Haalt het boek 2020?

Wordt ‘Boekenbank.be’ een grote Vlaamse boekhandel op het internet? De bespreekexemplaren van Tom Lanoyes nieuwe roman zijn gedrukt-op-afroep. De Vlaamse boekenbeurs start op 31 oktober. De Buchmesse in Frankfurt zet de trend.

Frankfurt.

De Buchmesse zuigt elke jaar tienduizenden uitgevers, boekenhandelaars, auteurs, literaire agenten, cultuurpolitici, softwareschrijvers en recensenten naar Frankfurt. De stad aan de Main, bij de geboorteplaats van Johannes Gutenberg (1400-1468), de uitvinder van de drukkunst, is dé grote bazar van het boek: 6643 uitgeverijen uit 113 landen en 385.275 boeken bevolkten de 51ste editie van de Buchmesse. Zo’n 500 jaar vóór Christus werd onze schriftloze westerse cultuur een geletterd tijdvak. In 1999 raast de overgang naar de digitale cultuur volop. Van de 6643 exposanten boden er 1700 digitale producten aan. In 1993 waren er dat nog maar 175. Dit jaar verschoof de aandacht van de cd-roms naar de internetboekhandels, het drukken-op-afroep en de E-Books.

Angelika Beiersdorf van Langenscheidt (40% van de taalcursussen is ook elektronisch beschikbaar): “Ik zie geen horrorscenario opdoemen. Toen de bioscoop kwam, dacht men: het theater is dood. Toen de televisie verscheen: dit is het einde van de bioscoop.” In paleis 4 was er één etage voor de multimedialen, minder dan de vorige jaren. Het internet en de klassieke boekhandel vinden mekaar en werken in synergie.

Könemann herontdekt spelregels in de klassieke, grote kunstboeken over populaire onderwerpen als Egypte en tuinen. Zij gaan over de toonbank tegen zeer lage prijzen door internationale samenwerking en grote oplagen. De Duitser leerde het vak bij zijn landgenoot Taschen, ook een stunter in het meertalige kunstboek.

Luc Demeester ( Lannoo), voorzitter van de Vereniging ter Bevordering van het Vlaamse Boekwezen (VBVB): “Op deze Buchmesse zie je dat de uitgeverijen meer dan ooit werken aan hun Europese dimensie. Dat gaat verder dan het kopen en verkopen van publicatierechten. Het netwerken rond projecten is de belangrijkste trend. Het Lannoo-boek over de Vlaamse wandtapijten publiceren we samen met het Amerikaanse Abrams, het Britse Thames & Hudson en het Franse Imprimerie Nationale. Met andere partners voeren we gesprekken.”

Vijfenveertig Vlaamse uitgevers gaven acte de présence in Frankfurt. Zij besloegen 160 m² met het smaakvolle New Books from Flanders en vragen meer ruimte. Vlaanderen publiceert jaarlijks 6000 titels, een verdrievoudiging op twintig jaar. Naast de 22 uitgevers van de collectieve stand waren de Vlamingen present bij de thematische exhibits: het kunstboek ( Exhibitions International), het kinderboek (Clavis), het wetenschappelijk boek ( Brepols Publishers, Peeters). Ook jonge uitgevers als Yoyo (kinderboeken) verhandelen op hun eentje boekenrechten. De oude gloriën Lannoo, De Ballon, Zuidnederlandse Uitgeverij versterken de Vlaamse aanwezigheid met eigen stands. “Vandaag hebben we een gezicht in Frankfurt, tien jaar geleden stonden we nergens”, weet Luc Demeester. Franstalig België is aanwezig met 24 uitgevers en een banale collectieve stand, tot verdriet van de Vlamingen want het straalt negatief op hen af.

De levensduur van het fictieboek krimpt; hij daalde van enkele jaren naar enkele maanden. Het gemiddeld aantal lezers per boek zakt door de publiceerdrift, de concurrentie van de tv, de multimedia en het internet. Twintig procent van de Nederlandstalige boekenstocks eindigt zijn leven als vermalen papier. De populaire titels worden beschikbaar per E-Book, een elektronisch leesblad in boekformaat dat titels grijpt van het internet en opslaat. Stefaan Van den Broeck – zoon van Walter – publiceert dezer dagen het eerste Vlaamse E-Book, aftapbaar van het internet, bij Epo.

Het Amerikaanse Nuvomedia en Bertelsmann lanceren in Duitsland het Rocket-E-Book met 100 titels. Een Rocket-E-Book kost minder dan 300 dollar. De grauwe, schemerende bladspiegel van de E-Books kan amper tippen aan een klassieke bladzijde, maar de verbeteringen volgen snel. E-Books doen de bibliotheken van gedaante veranderen: zij worden elektronische informatiecentra met kleinere opslagruimten en een minder omslachtige procedure voor het bestellen, catalogiseren en stockeren.

Boeken drukken terwijl de klant wacht, is de nieuwste weg voor de boekhandelaar. Hij heeft steeds de juiste (nul-)voorraad in de rekken. Dat drukt de kosten voor de handelaar én de uitgever. IBM, Xerox en Océ presenteerden in Frankfurt hun printing-on-demand.

Wim De Mont, algemeen secretaris van de VBVB, bladert door Handicap Nord van Frank Gerkens, een instantdruk van Océ en roemt het resultaat. De drempel voor rendabele oplagen daalt door de druk-op-afroep naar 250 stuks: “Hier is een nieuwe niche voor de boekhandel. Hij kan aan zijn klanten ter plekke herdrukken bezorgen, wat zijn stock, en de stock van de uitgever, vermindert en een goede oplossing is voor de uitverkochte edities. Drukken-op-afroep is ook zeer geschikt voor kleinere culturen, bijvoorbeeld oud-Finse teksten en Friese boeken.”

Een heruitgave van Streuvels is nu nog net rendabel, maar wat wordt het over tien jaar? Nieuwe markten ontstaan; bibliotheken worden door printing-on-demand kleine uitgevers en drukken digitale kopieën van boekenkwaliteit, die ze verkopen.

StandaardUitgeverij biedt bestelfaciliteiten aan bij internetboekhandels. Een samenwerkingsverband van Vlaamse boekenwinkels, op initiatief van de VBVB, vroeg de domeinnaam Boekenbank.be aan. Boekenbank.be is in de eerste fase een informatiesysteem (is een werk beschikbaar en zo ja, waar? Indien niet, komt er een herdruk?), de boekhandelaar bestelt bij zijn leverancier; de tweede fase kan een heuse boekenmarkt worden.

Het internet bedreigt niet het boek voor onder de leeslamp, denkt Jan Vanderheyden van de Vlaamse Uitgeversvereniging: “De bres ontstaat bij de wetenschappelijke en de vakliteratuur op duizend en minder exemplaren. De combinatie van internet en drukken-op-afroep verdrijft dat drukwerk uit de boekhandel. Een nieuw probleem is de inning van de auteursrechten. Het internet is een gigantische gegevensbank met miljoenen informatiestromen. Wat wordt waar gemaakt en wat komt waar terecht?”

Proxis, Azur, Standaard Boekhandel, Story en Bol.com.nl halen hooguit 100 miljoen frank omzet in Vlaanderen, op een boekenomzet van 15,5 miljard frank, denkt Wim De Mont. Amazon.com, de grootste internetboekhandel ter wereld, opent begin 2000 een Europees call center in Den Haag. Naast boeken verkoopt Amazom.com speelgoed, computerspellen, video’s en muziek.

De boekenclubs leveren aan 7,5% van de kopers (15% voor de algemene boeken) in Vlaanderen, maar het internet heeft meer kwaliteiten dan de postorderhandel. Bertelsmann, sterk in boekenclubs, stichtte de internetboekenwinkel Bol.com. Geen toeval. De internetboekenzaken zwemmen in de rode inkt, maar doen vlijtig verder omwille van de informatie die ze kunnen verzamelen over hun klanten.

France Télécom (!) kocht Alapage, met een omzet van 20 miljoen FF en een verlies van 15 miljoen FF, voor 200 miljoen FF. De kopersprofielen zijn handig voor de diversificaties naar andere producten en diensten.

De nieuwe informatiedragers wissen de grens tussen school- en thuisopvoeding. Het aantal contacturen in het hoger onderwijs daalt, de prijs per m² schoolgebouwen stijgt, de enveloppefinanciering noodt tot zuinigheid en doe-het-zelf. Die Keure, Brepols Publishers, Wolters Kluwer België, Vanden Broele werpen zich op de educatieve en de professionele cd-roms. Lannoo, De Eenhoorn en Averbode produceren edutainment. Het non-boek draagt 10% bij tot de omzet van de Vlaamse boekhandels, raamt de VBVB.

De Europese uitgevers bereiden een standpunt voor over de (vaste) boekenprijs voor de onderhandelingsronde van de World Trade Organisation in november. EU-Commissaris Karel Van Miert mislukte op 14 juli, op de valreep van zijn mandaat, in het afschaffen van de vaste boekenprijs. Duitsland en Oostenrijk vechten voor de vaste boekenprijs, Frankrijk en Nederland hebben die ook, België niet. België behandelt het boek als een economisch en niet als een cultureel product.

Je kocht de nieuwe Van Dale bij Makro in Deurne tegen 3999 frank, bij Donner in Rotterdam gaat hij tegen de officiële prijs (6500 frank) van de hand. Luc Demeester: “De vaste boekenprijs kan springen in alle landen van de Europese Unie. Erg jammer. We moeten met de ministers voor Cultuur en Economie verder praten over pragmatische oplossingen.”

frans crols