Het duolegaat: iedereen wint

Met een duolegaat kunt u een goed doel steunen en er tegelijk voor zorgen dat een verre erfgenaam of een vriend minder successierechten moet betalen als u hem een deel van uw vermogen wilt nalaten. Maar de fiscus legt beperkingen op.

Hebt u geen erfgenamen in rechte lijn – kinderen en kleinkinderen – maar enkel zijverwanten zoals een neef, een nicht, een tante of een oom, dan moeten die na uw overlijden hoge successierechten betalen op uw nalatenschap. Dat is ook het geval als u een deel van uw vermogen bij testament wilt doen toevallen aan een vriend. De tarieven van de successierechten kunnen oplopen tot 65 procent in Vlaanderen, en zelfs tot 70 procent in Brussel en Wallonië. Maar er is een uitweg: u kunt de successiefactuur beperken door te kiezen voor een duolegaat.

Voordelig tarief

Stel dat u uw vermogen wilt nalaten aan uw neven en nichten. Het duolegaat houdt in dat u een testament maakt waarin u een rechtspersoon – een vzw of een stichting – aanwijst als de begunstigde van uw nalatenschap. Die zogenoemde algemene legataris legt u de last op een deel van de nalatenschap – het bijzondere legaat – te geven aan uw neven en nichten, het andere deel mag hij houden. De vzw of de stichting moet wel de successierechten op de volledige nalatenschap voor haar rekening nemen. Het tarief voor het deel van uw neven en nichten blijft hetzelfde, maar ze kan voor haar deel aanspraak maken op een voordelig tarief. Een Vlaamse rechtspersoon draagt 8,8 procent af, een Waalse 7 procent. Een Brusselse rechtspersoon is 12,5 procent verschuldigd, op voorwaarde dat hij fiscaal aftrekbare giften kan ontvangen, anders stijgt het tarief tot 25 procent. Nadat de vzw of de stichting de successierechten heeft betaald, stort ze het deel van uw neven en nichten aan hen door. Die betalen daardoor minder successierechten en ook de rechtspersoon wint.

U kunt een duolegaat zowel verdelen met een eigenhandig testament als met een authentiek notarieel testament. Een eigenhandig duolegaat is gratis, een notarieel duolegaat kost minstens 300 euro, maar heeft het voordeel dat het door een specialist is opgesteld, waardoor het geen fouten bevat. Als algemeen legataris kunt u organisaties zoals het Rode Kruis, Kom op tegen Kanker, Artsen Zonder Grenzen, Child Focus en World Wide Fund for Nature (WWF) aanwijzen.

Een voorbeeld. Stel dat u in Vlaanderen woont, geen kinderen hebt en uw vermogen van 1 miljoen euro wilt nalaten aan uw tien neven en nichten. U moet daarvoor hoe dan ook een testament opstellen. Bij uw overlijden moeten die neven en nichten 630.000 euro successierechten betalen, zodat ze samen slechts 370.000 euro netto overhouden, of 37.000 euro per persoon.

U kunt de successierechten verminderen door een testament met een duolegaat op te maken. U bepaalt daarin bijvoorbeeld dat 450.000 euro naar Child Focus gaat, met de last dat de organisatie aan iedere neef en iedere nicht 55.000 euro betaalt – in totaal 550.000 euro. Child Focus betaalt niet alleen de 8,8 procent successierechten op zijn deel, maar ook die op het deel van uw neven en nichten. De vzw houdt van haar 450.000 euro netto toch nog 72.900 euro over. De neven en nichten krijgen 550.000 euro in plaats van 370.000 euro.

Niet-fiscaal motief

Duolegaten kunnen aanleiding geven tot misbruiken. Dat is het geval als u een testament met een duolegaat maakt, waarin u zo veel geld nalaat aan uw neven en nichten dat er nauwelijks iets overblijft voor de vzw of de stichting. Aan die praktijk heeft de fiscus paal en perk gesteld. De nieuwe antimisbruikbepaling die sinds 1 juni 2012 is uitgebreid tot de registratie- en de successierechten, heeft ook een weerslag op duolegaten. U mag nog altijd de minst belaste weg kiezen, maar voor elke fiscale constructie moet u kunnen bewijzen dat er ook een niet-fiscaal motief aan ten grondslag ligt. De fiscus heeft op 19 juli 2012 een rondzendbrief de wereld ingestuurd, waarin hij een hele reeks successietechnieken beschrijft en beoordeelt of die al dan niet door de beugel kunnen.

In die rondzendbrief stelt de fiscus dat een duolegaat nog altijd is toegestaan, maar dat de rechtspersoon er een substantieel voordeel aan moet overhouden na de verrekening van de last. Als dat voordeel “onbeduidend of onbestaand” is, wordt het duolegaat als een fiscaal misbruik beschouwd. Dat betekent voor ons voorbeeld dat uw neven en nichten de normale successierechten moeten betalen. Wordt het duolegaat onderbouwd door andere dan fiscale motieven – zoals een uitgesproken sympathie voor een vzw, of jarenlange schenkingen aan dat goede doel – dan is dat een pluspunt om het duolegaat niet aan te merken als een misbruik.

Substantieel nettovoordeel

De vzw of de stichting moet dus een duidelijk nettovoordeel overhouden aan het duolegaat. De fiscus geeft daar in zijn rondzendbrief een voorbeeld van. Een erflater die in Vlaanderen woont en geen kinderen heeft, wil aan een neef een som van 200.000 euro nalaten. Als hij een testament zonder duolegaat maakt, moet zijn neef maar liefst 110.000 euro successierechten betalen en houdt hij netto slechts 90.000 euro over. De erflater kan de successierechten verminderen door te opteren voor een duolegaat, waarin hij een vzw aanwijst als algemeen legataris en die de opdracht geeft 100.000 euro netto te betalen aan zijn neef. De andere 100.000 euro valt toe aan de vzw, maar ze moet daarop 8,8 procent successierechten betalen, plus de successierechten op de 100.000 euro die de neef krijgt. Netto houdt ze dan 43.700 euro over. Dat is een substantieel voordeel voor de vzw. Er is dus geen sprake van fiscaal misbruik.

Dat is anders als de erflater een testament met een duolegaat maakt, waarin hij van de 200.000 euro een bedrag van 129.000 euro nalaat aan zijn neef. De vzw krijgt slechts 71.000 euro. Dat betekent dat de vzw op haar deel 8,8 procent successierechten betaalt en dat ze ook nog eens de successierechten afdraagt op de 129.000 euro van de neef, die in Vlaanderen oplopen tot 65 procent. De successierechten van de vzw plus die van de neef bedragen 70.098 euro. Netto houdt de vzw slechts 902 euro over. Dat is te weinig, zodat deze constructie in de ogen van de fiscus een fiscaal misbruik is.

In de praktijk weigeren de meeste vzw’s overigens een duolegaat als dit hen netto minder dan 20.000 euro oplevert. Om een weigering en problemen met de fiscus te vermijden, zorgt u er het beste voor dat de vzw aan het duolegaat netto minimaal 20.000 euro overhoudt.

JOHAN STEENACKERS

Als het voordeel dat de rechtspersoon aan het duolegaat overhoudt onbeduidend of onbestaand is, beschouwt de fiscus dat als een misbruik.