Het einde van het kapitalisme

De Fransman Thomas Piketty is de nieuwe held van de voorstanders van meer belastingen. Hij heeft met veel cijfers onderbouwd wat iedereen al wist, namelijk dat het grote geld in de wereld opgehoopt zit bij sommigen. Dat komt, zegt hij, omdat het rendement op kapitaal altijd hoger is dan de groei van de economie. Zo worden de rijken almaar rijker, ook verhoudingsgewijs. Ook Piketty’s antwoord op die evolutie is een nieuwe versie van een oud recept: ‘het geld halen waar het zit’.

Zelfs oud-liberalen zijn daar nu voorstander van, maar ik weet het nog niet zo zeker. Ooit hadden we belastingen op kapitaal, op uitzonderlijke oorlogswinsten en op leveringen aan en prestaties ten gunste van de vijand. We spreken over 1945. Die belastingen waren weinig doeltreffend en weinig eerlijk, want de grote vissen zijn ontsnapt en veel kleine garnalen ook. Als beginnend controleur in 1977 heb ik nog de laatste ontheffingen wegens onvoldoende bewijs gezien. De monetaire sanering, een idee van dezelfde minister van Financiën Camille Gutt daarentegen, was naar verluidt een groot succes.

Als we die ervaring doortrekken naar de hedendaagse scheve situatie in de eurozone, zou ik opnieuw zeggen: reken niet te veel op de fiscus om dat allemaal op te lossen. Een belastingherziening met meer evenwicht tussen ‘arbeid’ en ‘kapitaal’ is absoluut nodig, maar zal de crisis niet oplossen. De sleutels voor de oplossing liggen in Washington en Frankfurt.

Piketty is een zwetser. Bijna aan het einde van zijn dikke boek ‘Kapitaal in de 21ste eeuw’heeft hij het over de huidige ‘extreem lage rentetarieven’. Hij noemt die ‘belachelijk’ (in de Nederlandse vertaling) en ‘tekenen van een koortsige, abnormale economische situatie’. Wat doet een wetenschapper normaal als de feiten niet met zijn theorie kloppen? Hij past zijn theorie aan. Zo niet Piketty. Voor hem kan het niet dat het rendement op kapitaal lager is dan de economische groei. Dat druist in tegen zijn theorie, en dus noemt hij de lage rente maar abnormaal en ‘dérisoire‘ (in de originele Franse versie).

Het axioma dat ‘geld moet opbrengen’ zit zo diep in de geesten dat zelfs links er geen afstand van kan nemen. En toch zijn we in de werkelijkheid zo ver dat kapitaal niks meer opbrengt. Ik denk dat we het einde van ‘het kapitalisme’beleven zonder het te beseffen. Wie nu geld bezit, heel veel geld misschien, moet leren dat de kans even groot is dat daar wat procentjes vanaf gaan als dat die er bijkomen. Meer nog: de jongste jaren is de neergang van belangrijke kapitaalwaarden in Amerika en Europa gestuit op last van de belastingbetaler. Tot mijn grote onvrede, want ik heb mijn job als belastingontvanger nooit gezien met als doel ‘het geld te brengen waar het zit’. Het was dus goed voor één keer dat de belastingbetaler het kapitaal moest redden, maar wat mij betreft nooit meer.

Goed beleggen of investeren kan een respectabel doel blijven, maar de kans op minderwaarde wordt even groot als de kans op meerwaarde. Ik denk — en ik hoop — dat dat zo zal blijven. Waarom niet? Laten we niet vergeten dat anders de Chinese en Arabische reserves zullen blijven aangroeien, met als spiegel een blijvende groei van Amerikaanse en Europese schuldbeloften. Op 2 augustus 2011 hebben de Amerikanen beslist hun schulden niet verder te laten oplopen. Als ze dat volhouden, en de Europeanen ook, waar kan dan de groei van het kapitaal nog vandaan komen? Een voorzichtige wereldwijde schuldafbouw zou beter zijn, met enkele lokale versnellingen. Ik denk dat dat ook in het programma van de Griekse regering zit. Ik zie mijn collega’s van de Griekse belastingdienst niet de boer opgaan om meer ‘geld te halen waar het niet zit’.

Even terug naar ons land. Sommigen pleiten voor de afschaffing van alle vermogensbelastingen, onroerende voorheffing, registratie- en successierechten, … om ze te vervangen door een slimme vermogenswinstbelasting, een modieus ‘progressief’ begrip. Die zou dan veel meer moeten opbrengen, zodat de lasten op arbeid verminderd kunnen worden. Als slimme kapitalist zou ik daar nu ook wel voorstander van worden. Als de vermogenswinsten en de vermogensverliezen elkaar compenseren, dan zal de vermogenswinstbelasting weinig om het lijf hebben, ook van iemand met héél veel vermogen.

De auteur is directeur bij de Bijzondere Belastinginspectie.

KAREL ANTHONISSEN

Wie nu geld bezit, heel veel geld misschien, moet leren dat de kans even groot is dat daar wat procentjes vanaf gaan als dat die erbij komen.