De lofbetuigingen aan het adres van Steve Jobs waren op bepaalde momenten pijnlijk om te lezen. Geen mens twijfelt aan de resultaten die de man heeft behaald. Die waren ronduit indrukwekkend.
De verklaringen voor die successen zijn echter minder evident. Een deel van de verklaring ligt bij het profiel van zijn talrijke nederlagen (NeXt, Lisa, Apple toen hij werd buitengezet wegens onmogelijk gedrag). Ze bewijzen dat hij enorm veel risico nam. Hij zette meer dan eens gewoonweg alles in. Hij heeft fortuinen verdiend toen Pixar aan Disney werd verkocht, maar het bedrijf balanceerde enkele jaren voordien op de rand van de afgrond. Het risico durven te lopen plat op je buik te gaan, was overigens een van de mantra’s van Jobs. De rest was voor hem gewoonweg ontzettend saai.
De nederlagen vonden bijna altijd hun oorzaak in zijn onvoorstelbare koppige vasthoudendheid. Hij kon wel degelijk, vrij grillig overigens, op specifieke gebieden van mening veranderen en hij hield van een zeer intens debat. Maar hij moest wel overtuigd worden. Als hij niet voor 100 procent overtuigd was, bleef hij, tegen alle evidentie in, vasthouden aan zijn mening.
En die was vaak ronduit verkeerd. Apple zou niet meegaan met de stroom van ‘universele’ software, gedomineerd door Microsoft. Dit heeft Apple als computerbedrijf gemarginaliseerd en op de rand van het failliet gebracht. Maar een klok die stilstaat, wijst tweemaal per dag exact de juiste tijd aan. En net door zijn koppige visie, zijn vastberadenheid en ook heel vaak door zijn persoonlijk fortuin, ontstond soms een situatie waarin de turbulente markt hem begon gelijk te geven. Het was allemaal zo ingewikkeld geworden, zoveel modellen die elk een eigen softwareplatform hadden, dat de consument verliefd werd op eenvoudige toestellen, mooi bovendien, waarmee je geen technische problemen had, het liefst virusvrij, en waar je niet te veel mocht of kon mee knoeien. Die gewoonweg knap werkten. Snel opstarten bijvoorbeeld. Elementair, dokter Watson. In de jaren negentig, toen ‘goed genoeg’ het leidmotief was, was een computer al goed genoeg als je er een tekst kon op typen of een spreadsheet kon mee opstellen. Design was toen niet nodig.
Critici van Apple schreven dat het bedrijf nog altijd niet had begrepen dat je geen peperdure kaviaar kan opdringen aan consumenten die gewoonweg een bordje chips willen. Maar in het nieuwe millennium kregen steeds meer mensen ‘schrik’ van de te snel veranderende technologie. Ze zochten eenvoud, elegantie en vooral betrouwbaarheid. Een nooit geziene marketingcampagne (de millenniumbom die alle computers onbetrouwbaar zou maken) was dan wel met een enorme sisser afgelopen (er gebeurde niets), maar de schrik zat er toch wel in.
Het echte mysterie is het aantal successen dat Jobs boekte ondanks zijn pathologische persoonlijkheid. De leiderschapsliteratuur spreekt over de zwarte triade van leiders: psychopathie, narcisme en machiavellisme. Jobs was in de drie bedjes tegelijk zwaar ziek. Bovendien kon je zijn interpersoonlijke gedrag nog het best beschrijven als een vorm van autisme. Wie kan er nu blijven samenwerken met iemand die je in het publiek en bij herhaling op de meest denigrerende wijze uitkaffert? Met iemand die als CEO, ook toen hij niet ziek was, zonder meer zijn auto parkeerde op de gehandicaptenplaats? Hij beledigde, in hun bijzijn, de partners van zijn werknemers. Zijn leiderschap kan omschreven worden als charismatisch, inspirerend, intimiderend, dictatoriaal, ontzettend brutaal. Het leiderschap van een straatvechter, van een bendeleider. Hoe kan zo’n man de allerbesten ter wereld aan zich binden, daar waar ze allemaal konden weten dat wie hen was voorafgegaan vooral stank voor dank hadden gekregen?
Kwamen zijn successen dankzij of ondanks die bizarre, ziekelijke persoonlijkheid? Hoe superegocentrisch hij ook kon zijn, naar het einde van zijn leven beklemtoonde hij dat al de successen het resultaat waren van teamwork. En de sleutelspelers in marketing, design, operaties zijn de jongste tien jaar stuk voor stuk gebleven. Steve Jobs scoorde ontzettend laag voor sociaal-emotionele intelligentie, maar hij was een grootmeester in ‘politieke’ intelligentie. De massa bespelen, coalities vormen, het liefst achter de rug, hij was een keihard en superefficiënt onderhandelaar, en hij gaf nooit op. Nooit. Deze dimensie van leiderschap zorgde, vooral door timing, voor zelden geziene successen. Want in zaken, in de politiek en het vertellen van een grap is timing gewoonweg alles. En mensen blijven blijkbaar trouw aan leiders die, op welke wijze ook, hen hebben laten proeven van het succes. Op het moment dat een oudere, wijzere en ook socialere Jobs is gestorven, vochten Khadaffi-getrouwen nog altijd in de straten van Sirte.
De auteur is partner-hoogleraar management aan de Vlerick Leuven Gent Management School.
MARC BUELENS
Psychopathie, narcisme en machiavellisme. Jobs was in de drie bedjes tegelijk zwaar ziek.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier