De Franse premier Jean-Pierre Raffarin (2002-2005) heeft er ooit voor gewaarschuwd dat Frankrijk een ‘parc des loisirs‘dreigde te worden, als het niet fundamenteel veranderde van koers. Een land met een weinig vitale bevolking voor wie dingen als ondernemerschap, vooruitgang of zelfs grootsheid niet meer aanspreken. Een land dat ter plaatste trappelt. Volgens de journaliste en Frankrijk-kenner Mia Doornaert zijn we stilaan zover gekomen, stelt ze in Ontredderde Republiek. Hoe is het zover kunnen komen? Waarom dreigt een ‘rien ne va plus‘? Terechte vragen in een jaar dat de presidentsverkiezingen spannender lijken dan ooit.
Doornaert stelt vast dat zowat alles in Frankrijk fout loopt. Het land speelt internationaal geen echte rol meer en kreunt intern onder terreur en onveiligheid. Economisch is het land een drama met hoge overheidsschulden, een werkloosheid boven 10 procent, een gigantisch ambtenarenapparaat, een handelsbalans die al jaren in het rood gaat,… Frankrijk is ook verdeeld met welvarende hoogopgeleide mensen in het centrum van de steden, gefrustreerde allochtonen in de rand en verpauperde petits Français op het platteland. Frankrijk heeft altijd een grote sociale mix gehad, maar iedereen kon zich toen scharen achter één culturele nationale identiteit die door de staat werd gepromoot. Of door een sterk staatshoofd. Dat laatste is een probleem. Het is anno 2017 tevergeefs zoeken naar zo’n chef.
Vroeger was dat anders. De heersers opteerden zonder onderscheid voor een verregaande vorm van etatisme, tot in het extreme: l’état, c’est moi. Denk maar aan Zonnekoning Louis XIV, Napoleon Bonaparte, Charles de Gaulle en François Mitterrand. Wanneer het sociale weefsel in gevaar was, dan was er een homme providentiel. Bij ontstentenis van intermediaire instellingen opent dat de deur naar een dictatuur in naam van het volk, schrijft Doornaert en legt daarmee een vinger op een wonde in het Franse bestel. Een sterk staatsgezag met een democratisch aangestelde leidersfiguur. Die is er nu niet meer.
Toen François Mitterrand in 1981 president werd, stelde het uiterst rechtse Front National niets voor en waren er geen banlieues of stadswijken zonder wet of orde. In 1995, bij zijn vertrek, was het FN de derde partij geworden. Tien jaar later braken zware rellen uit in de voorsteden. De stelling van Mia Doornaert: de president moedigde de politieke groei van het FN aan om de rechterzijde te verdelen en zijn eigen macht veilig te stellen. Een arme immigrantenbevolking in de voorsteden zorgde mee voor de polarisatie.
De voorbije twintig jaar was er geen Franse president meer met visie. Ja, Jacques Chirac verzette zich tegen de oorlog in Irak. Een soort van heimwee naar de verloren Franse grandeur toen Parijs zich afzette tegen grootmachten als de Verenigde Staten en de Sovjet-Unie. Daarna was Nicolas Sarkozy vooral bezig met zijn imago. het presidentschap van François Hollande is er een om snel te vergeten. Frankrijk raakte economisch en sociaal steeds meer ontwricht. Komt daar na de presidentsverkiezingen verandering in? Wie ook naar het Elysée trekt, de diepe malaise van Frankrijk zal er niet door verdwijnen, denkt Doornaert.
Mia Doornaert, Ontredderde republiek, Polis, 2017, 283 blz., 19,95 euro
KAREL CAMBIEN
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier