Het meisje met de werfhelm

Na twee jaar breken, bouwen en renoveren heropent het Mauritshuis in Den Haag. Uniek: het museum speelde zelf voor werfleider. “Musea moeten steeds ondernemender zijn”, zegt directrice Emilie Gordenker.

“Het Mauritshuis is klaar voor de toekomst”, zegt directrice Emilie Gordenker. Het museum in Den Haag — ook wel Koninklijk Kabinet van Schilderijen genoemd — is helemaal gewijd aan de schilderkunst van de Hollandse gouden eeuw. Er hangen topwerken zoals Het meisje met de parel van Vermeer en De anatomische les van dr. Tulp van Rembrandt. Twee jaar geleden sloot het Mauritshuis zijn deuren voor een intensieve renovatie en uitbreiding. Morgen gaat het opnieuw open. Door een ondergrondse verbinding naar een pand aan de overkant van de straat verdubbelt het bijna zijn oppervlakte: het gaat van 3400 naar 6400 vierkante meter.

Anders dan het Rijksmuseum, dat bij zijn verbouwing zwaar over zijn budget en zijn deadline is gegaan, liep alles volgens plan in Den Haag. Het museum was slechts 27 maanden dicht en het beschikbare budget — 6,4 miljoen voor de restauratie en 22,7 miljoen voor de uitbreiding — is niet overschreden.

Hoe hebt u dat klaargespeeld?

EMILIE GORDENKER. “De Nederlandse rijksmusea — waartoe het Mauritshuis behoort — zijn begin jaren negentig verzelfstandigd. We krijgen subsidies voor het behoud en het beheer van de collectie en de gebouwen, maar officieel zijn we geen overheidsdienst meer. Toch is de overheid nog altijd verantwoordelijk voor grote renovaties en verbouwingen. Daar zijn we van afgeweken. We wilden uitbreiden naar een pand in privé-eigendom. Dus ontstond het idee het project zelf aan te sturen. Het was de eerste keer dat een door het rijk gesubsidieerd museum zelf verantwoordelijk is voor zo’n grootschalige verbouwing.

“Daar zitten veel voordelen aan. Door de korte lijnen ben je slagvaardiger en er is minder kans op misverstanden. Je moet alleen heel goed weten wanneer je hulp moet zoeken. Vooral de voorbereiding was intensief: een eisenprogramma schrijven, een bouwvergunning aanvragen en Europese aanbestedingen uitschrijven.”

Dat zijn niet direct de basistaken van een museum.

GORDENKER. “We merken dat musea steeds ondernemender moeten zijn. Dit project kun je bekijken als cultureel ondernemerschap. We wilden die uitbreiding graag, dus wilden we die ook zelf financieren.”

Betekent dat ook dat jullie alles zelf hebben betaald?

GORDENKER. “De overheid droeg de kosten voor de renovatie van het oude pand, een zeventiende-eeuws stadspaleis. Er kwamen nieuwe ramen, een nieuwe klimaatregeling en nieuwe wandbespanning. De kosten voor de uitbreiding waren voor onze rekening. Een deel daarvan zijn subsidies van de Nederlandse overheid en van Europa. De rest haalden we zelf binnen. Door de financiële crisis was dat een hele uitdaging.”

Wat was jullie strategie?

GORDENKER. “Het was heel belangrijk dat een van onze grote partners, de Bankgiroloterij, al vanaf het begin toezegde. Die blijk van vertrouwen was een stimulans voor de verdere fondsenwerving. Ook Shell deed een grote bijdrage, erg uitzonderlijk in deze periode van crisis. Maar we richtten onze pijlen niet enkel op bedrijven, ook op particulieren, zoals vriendenstichtingen. En we organiseerden evenementen, zoals een galadiner om de verlichting te financieren. Die fondsenwerving was voor ons een interessante denkoefening. We moesten niet enkel kijken naar wat het Mauritshuis nodig heeft, maar ook naar wat een donateur of een bedrijf wil.”

U bent directrice sinds 2008. Hebt u de sponsorafdeling zien groeien?

GORDENKER. “In 2008 bestond die afdeling helemaal niet. Fondsenwerving was de taak van de directeur. Het Mauritshuis was daarmee altijd al heel succesvol. Maar de financiële crisis heeft het klimaat drastisch veranderd. Een goed netwerk volstaat niet meer. Dus heb ik ondersteuning gevraagd bij deze taak. Er werkt nu anderhalve voltijdse equivalent op die afdeling. Die medewerkers doen voorbereidend onderzoek, benaderen potentiële donateurs en partners, en onderhouden de contacten. De nazorg is van onschatbaar belang. Dankjewel zeggen vinden we heel essentieel.”

Tijdens de sluiting maakten jullie topwerken een internationale tournee door Japan, Amerika en Italië. Waar-om?

GORDENKER. “Enerzijds als bijkomende financiering voor de uitbreiding, anderzijds om onze naambekendheid in het buitenland te vergroten. Kenners weten ons te vinden, maar bij het grote publiek is het Mauritshuis nog te weinig bekend. De meest gestelde vraag in het Rijksmuseum in Amsterdam is: “Waar hangt Het meisje met de parel?” Op zich is dat niet zo erg, maar we hopen toch dat die vraag in de toekomst wat minder wordt gesteld.”

Worden jullie als klein museum in Den Haag niet overschaduwd door het Rijksmuseum?

GORDENKER. “Integendeel, wij profiteren enorm van de aandacht die het Rijksmuseum krijgt. Zij zijn erin geslaagd het tij te keren na de grote negatieve publiciteit van al die gesloten musea. Bovendien onderscheiden we ons duidelijk van het Rijksmuseum. Het Mauritshuis is veel gespecialiseerder: wij focussen op Nederlandse schilderkunst uit de gouden eeuw. Anders dan het overweldigend grote Rijksmuseum is het Mauritshuis intiem en overzichtelijk. Die huiselijke sfeer willen we behouden.”

Verandert er naast de verbouwing nog iets?

GORDENKER. “Het grote ijzeren hek nodigde vroeger niet uit om binnen te stappen. Nu zetten we de deuren open. Niet enkel door het gebouw te veranderen — de nieuwe entree is aan de voorkant — maar ook met onze activiteiten en communicatie. Het Mauritshuis is echt een huis. De warme, gastvrije sfeer die daarbij hoort, willen we uitspelen. Onze identiteit is een tikje klassiek, maar met een eigentijdse draai. We leven in het nu, maar wel met respect voor het verleden. Dat zie je in onze nieuwe huisstijl, die is ontworpen door Studio Dumbar.”

Zijn er nog andere nieuwigheden?

GORDENKER. “We ontwierpen een gratis app, die niet alleen dienstdoet als gids tijdens het bezoek, maar ook om vooraf en achteraf te gebruiken. Zo proberen we het bezoek te verlengen. Daarnaast is er een nieuwe website. De hele collectie werd gedigitaliseerd en is tot in het kleinste detail online te bekijken. Ook over restauraties en onderzoek vind je daar informatie.”

Op vrijdagnamiddag 27 juni opent het Mauritshuis met een feestelijke openingsceremonie. Die dag is het museum gratis te bezoeken van 20 u. tot middernacht. Vanaf 28 juni opent het museum voor betalende bezoekers.

IRIS DE FEIJTER

“We wilden de uitbreiding van het museum graag, dus wilden we die ook zelf financieren”