Karinthië speelde decennialang de rol van meest ingedommelde provincie van Oostenrijk. Door Jörg Haider staat de plek plots op alle wereldkaarten. Portret van een provincie, waar volgens Newsweek ex-nazi’s en hoogtechnologische entrepreneurs elkaar de hand reiken. Karinthië zette reeds stappen naar de liberalisering. Moet Oostenrijk volgen?
Baden, Klagenfurt, Völkermarkt, Wenen (Oostenrijk).
Oostenrijk en België hebben gemeenschappelijke kentrekken: België is de jongste jaren weliswaar sneller aan het moderniseren geslagen. Oostenrijk behoudt (voorlopig?) zijn dominerende vakbonden, de kater van een jarenlange rood-zwarte broederband, een zware overheidsgreep op de economie, een partijpolitieke verkaveling van de postjes in de ambtenarij en bij de vele staatsbedrijven.
De nieuwe regering wil de staatsbedrijven, gegroepeerd onder de Österreichische Industrieholding AG, privatiseren. Daarbij zitten onder meer de Weense luchthaven, de bank van de post PSK Sparkasse, Austria Telekom en Austria Tabak. Die verkoop moet 250 miljard frank opbrengen.
De provincie Karinthië trok al in maart 1999 de kaart van de economische liberalisering, toen de FPÖ bij de provincieraadsverkiezingen 46% van de stemmen haalde. De elektriciteitsmarkt werd opengegooid, wat een daling van de tarieven met een tiende betekende. De nieuwe Landeshauptmann Jörg Haider mikt volop op het internet, en wil Karinthië uitbouwen tot een hoogtechnologische aantrekkingspool voor de new economy. Bovendien werd een resem belastingen in de horeca afgeschaft. Wat de toeristische sector rond de Wörthersee, een bij toeristen erg populair meer nabij de hoofdstad van de provincie Klagenfurt, goed uitkomt.
Vanuit zijn kantoor
op de negentiende verdieping heeft Erhard Schaschl, Generaldirektor van Wienerberger GmbH, een riant uitzicht op Wenen. Het noorden toont het stadscentrum, met de alles overheersende Stephansdom. In het zuiden schuiven de auto’s aan op de autoweg naar Karinthië. Ook het kantoor van Erhard Schaschl, geboren en getogen in het Bundesland waar Jörg Haider gouverneur is, herinnert sterk aan de meest zuidelijke provincie van het Midden-Europese land. Aan de muur hangt een schilderij van de Karinthische schilder Hans Staudacher, op de vensterbank treurt een madonna in rode baksteen – een geschenk van bouwvakkers uit de Heimat. Erhard Schaschl: “Verschilt Karinthië van andere Oostenrijkse provincies? Eigenlijk niet. Is Karinthië anders geworden sinds Haider Landeshauptmann werd in maart 1999? Ik denk het niet. Er worden in Karinthië geen vreemdelingen in elkaar geslagen, of asielcentra in de fik gestoken. Op straat hoor je Duits, Italiaans en Sloveens door elkaar. Want het is een provincie die van oudsher erg gastvrij is, als trefpunt van drie culturen: de Germaanse, Romaanse en Slavische. Die mengeling creëert melancholie, die je sterk voelt in de muziek. Kärnten ist ein Land wo die Seele lebt. Je kan er niet alles rationeel verklaren.”
Erhard Schaschl is in eigen land de bekendste entrepreneur uit Karinthië. In 1960 komt hij aan het hoofd van Wienerberger. Het baksteenbedrijf, opgericht in 1819, is dan alleen op de binnenlandse markt actief. Vandaag opereert Wienerberger met 212 bedrijven in 26 landen. Na de joint venture in juni 1996 met het Kortrijkse Koramic van de Vlaamse entrepreneur Christian Dumolin (zie Trends, 6 februari 1997), wordt de nieuwbakken groep het wereldwijde nummer één in bakstenen. “Wienerberger is zeer tevreden met die samenwerking. Christian Dumolin is een echte professional: hij werkt zonder complexen, een woord is een woord. Al in de jaren tachtig kwamen we elkaar steeds meer tegen op de markt. We konden kiezen: ofwel elkaar kapot concurreren, of met elkaar trouwen. We kozen voor het tweede en koppelden dus internationale aandeelhouders aan een lokale verankering.”
Die glokalisering uit zich niet alleen in de aandeelhoudersstructuur. Ook de diverse markten worden steeds door eigen mensen bewerkt. “Ik coördineer, maar het management is lokaal. Want bakstenen verschillen in elk land. Dat maakt van Wienerberger een zeer multicultureel, tolerant bedrijf. Daarom lig ik niet wakker van een eventuele economische boycot van Oostenrijk. Ondanks de huidige politieke opwinding, heb ik nog geen baksteen minder verkocht. Want een boycot van Wienerberger, betekent een boycot van het eigen land. Net door die doorgedreven lokale productie en bedrijfsleiding.”
Erhard Schaschl staat met zijn analyse niet alleen. Slechts weinig Oostenrijkse ondernemers vrezen economische problemen door een eventuele boycot. Het Midden-Europese land is, net als Vlaanderen, een land van veel KMO’s en weinig sterke merken. “De belangrijkste economische activiteiten zullen nauwelijks hinder ondervinden,” analyseert Werner Teufelsbauer, directeur van de Abteilung für Wirtschaftspolitik bij de Wirtschaftskammer Österreich in Wenen. “Die KMO’s zijn hoofdzakelijk in specifieke niches actief. Zij werken business-to-business: kwaliteit en kennis geven er de doorslag, op basis van rationele, marktconforme beslissingen.”
Ook al rationeel en marktconform handelt het Amerikaanse Dana Corporation, een wereldwijd actieve toeleverancier in de auto-industrie. Het bedrijf vestigde in 1995 een filiaal in Völkermarkt, een stadje in het oosten van Karinthië. Dana GmbH maakt achterassen voor Chrysler, dat in het nabije Graz de Voyager produceert. “Dana zocht een vestiging binnen een straal van twee uur rijden van Graz,” weet Geschäftsführer Norbert Pittner. “Völkermarkt bleek een ideale plaats, door de grote beschikbaarheid van geschoolde arbeidskrachten. Met 8% heeft Völkermarkt de hoogste werkloosheidsgraad van Karinthië. Bovendien wordt hier nooit gestaakt. We prijken vandaag aan de top, als we ons vergelijken met de andere filialen binnen Dana Corporation. Het Amerikaanse hoofdkwartier wil ons filiaal binnen zes maanden overigens uitbreiden. De politiek heeft geen enkele invloed op die beslissing. Er komen vijftien nieuwe jobs bij.”
Misschien heeft
de politiek wél een invloed op de beslissing. Want de nieuwe federale regering van de christen-democratische ÖVP en de rechts-populistische FPÖ van Jörg Haider wil een gunstig ondernemingsklimaat creëren. De meest opvallende maatregelen in het federale regeringsakkoord zijn de 50 miljard frank loonlastenverlaging én de afschaffing van de sectorale CAO’s. Is Karinthië een rolmodel? In ieder geval werden horecataksen geschrapt rond de Wörthersee. De plaatselijke horeca bestaat hoofdzakelijk uit eenmanszaken, met een gemiddelde bezettingsgraad van amper 23%, en een gecumuleerde schuld van 36 miljard frank. “Die hoteliers stemmen niet op Haider omdat ze tegen de vreemdelingen zijn,” analyseert Adolf Winkler van de Kleine Zeitung, de populairste krant in Karinthië. “De vreemdelingen die wij hier hebben, zijn toeristen. En die zijn natuurlijk welkom. Maar de hoteliers klagen over de belastingdruk. Heel wat gemeenten aan de Wörthersee, zoals Pörtschach en Velden, hebben nu al FPÖ-burgemeesters. Da kann Haider gut seine Suppe kochen.”
Een soepeler investeringsklimaat gaat gepaard met een ontvetting van het overheidsapparaat. Het aantal ambtenaren gaat omlaag. Karinthië moet sowieso de buikriem aanhalen, want de schuldgraad per hoofd van de bevolking ligt dubbel zo hoog als in de andere Oostenrijkse provincies.
En toch beloofde Jörg Haider elders de overheidsuitgaven gevoelig te verhogen. Het bekendste voorbeeld zijn de Kinderschecks, een maandloon van 17.100 frank voor moeders met kleine kinderen. Die kinderbijslag wordt vandaag uitgekeerd in twee gemeenten. Maar de uitkering in de hele provincie zou 6650 miljoen frank per jaar kosten, of één tiende van de huidige provinciebegroting. Tweede cadeau van de Landeshauptmann is een gevoelige daling van de huurprijzen van sociale woningen. “Haider is het prototype van de postmoderne politicus,” analyseert Oskar Seidler, die aan het hoofd staat van Technologieland Kärnten GmbH, een organisatie die hightech in de provincie promoot. “Hij is een uitstekende marketeer. Hij voelt ongelooflijk goed aan wat zijn publiek van hem verwacht. ‘s Morgens zal hij voor een zaal vol ondernemers de Europese eenheidsmarkt verdedigen. Diezelfde avond zegt hij in een arbeiderswijk dat de grenzen zo snel mogelijk dicht moeten voor vreemdelingen. Hij is een uitstekende verkoper, die mensen van zijn gelijk kan overtuigen. Eigenlijk kon hij net zo goed chief executive officer zijn van een multinational.”
Haider teert eveneens op de sterke nationalistische gevoelens. In 1918, na de ineenstorting van de Dubbelmonarchie, vochten Oostenrijkers en Slovenen in Karinthië een onafhankelijkheidsoorlog uit. Het gebied bleef Duitstalig, maar de provincie blijft een kruispunt van drie culturen: Germanen, Romanen, Slaven. De identiteit wordt onduidelijk, Haider wint stemmen met een simpele, Duitsgezinde boodschap.
“Grenzen vervagen hier, bij mij werken Italianen, Kroaten, Oostenrijkers, Slovenen. Maar der Kern ist eine Einheit,” vertelt Fritz Kuchler. De spraakwaterval, tevens Geschäftsführer van Kuchler Electronics GmbH, combineert uitgesproken chauvinisme met een internationaal bedrijfsbeheer. Sinds 1963 staat hij aan het roer van zijn KMO, die zich specialiseert in vleessnijmachines. Ook diverse Belgische warenhuizen – die uitdrukkelijk vragen om niet te worden vermeld – snijden plakken met de apparaten van Kuchler Electronics. “We leverden wereldwijd al 23.000 machines. We staan technologisch aan de top, we maakten van worst een wetenschap. We exporteren 93% van onze productie. Maar moet ik me nu misschien excuseren omdat ik Karinthiër ben? Chauvinisme heeft in Karinthië een andere betekenis dan in West-Europa. We zijn trots op onze zuivere lucht, de muziek, de vriendelijke mensen, het gebrek aan criminaliteit. Dat betekent geenszins dat we extreem-rechts zijn,” zucht de zaakvoerder uit Klagenfurt, die in 1999 een omzet haalde van 660 miljoen frank. “Maar hoe kunnen we het buitenland overtuigen dat we niets verkeerd doen? We moeten nu vooral kalm blijven, en eventueel sancties aanvaarden. Ook al geloof ik helemaal niet in een economische boycot. Onze machines zijn er om mensen te helpen, vlees zal men ook in het buitenland moeten snijden. Bittchen, we hebben onze Belgische klanten nodig.”
wolfgang riepl
