Het zijn zotten die vakantie nemen

De Amerikaanse start-up Lot18 laat zijn werknemers zelf kiezen hoeveel vakantie ze nemen. Omdat sommige werknemers zowaar te weinig dagen wegbleven, wordt het systeem aangepast.

Het zijn zotten die werken”, zong Juul Kabas. De medewerkers van Lot18, een in 2010 in New York opgericht bedrijf dat de wijnhandel wil vernieuwen, denken daar anders over. Ze mogen zo veel vakantie nemen als ze willen, maar nu blijkt dat sommigen te weinig dagen opnemen.

“Het originele vakantiebeleid werd destijds als een belangrijk rekruterings- en retentie-instrument beschouwd”, zegt personeelsmanager Andrew Lowitz. Het werkte bij grotere en gelijkgezinde bedrijven zoals de Amerikaanse filmstreamingdienst Netflix, dus voerde Lot18 het ook in. He bedrijf haalde na de opstart snel 45 miljoen dollar op en groeide in geen tijd naar meer dan 100 werknemers, maar ging daarna door woelig water. Het bedrijf moest herstructureren en concentreert zich nu alleen nog op de wijnhandel. De e-commercesite van Lot18 is een onlinemarkt waar wijnboeren, retailers en andere leveranciers hun wijnen kunnen aanbieden aan de klanten. De site helpt die klanten hun weg te vinden in het gigantische wijnaanbod.

“Het vakantiebeleid van Lot18 past in een trend waarbij bedrijven mensen niet meer beoordelen op het aantal uren dat ze op kantoor vertoeven, maar op hun resultaten. Zulke bedrijven geven hun werknemers vertrouwen en autonomie. “We komen van een omgekeerde beweging, met leiderschap dat uitgaat van command & control en het achterliggende idee dat het altijd nog harder, better, faster kon”, zegt Frederik Anseel, professor industriële en organisatiepsychologie. “Almaar meer bedrijfsleiders merken dat die politiek haar limieten bereikt. Er waren de vele fraudegevallen, bijvoorbeeld in de bankensector. Tegelijk vallen steeds meer mensen uit met burn-outs, stressproblemen enzovoort. Bedrijven denken na over een betere balans tussen werk en privé, die de medewerker meer vrijheid, autonomie en vertrouwen geeft. Onderzoek toont dat meer vrijheid in het plannen van je werk een positief effect heeft op jobtevredenheid, stresservaring en productiviteit.”

Verantwoordelijkheid

Ook bij Lot18 was de eigen verantwoordelijkheid voor de werk-privébalans de belangrijkste reden voor een vrije vakantiekeuze, stelt Andrew Lowitz. “Medewerkers kunnen vrij nemen, zelfs voor een korte tijd, op het moment dat ze dat nodig vinden. Een ander voordeel is dat iedereen zich gelijk voelt voor de wet. Een beginnende medewerker kan evenveel vakantie nemen als een ervaren rot. Er moeten ook geen vrije dagen worden opgeofferd om familiale, religieuze of culturele redenen.”

Frederik Anseel knikt: “In een land met een scheiding tussen kerk en staat en met een steeds diverser werknemersbestand, kun je mensen niet blijven verplichten op katholieke vakantiedagen vrij te nemen, terwijl ze op hun eigen religieuze feestdagen misschien wel moeten werken.” De professor ziet ook een economisch argument voor vrij te bepalen vakantiedagen. “Veel bedrijven hebben het moeilijk om in vakantieperiodes te blijven draaien. In ziekenhuizen bijvoorbeeld, die een minimum aan dienstverlening moeten blijven leveren, is het altijd puzzelen en zoeken naar de beste regeling. Ook ondernemingen waar machines soms enkel dag en nacht kunnen draaien, bijvoorbeeld in de chemie, kunnen uit een natuurlijke spreiding van vakantiedagen hun voordeel halen.”

Open communicatie

De medewerkers van Lot18 vinden de vrije keuze nu een vanzelfsprekendheid en Lowitz noemt het een succes. Voor de werknemer heeft het systeem uiteraard voordelen, maar ook de hr-afdeling van Lot18 is er zeer over te spreken. “Dit bespaart ons enorm veel tijd en energie. We moeten ons niet bezighouden met een berekening van vakantiedagen. Daardoor kunnen we ons op andere belangrijke zaken concentreren, zoals rekrutering. Vakantie vormt ook geen onderhandelingspunt bij de aanwerving.”

En toch wil Lot18 eind dit jaar zijn beleid aanpassen. Het bedrijf overweegt de bankvakanties over te nemen, omdat veel personeelsleden dan toch vrij nemen. De reden is dat het geenvakantiebeleid niet voor iedereen blijkt te werken omdat sommige werknemers zowaar te weinig vakantie nemen.

“Je mag het effect van cultuur en normen op de gewoontes van mensen niet onderschatten”, zegt professor Anseel. “Het is niet omdat een werkgever zijn medewerkers vrij laat, dat die ook effectief volledig vrij kiezen. Ten eerste heb je de invloed van de maatschappij, waar alles op de schoolvakanties afgestemd blijft. Daarnaast heb je de menselijke gewoontes. Bepaalde gedragspatronen leer je niet snel af. Bij glijdende werktijden of thuiswerken zie je bijvoorbeeld dat medewerkers toch nog rond bepaalde uren — van 9 tot 5 — komen werken, al hoeft dat in principe helemaal niet meer. Ten slotte heersen er soms ongeschreven normen die de formele regels kunnen ondermijnen. Misschien wordt vakantie op wenkbrauwgefrons onthaald, of neemt een aantal leidende figuren zelf weinig vrij. Zo kan een impliciete druk en gewoonte ontstaan om zo weinig mogelijk met vakantie te gaan.” Andrew Lowitz van Lot18 beaamt dat: “Het grootste risico van no vacation is inderdaad dat bepaalde medewerkers onvoldoende vrij nemen.”

Volgens Frederik Anseel moet een werkgever zijn medewerkers tegen zichzelf beschermen: “Het klinkt erg paternalistisch, maar soms moet je toch wat rekening houden met de menselijke natuur en psychologie. Die maken dat een volledig vrije keuze van vakantie niet altijd de gewenste effecten heeft. Misschien is het beter te opteren voor een tussenweg: je biedt een ruime mogelijkheid aan om vakantie te nemen, maar je last ook een aantal kalme periodes in, waarin mensen vakantie kunnen nemen om impliciete druk en verwachtingen te vermijden.”

GOELE GEERAERT

“Het is niet omdat je je medewerkers vrij laat, dat ze ook effectief volledig vrij kiezen”