Klimaatoptimisme als wapen tegen probleemontkenners en pessimisten: ‘Onze economie groeit, terwijl broeikasgassen verminderen’

Het algemeen aanvaarde idee dat we nauwelijks vooruitgang boeken in de strijd tegen klimaatopwarming klopt niet. Dat is alvast de stelling van datawetenschapper Hannah Ritchie. “In het Westen zijn we erin geslaagd de economie te laten groeien, terwijl de uitstoot van broeikasgassen daalt. Dat moeten we veel meer benadrukken.”

Ruim een decennium geleden begon de Schotse Hannah Ritchie met frisse moed aan haar opleiding milieugeowetenschap aan de universiteit van Edinburgh. Ze hoopte er te weten te komen hoe ze kon bijdragen aan oplossingen voor de grote wereldproblemen. Maar ze raakte gedeprimeerd door wat een reeks eindeloze problemen leek: de opwarming van de aarde, de stijging van de zeespiegel, de verzuring van de oceanen, de afstervende koraalriffen, de ontbossing, de luchtverontreiniging, de overbevissing, de plasticsoep in de oceanen, de vernietiging van mondiale ecosystemen en het verlies aan biodiversiteit. Om er slechts een paar te noemen.

Na vier jaar studie had ze geen zicht op oplossingen. “Ik kan me niet herinneren ooit iets te hebben gehoord over een positieve trend”, schrijft ze in de inleiding van haar zopas verschenen boek. Ze maakte toen deel uit van de groeiende groep jongeren die somber is gestemd over de toekomst – een groep waarvan sommigen geloven dat de wereld zoals we die kennen gedoemd is om te verdwijnen.

‘Het algemene gevoel dat we nog geen vooruitgang hebben geboekt in de strijd tegen klimaatopwarming, klopt gewoonweg niet’

Hannah Ritchie, klimmaatwetenschapper, auteur

Tot Ritchie zich ging verdiepen in de cijfers en zich deels omschoolde tot datawetenschapper. Toen zag ze dat er wel degelijk redenen zijn om aan te nemen dat het nog goed kan komen met de mensheid en de planeet. Niet door achterover te leunen en te hopen op een mirakeloplossing, zoals sommige ecomodernisten doen, maar door hard te werken en te investeren in de juiste oplossingen, die wel degelijk voorhanden zijn. Sommige oplossingen zijn erg individueel, zoals flink minderen met het eten van rundvlees. Andere zijn meer structureel, zoals sneller stoppen met fossiele brandstoffen. Volgens Ritchie is dat mogelijk zonder aan welvaart in te boeten. Haar op data geïnspireerde voorstellen en ideeën schreef ze neer in haar boek Niet het einde van de wereld, dat als ondertitel meekreeg: “Waarom wij de eerste generatie zijn met perspectief op een duurzame planeet”.

Optimisme en klimaatopwarming zijn twee termen die vaak niet rijmen. Wanneer dacht u: ik moet een optimistisch boek over het klimaat schrijven?

HANNAH RITCHIE. “Voorzichtig optimistisch, zou ik toch eerder zeggen. Een paar jaar geleden zat ik nog in het kamp van doom en gloom, en ik zag dezelfde neerslachtigheid bij veel jonge mensen. En het is goed om bezorgd te zijn, daar zijn ook veel redenen voor. Maar het is ook goed om te kijken naar de mogelijke oplossingen, die wel degelijk aanwezig zijn. De systemen voor energiewinning via zon en wind waren vijftien jaar geleden de duurste, nu de goedkoopste. Dat is één voorbeeld van een positieve trend die we veel te weinig benadrukken. Je kunt dus bezorgd en optimistisch zijn tegelijk. Ik denk dat je dat optimisme nodig hebt om in actie te komen. Als je te veel de alarmistische kant benadrukt, worden mensen vanzelf fatalistisch. Dan krijg je ideeën als: ach, bij die opwarming met 1,5 graden gaan we toch allemaal dood. Dat is onzin.”

U bent niet bezorgd dat mensen uw boodschappen zullen interpreteren als: zie je wel, alles komt goed, we hoeven niets te doen?

RITCHIE. “Dat is zeker niet mijn boodschap, en mensen die het boek zo interpreteren, hebben het wellicht niet gelezen. Ik ontken de klimaatopwarming niet, ik zeg alleen dat we beschikken over de mogelijkheden om het probleem aan te pakken. Ik ben geen techno-optimist die denkt dat er ergens een mirakeloplossing zal worden gevonden. Ik ben wel een techno-realist, en ik wil dat we nog meer inzetten op de oplossingen die al aanwezig zijn. De wereld kan over vijftig jaar veel beter zijn. Ik merk gelukkig dat er veel lezers zijn die extra energie krijgen van het boek, die opnieuw bereid zijn te werken aan oplossingen.”

‘De strijd tegen armoede kan perfect samengaan met de strijd tegen de klimaatopwarming’

Hannah Ritchie, klimmaatwetenschapper, auteur

Dus, na organisaties als Letzte Generation in Duitsland en Extinction Rebellion, kunt u misschien de inspirator worden van een nieuwe beweging, First Generation?

RITCHIE. (Lacht) “Zo zie ik mezelf zeker niet. Maar ik hoop wel dat ik mensen kan inspireren, ook die mensen die nu actief zijn in groepen als Extinction Rebellion. Ik denk dat die activisten heel veel hebben gedaan voor de bewustmaking van grote delen van de bevolking. Ik steun hen ook in hun acties tegen bijvoorbeeld fossiele brandstoffen. Maar ik deel hun pessimisme niet. Ik denk dat het belangrijk is zo veel mogelijk mensen te overtuigen van de noodzaak van klimaatmaatregelen, maar dan moeten ze er zich ook van bewust zijn dat dit een strijd is van vele decennia. Als we willen dat mensen hun levensstijl aanpassen, anders gaan reizen en eten en energie verbruiken, op basis van informatie van milieuwetenschappers, dan moeten ze er op kunnen vertrouwen dat ze de juiste informatie krijgen. En dan moeten ze ook het eerlijke perspectief hebben dat hun acties er iets toe doen. Als je de zaken gaat overdrijven, loop je het risico dat het vertrouwen afbrokkelt en dat mensen je niet meer geloven en niets meer doen.”

Waarom lijkt het zo moeilijk om mensen ervan te overtuigen dat er wel degelijk vooruitgang is geboekt de afgelopen jaren?

RITCHIE. “Het is een trage ontwikkeling, en de resultaten zijn niet altijd onmiddellijk zichtbaar. Lange tijd zijn de oplossingen voor de klimaatproblematiek ook erg duur geweest. Tien tot vijftien jaar geleden waren sommige oplossingen gewoon nog té duur. En het argument dat de economie zou moeten krimpen, of dat de welvaart zou dalen als je die maatregelen zou nemen, was toen wel degelijk valabel. Maar dat is niet langer het geval. Alleen, dat werkt wel nog door, zeker bij mensen die hoe dan ook al sceptisch staan tegenover milieumaatregelen.

“Een argument dat nog altijd vaak gehoord wordt, is dat regeringen de economie kapotmaken met milieumaatregelen. Maar dat blijkt niet langer uit de data. Het algemene gevoel dat we nog geen vooruitgang hebben geboekt in de strijd tegen klimaatopwarming, klopt gewoonweg niet. Terwijl dat nog altijd de dominante opinie is. Maar in het Westen zijn we erin geslaagd de economie te laten groeien, terwijl de uitstoot van broeikasgassen daalt. Dat moeten we veel meer benadrukken. Maar dat is bijvoorbeeld bij aanhangers van degrowth geen populaire boodschap.”

‘Voor het milieu is biolandbouw soms belastender, omdat je meer landbouwgrond nodig hebt, en dat is een van de grote problemen’

Hannah Ritchie, klimmaatwetenschapper, auteur

Maar wereldwijd stijgt de uitstoot nog altijd. Waar zit de winst dan?

RITCHIE. “Het simpele feit dat het mogelijk is economisch te groeien zonder een toename van de uitstoot van CO2 moet een stimulans zijn voor anderen om dat pad te bewandelen. Bovendien blijkt uit de data dat we langzaam maar zeker de piek van uitstoot bereiken, of misschien al hebben bereikt. Het belangrijkste is dat de emissies in Europa en de Verenigde Staten dalen. In landen in het zuiden zal de uitstoot nog even toenemen, maar daar moet het rijke Westen ook de ruimte voor creëren, zodat het zuiden sneller een redelijke norm van welvaart bereikt. De sleutel zal daar bij China liggen. Dat land heeft de afgelopen jaren enorm geïnvesteerd in hernieuwbare energie, en er zijn indicaties dat ook in China de emissies snel een dalende trend zullen vertonen.”

Een van uw suggesties om het klimaatprobleem aan te pakken is de strijd tegen armoede. Dat klinkt een beetje simpel en naïef.

RITCHIE. “Wat ik daarmee bedoel, is dat de strijd tegen armoede perfect samen kan gaan met de strijd tegen de klimaatopwarming. Alleen denken mensen nu dat als iedereen rijker wordt, het klimaatprobleem nog groter wordt. Maar dat blijkt helemaal niet uit de voorspellingen. De uitstoot zal in een eerste fase zeker nog toenemen, maar niet in die mate dat de opwarming extreem erger wordt. Als mensen iets rijker worden, kunnen ze zich ook beter wapenen tegen de gevolgen van klimaatopwarming. Dat is dus een dubbel voordeel. Maar dat kun je inderdaad alleen maar doen als de westerse landen sneller stoppen met fossiele brandstoffen en de ruimte creëren voor arme landen om te groeien.”

Het idee dat mensen rijker kunnen worden zonder dat het veel invloed heeft op de klimaatopwarming, klinkt heel contra-intuïtief. Zo staan er nog enkele voorbeelden in uw boek: lokale landbouw en biolandbouw zijn niet per definitie beter voor het milieu.

RITCHIE. “Waarmee ik zeker niet wil zeggen dat ik tegen lokale landbouw ben, integendeel. Maar voor het milieu is biolandbouw soms belastender, omdat je meer landbouwgrond nodig hebt, en dat is een van de grote problemen. Het maakt veel meer uit wat je consumeert. Rundvlees is gewoon slecht voor het milieu, ook als het is gekweekt door je buurman. Bananen die per schip worden overgebracht vanuit Zuid-Amerika hebben veel minder milieu-impact. Daar zouden mensen zich bewuster van moeten zijn. Maar sommige milieuactivisten hebben een heel romantisch beeld van het verleden en denken dat de manier waarop we ons voedsel vroeger produceerden veel beter is. Voor het klimaat is dat niet noodzakelijk waar.”

U haalt in het boek nog enkele andere heilige huisjes van de groene beweging omver: zo bepleit u het gebruik van kernenergie en het toelaten van genetisch aangepaste gewassen.

RITCHIE. “Als je het vanuit een klimaatstandpunt bekijkt, is het verzet tegen kernenergie echt contraproductief. Als je kerncentrales sluit, stijgt het gebruik van wind- en zonne-energie wel, maar de energie uit fossiele brandstoffen blijft op hetzelfde niveau. Je vervangt dus de ene koolstofvrije energie door de andere. Voor het klimaat betekent dat geen winst. Bovendien blijven de kolencentrales dan open. Je kunt zeker de discussie voeren of het zinnig is om nieuwe kerncentrales te bouwen, wat de kostprijs is, wat je doet met het afval… dat zijn allemaal valide argumenten tegen kernenergie. Maar de bestaande centrales versneld sluiten heeft de strijd tegen de klimaatopwarming alleen maar veel moeilijker gemaakt.

‘En wat genetische manipulatie betreft: er is een hardnekkig gevoel in de milieubeweging dat natuurlijk altijd beter is dan synthetisch. En er zijn zeker nadelen verbonden aan genetisch gemodificeerde gewassen. Maar anderzijds: ze helpen wel om landbouwgrond zuiniger te gebruiken, en daar moeten we toch werk van maken.”

‘De bestaande kerncentrales versneld sluiten heeft de strijd tegen de klimaatopwarming alleen maar veel moeilijker gemaakt’

Hannah Ritchie, klimmaatwetenschapper, auteur

U legt vaak de nadruk op wat mensen kunnen doen. Hoe kunnen bedrijven helpen in de strijd tegen opwarming?

RITCHIE. “Ik denk dat er heel veel bedrijven zijn die nu al hun best doen om hun energieverbruik en hun uitstoot van broeikasgassen te verminderen. Alleen zouden ze, afhankelijk van de sector, hun hele productieketen beter kunnen bekijken, zien wat toeleveranciers en distributeurs verbruiken en uitstoten, en ook daaraan werken. En verder denk ik dat grote bedrijven allianties zouden moeten sluiten met de consumenten, hun klanten. Om hen te informeren, om samen te werken. Je kunt bijvoorbeeld wel hopen dat een bedrijf als Apple goed kijkt naar zijn uitstoot, maar het zou zijn publiek nog veel bewuster kunnen maken van het milieu. Apple bereikt kapitaalkrachtige mensen, en die hebben vaak de grootste impact op het milieu. Apple zou hen kunnen informeren dat een nieuwe iPhone of een nieuwe MacBook zoveel extra uitstoot betekent. Dan maak je consumenten veel bewuster over de producten die ze kopen.”
z
Hannah Ritchie, Niet het einde van de wereld, Balans, 352 blz., 23,99 euro

Lees ook: