complex maakt. En zo speelt ons verlangen naar eenvoud weer op.”