Het tocht in de raad van bestuur

Bij de hertekening van de structuur van de NMBS zo’n anderhalf jaar geleden hoorde ook een herschikking in de raad van bestuur. Nu een conflict woedt tussen voorzitter Jean-Claude Fontinoy en gedelegeerd bestuurder Jo Cornu zouden die wijzigingen groter kunnen uitvallen dan verwacht.

Minister van Mobiliteit Jacqueline Galant (MR) liet afgelopen week in het parlement verstaan dat het maar eens gedaan moest zijn met het gekissebis tussen spoorbaas Jo Cornu en voorzitter Jean-Claude Fontinoy. Anders zou de minister weleens beide toplui aan de kant kunnen schuiven, wordt er gespeculeerd. Het zou onderstrepen dat de politiek baas blijft in het spoorbedrijf. Voorlopig is zo’n reshuffle aan de NMBS-top niet aan de orde en maant de minister iedereen aan gewoon zijn rol te spelen.

Maar wat is eigenlijk de bevoegdheid van de raad van bestuur bij het spoorbedrijf? Volgens de wet is de raad van bestuur “bevoegd om alle handelingen te verrichten die nodig of dienstig zijn tot verwezenlijking van het doel van het overheidsbedrijf. De raad van bestuur houdt toezicht op het beleid van het directiecomité”. De NMBS-directie mag dus een erg betrokken schoonmoeder verwachten.

Klassiek probleem

In heel wat bedrijven veroorzaakt de verhouding tussen het directiecomité en de bestuursvoorzitter onduidelijkheid. Het is dan ook geregeld de oorzaak van een klassiek bestuursconflict. Veel hangt af van de ambitie van de bestuursleden. Bij het Belgische spoorbedrijf is het gebruikelijk dat de politieke kleur van de bestuursleden als een doorslaggevend detail fungeert. Dat is algemeen bekend, al benadrukt NMBS-woordvoerster Frieke Neyrinck: “De samenstelling van de raad van bestuur reflecteert niet noodzakelijk de vertegenwoordiging in de regering. Zo hadden onder de vorige regering leden van de raad van bestuur van NMBS Holding een partijkaart van ‘Ecolo-Groen’.”

Toen in de herfst van 2013 een nieuwe structuur van het spoorbedrijf werd uitgetekend, versmolten NMBS Holding en de spooroperator tot één bedrijf. Een van de gevolgen was dat van de twee raden van bestuur er slechts één over zou blijven. De infrastructuurbeheerder Infrabel behield zijn eigen raad van bestuur.

Ingewikkelde evenwichtsoefening

Jo Cornu heeft als gedelegeerd bestuurder zitting in de raad van bestuur van de NMBS. Hij is aangewezen door de regering-Di Rupo. Minister Johan Vande Lanotte (sp.a) trok hem aan toen overheidsmanager Frank Van Massenhove om gezondheidsredenen afhaakte. Cornu krijgt daarom wel vaker een sp.a-etiket opgekleefd, iets wat de 70-jarige manager niet bevestigt. Hij heeft tijdens zijn carrière wel heel wat ervaring opgebouwd in het weerstaan van vakbondsmacht en het aanpakken van baronieën. Daarvan getuigen zijn jaren bij Agfa en Alcatel.

Cornu heeft bij momenten een hoekige stijl, maar kan rekenen op zijn onkreukbare reputatie. Volgens sommige waarnemers is hij de eerste die dingen bij de NMBS fundamenteel kan veranderen. Als hij tenminste de confrontatie met zijn raad van bestuur overleeft.

NMBS-bestuurders benoemen is een evenwichtsoefening. De regering benoemt hen voor zes jaar. Het maakt dat het beheersorgaan steevast een soort afspiegeling is van politieke machtsverhoudingen. Omdat de vorige regering de reorganisatie van de NMBS afwerkte, weerspiegelt de raad nog de politieke realiteit van voor de jongste verkiezingen. De N-VA is dus niet vertegenwoordigd. Bovendien speelt bij de keuze van de bestuurders een wettelijk verplichte pariteit tussen het aantal Franstaligen en Vlamingen. En om de puzzel helemaal ingewikkeld te maken, moet een op de drie bestuurders een vrouw zijn.

Blauw bastion

De voorzitter van de raad is Jean-Claude Fontinoy, een vertrouweling van Didier Reynders (MR). Zijn bijnaam zou monsieur le président zijn, omdat hij een ongeëvenaarde machtspositie heeft bij de NMBS. Daarmee heeft Cornu het moeilijk, zo bleek uit een brief die hij schreef naar minister Galant over de persoonlijke bemoeie-nissen van Fontinoy. Met name zijn demarches in een vastgoeddossier van NMBS-dochter Eurostation in India veroorzaakten ergernis. Het leidde al tot het vertrek van Herwig Persoons, ook al met een sp.a-etiket, bij Eurostation en tot een audit die minister Galant in de commissie Infrastructuur heeft aangekondigd.

Naast Fontinoy heeft de MR met Valentine Delwart een tweede sleutelfiguur in de raad van bestuur. Delwart is de dochter van de Waalse captain of industry Jean-Pierre Delwart. Maar belangrijker is dat ze secretaris-generaal van de MR is en dicht bij premier Charles Michel staat. Noteer voorts dat de voogdijminister ook in het kamp van de Franstalige liberalen te zoeken is, en je begrijpt dat MR echt wel aan het roer zit bij de NMBS.

De Vlaamse liberalen hebben in de raad van bestuur een stem via Dirk Sterckx. Hij was als voormalig Europarlementslid betrokken bij de liberalisering van het spoor. Sterckx heeft dus wel expertise.

Voorlopig heeft ook de PS nog een behoorlijke greep op de NMBS. Met Renaud Lorand, de kabinetschef van Waals minister-president Paul Magnette, heeft de partijtop een rechtstreekse lijn met de raad van bestuur. Luc Joris — een vertrouweling van Elio Di Rupo — moest onlangs ontslag nemen toen zijn naam opdook in een Luxemburgse vennootschap waarmee hij consultancyopdrachten uitvoerde. Op zich is dat niet verboden, maar met het oog op de PS-kritiek op de fiscale rulings met Luxemburg lag dat moeilijk. Ondanks speculatie dat de N-VA als grootste politieke formatie van het land dat zitje zou opeisen, nam Jean-Jacques Cloquet Joris’ plaats in. Cloquet is CEO van de luchthaven van Charleroi en heeft een PS-etiket.

Cloquet is niet de enige figuur uit het wereldje van luchthavenexploitanten. Bestuurslid Valérie Leburton is directeur-generaal van de Waalse luchthavens en cdH-schepen in Rémicourt. Voorts heeft ze ook een bestuursmandaat bij de haven van Luik.

Aan Vlaamse kant hebben de christendemocraten het meeste invloed. Eddy Bruyninckx, de gedelegeerd bestuurder van het Antwerps Havenbedrijf, is een vaste waarde bij de NMBS. Dat is niet onlogisch omdat hij als topman van de haven veel belang heeft bij het goederentransport per spoor. Het lot van NMBS Logistics ligt hem na aan het hart. Bruyninckx heeft een CD&V-profiel. Hij gaat echter in 2016 met pensioen en wordt dus vervangen.

Een tweede bestuurder met CD&V-etiket is Kris Lauwers. Hij was tot 2004 kabinetschef van Brussels minister voor Transport en Openbare Werken Jos Chabert. In 2005 trok hij naar de Brusselse vervoersmaatschappij de MIVB, waar hij nu adjunct-directeur-generaal is.

Voor de sp.a kwam Saskia Schatteman in 2013 in de raad van bestuur. Zij is directeur marketing bij Microsoft. Schatteman heeft een verleden als marketeer bij De Lijn. In 2008 was ze marketeer van het jaar.

Ingrijpender herschikking

Door de zesde staatshervorming mogen de regio’s en de federale regering ook een regeringscommissaris afvaardigen naar de raad van bestuur van de NMBS. Dat zou het aantal bestuurders op veertien brengen. Voor het Vlaams Gewest circuleert de naam van Filip Boelaert (CD&V), en voor Brussel die van Yves Goldstein (PS). Filip Boelaert werkte op het kabinet van Hilde Crevits toen die nog Vlaams minister van Mobiliteit en Openbare Werken was. Yves Goldstein is de kabinetschef van Rudi Vervoort, de minister-president van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering.

Een en ander maakt het logisch dat het Waals Gewest iemand van cdH-signatuur stuurt. Het zou met het oog op de taalpariteit betekenen dat de N-VA als grootste partij van het land de federale regeringscommissaris levert. In theorie kan dat zelfs leiden tot de terugkeer van Marc Descheemaecker. En hoewel hij het bedrijf kent, lijkt dat scenario onwaarschijnlijk. In N-VA-kringen is te horen dat de heisa rond Fontinoy weleens zou kunnen leiden tot een ingrijpender herschikking van de raad van bestuur. In hoeverre dat wishful thinking is, zal de toekomst uitwijzen.

De politieke gevoeligheid van het dossier staat buiten kijf. En ondanks speculaties over de positie van Cornu lijkt hij nog steeds de steun van zijn voogdijminister te genieten. Of dat voor Fontinoy ook geldt, is wat anders. In elk geval weet Galants kabinetschef Dominique Offergeld waarover het gaat. Zij was tot 2008 voorzitter van de raad van bestuur bij NMBS Holding en werd daar opgevolgd door niemand minder dan Fontinoy.

Roeland Byl

Aan Vlaamse kant hebben de christendemocraten het meeste invloed.