‘Het is tijd om ons economisch model af te stemmen op de grenzen van de planeet’

“Het is een slecht idee een land te besturen met als enige maatstaf de groei van het bruto binnenlands product (bbp). Vanaf een bepaald niveau zegt de evolutie daarvan niets meer over het welzijn van een bevolking.” Dat zegt Dirk Holemans, coördinator van de OIKOS – Denktank voor sociaalecologische verandering.

Eind januari berichtten media in een ware hoera-stemming over de economische prestaties in Europa en België. De aanleiding voor zoveel optimisme, ook bij economen en ministers was een verwachte groei van het bbp van 1,7 procent. Mooie vooruitzichten dus, al mag het volgens velen nog iets meer zijn. Ten aanzien van onze buurlanden kampen we nog altijd met een achterstand.

Maar is economische groei op zich een reden voor optimisme? Stellen we ons voldoende de vraag of die economische groei goed wordt aangewend en wat de gevolgen zijn voor mens en planeet? De exclusieve focus op dat ene economische criterium, dat enkel de waarde van het aantal geproduceerde goederen en diensten in een land weergeeft, toont hoe blind onze samenleving vaart.

Uiteraard brengt economische groei voordelen. Zo drukken we de staatsschuld meestal uit in verhouding tot het bbp. Dat betekent dat als het bbp stijgt, de relatieve staatsschuld afneemt zonder dat je daar iets speciaals voor moet doen. Bovendien houdt een groeiende economie doorgaans ook in dat bedrijven meer mensen in dienst nemen. Voor de overheid komt dat, tenzij ze de belastingen op werk afschaft, ook neer op meer inkomsten.

Maar een land besturen met het bbp als enige maatstaf is evenwel een bar slecht idee. Die aanpak gaat volledig voorbij aan onder meer (de evolutie van) de ongelijkheid in de samenleving. De realiteit op dat gebied is dat er bijvoorbeeld nog nooit zoveel mensen een beroep moesten doen op een voedselbank. Hierover zwijgt het bbp in alle talen.

Ook over de ernstige luchtvervuiling, het resultaat van onder meer de overvolle wegen en de groeiende files die voortkomen uit het woon-werkverkeer en het transport, wordt met geen woord gerept bij de beoordeling van ons economisch systeem. Hetzelfde geldt voor de evolutie van de scholingsgraad bij jonge mensen, de kennisinfrastructuur in ons land, de kwaliteit van de aangeboden banen… Stuk voor stuk zijn het belangrijke economische en maatschappelijke aandachtspunten waarvan het bbp geen enkele indicatie geeft.

We moeten af van de schizofrene houding waarbij we bezorgd zijn over problemen zoals ongelijkheid en de klimaatverandering, maar zonder enige vorm van kritiek de berichten over economische groei toejuichen. Dat er economische groei is, houdt niet noodzakelijk in dat het ook goed gaat met onze samenleving. Gelukkig dringt dat besef stilaan bij steeds meer mensen door.

Toch blijft het vreemd dat die denkoefening opnieuw moet worden gemaakt. De bedenkers van het concept bbp hebben nooit de bedoeling gehad een allesbepalende indicator te ontwerpen. Integendeel, de grondlegger van het bbp, de Nobelprijswinnaar Simon Kuznets, waarschuwde zelfs expliciet dat “de welvaart van een land amper kan worden afgeleid van het meten van het nationaal product”.

In haar boek Donut Economie gaat Kate Raworth nog een stap verder door te zeggen dat we beter agnostisch zijn ten aanzien van het bbp. Vanaf een bepaald niveau zegt de evolutie ervan niets meer over het welzijn van een bevolking. In tegenstelling tot ontwikkelingslanden, waar groei nodig is om bijvoorbeeld te investeren in onderwijs of een degelijke gezondheidszorg uit te bouwen, hebben wij dat niveau bereikt. Voor ons is het tijd ons economische model af te stemmen op de grenzen van de planeet. Wat we nodig hebben is een economie van het ‘genoeg’, geen oneindige groei.