Gunter Pauli’s grootse plannen in Colombia

Bogotá, Gaviotas, Marandua (Colombia)

Na tien jaar stilte treedt Gunter Pauli weer op het voorplan met visionaire ideeën. In Colombia herbebost hij een schrale provincie, waardoor duizenden boerenfamilies een inkomen zullen hebben. “Bedrijven kunnen de herbebossing van het regenwoud mee financieren door hier hun grondstoffen te kopen. ” De Colombiaanse regering heeft Pauli’s megaproject tot een prioriteit gemaakt.

Als een nieuwe Livingstone of Stanley tuurt Gunter Pauli in de verte. Aan de overkant van de rivier begint het Amazonewoud, dat hij straks aan deze oever wil herscheppen. Verder noordwaarts vloeit de machtige Orinoco 800 kilometer dwars doorheen Venezuela naar de Atlantische Oceaan. Onder militaire begeleiding varen we één van de vele rivieren af die Vichada, de lege, uitgestrekte oostelijke provincie van Colombia, doorstromen. Dit is slechts een middelgrote bijrivier. Maar wel acht tot dertig meter diep en 100 tot 180 meter breed, grootser dan de Duitse Rijn. De intrigerende Vlaming – sommigen zeggen overambitieus en megalomaan – ziet al de eerste oceaanboten met hun veertigvoetcontainers het ruime sop kiezen, volgeladen met producten uit ‘zijn’ regenwoud.

Het was tien jaar stil in België rond Pauli. Hij vertrok in 1994 naar Japan en richtte daar Zeri op ( Zero Emissions Research & Initiatives), een denktank aan de United Nations University in Tokio (zie kader: Fantast of visionair?). “Zolang mijn naam niet gezuiverd was, bleef ik liever weg,” zegt hij vandaag. Zijn bewonderaars – en die zijn talrijk, in respectabele internationale kringen – tonen begrip: in een land waar niemand met visionaire ideeën voor vol wordt aangezien, werd de zelfbewuste Pauli gauw controversieel. Vooral nadat hij in 1993 verwikkeld raakte in een rechtszaak met zijn partner in Ecover, de producent van ecologische wasmiddelen uit Oostmalle. Na acht jaar gerechtelijk onderzoek werd hij in die zaak formeel buiten verdenking en vervolging gesteld.

Pauli reist al twintig jaar geregeld naar Colombia, waar Zeri boeren helpt bij de diversificatie van hun koffieteelt. Hij is er bevriend met Mario Calderon, één van de stichters van de Club van Rome, een gezelschap van academici en bedrijfsleiders die in 1974 een doemscenario publiceerden: Grenzen aan de Groei. Naast Calderon ontmoette hij Jorge Reynolds, uitvinder van de pacemaker en onderzoeker bij de Nasa. En ook Paolo Lugari, de stichter van het dorp Gaviotas. Met Gaviotas is het immers allemaal begonnen: het megaproject Renacimiento de la Orinoquia, dat de regering van Colombia vandaag, 16 september, in Tokio aan de internationale gemeenschap voorstelt.

“Gaviotas was een utopie die realiteit is geworden. In Tokio lanceren we een nieuwe utopie. Hopelijk wordt die ook realiteit,” mijmert Paolo Lugari. Gaviotas is zijn levenswerk. Twintig jaar geleden werden in Gaviotas de eerste naaldbomen aangeplant, de Caribbean Pine. Dat is de enige boomsoort die overleeft in de zure grond en extreme klimaatomstandigheden op de uitzichtloze Vichada-vlakte (ook Orinoco genoemd). Op 1600 kilometer van de hoofdstad Bogotá is Gaviotas de toegangspoort tot Vichada. In het afgelegen plaatsje leven vandaag 200 boerenfamilies (ongeveer 1800 mensen) op eigen kracht, zonder externe subsidies. Met bijproducten uit het herschapen regenwoud draaien ze een jaaromzet van 10 miljoen dollar uit de verkoop van boomharsen voor indu-striële toepassingen, waterwinning met windmolens en de productie van nu al 4 miljoen liter biodiesel per jaar. Die biodiesel, waarop hun tractoren ploegen, wordt vanaf oktober in Bogotá aan de benzinepomp gecommercialiseerd voor 60 dollarcent de liter (zie kader: “Er is geen energiecrisis”).

Megaproject tegen drugs

In de rest van de provincie Vichada – twee keer zo groot als België maar troosteloos en leeg – leven 25.000 mensen. In het droogseizoen verschroeit het savannegras tot steppeachtige woestenij. “Wanneer we over twintig jaar 6,3 miljoen hectare herbebost zullen hebben, zal er plaats zijn voor twee miljoen boeren en voor verwerkende industrieën van producten uit dit nieuwe regenwoud,” zegt de Colombiaanse minister van Landbouw, Carlos Gustavo Cano. De Colombiaanse regering maakt van dit megaproject een prioriteit. “Met hier en daar een klein ontwikkelingsproject kunnen we de strijd tegen de drugshandelaars nooit winnen. De Gaviotas-aanpak heeft zijn kracht bewezen als alternatief voor de cocateelt. Dit experiment bespaart ons haalbaarheidsstudies en stromen internationale consulenten.”

Behalve één? Gunter Pauli? “Het project is inderdaad het resultaat van initiatieven uit de regering en van Zeri,” stelt de minister.

De regering van president Alvaro Uribe geniet in Europa een kwalijke reputatie wegens de schending van mensenrechten. “We torsen veertig jaar guerrilla en strijd tegen meedogenloze drugscriminelen,” countert Cano. “We zijn die aan het winnen, maar criminele organisaties zijn machtig.” Uribe krijgt de volle steun van de Verenigde Staten. En van 72 % van de Colombiaanse bevolking. Een bijna even groot percentage van de 44 miljoen Colombianen leeft onder de armoedegrens. In hun ogen is Uribe de nieuwe Luis CarlosGalàn, de jonge, charismatische presidentskandidaat die vijftien jaar geleden door de drugsmaffia werd vermoord. Guerrilla-aanvallen op Colombiaanse steden daalden van 94 in de twee jaar voor de verkiezing van Uribe in 2002 tot 11 sindsdien.

Boeren worden gechanteerd om coca te telen. De vermaarde Colombiaanse koffie is in crisis. Vietnam stak het land voorbij als eerste koffieproducent, mede door subsidies van de Wereldbank. Tot overmaat van ramp moedigde de Colombiaanse Confederatie van Koffietelers familiale, organische koffiebedrijfjes, die rendabel waren, aan over te schakelen op het Braziliaanse model. Hybride koffiesoorten veroorzaakten ziekten en bedrijfjes gingen over de kop. “Zonder oplossing voor de landbouwcrisis komt er geen vrede in Colombia,” stelt de minister. Daarom is het Vichada-project zo belangrijk. Gunter Pauli verwijst naar een geslaagd Zeri-project in Namibië, waar 7000 strijders van de vroegere verzetsbeweging Swapo in Heintiesbayen en bijbehorende bierbrouwerij Tsumeb een alternatief geboden kregen in de paddestoelenkweek.

Minister Cano hoopt dat de VN zich in Tokio – om de continuïteit te verzekeren – achter het project schaart. Volgens de huidige grondwet kan president Uribe immers maar één mandaat van vier jaar vervullen. Hij is halfweg die ambtstermijn.

Zeri-paddestoelen voeden het regenwoud

Het twintig jaar oude Gaviotas-experiment dient als inspiratie voor de herbebossing van 6,3 miljoen hectare savanne waarin vier nieuwe economische groeipolen – men noemt ze bio-cities – zullen worden ontwikkeld. De bestaande steden van Colombia en hun sloppenwijken hebben niet de absorptiecapaciteit om de maandelijks toestromende 6000 boerenfamilies, op de vlucht voor terreur van drugsbaronnen en paramilitaire groeperingen, een menswaardig alternatief te bieden. Na Sudan en Congo kent Colombia de ergste interne vluchtelingenstroom. Over Gaviotas schrijft de Amerikaanse fysicus Fritjof Capra, auteur van de bestsellers The Physics of Tao en Web of Life, in zijn nieuwste boek The Hidden Connections: “Terwijl Colombia wegzakte in een diepe sociale crisis, ontpopte zich in Gaviotas een gemeenschap van hoop en creativiteit.”

Zegt Capra, een wetenschappelijke relatie van Zeri die het voorwoord schreef van Pauli’s boek Upsizing, the road to zero emissions: “Toen Zeri Gaviotas ontdekte, had het centrum al een wereldwijde reputatie als ontwikkelaar van hernieuwbare technologieën, onder meer zijn waterverwarmingssystemen met zonne-energie in duizenden sociale woningen van Bogotá en met een ziekenhuis dat eigen zonne-energie produceert, eigen water distilleert en plaatselijke gewassen teelt. Na dat succes begon Lugari aan het grootste herbebossingproject van Colombia. Bomen laten groeien in de oostelijke savannes was een ongeziene uitdaging, vanwege de hoge zuurgraad van de bodem en de hete, droge zomers.”

Lugari ontwikkelde machines om in sneltempo duizenden hectaren te beplanten. Vanuit de lucht contrasteren de 8000 hectare bos scherp met de lege savanne. In dat bos vertellen boeren, die bezig zijn met het oogsten van harsen voor de colofoniumfabriek van Gaviotas, dat ze maandelijks 350 dollar verdienen. Dat is meer dan het driedubbele van het minimumloon en meer dan wat ze krijgen van drugsbaronnen. In Gaviotas staat ook de enige colofoniumfabriek van het land, een grondstof voor de verf- en de papierindustrie. “De enige externe financiële inbreng gebeurde in 1992, toen de Japanse regering Gaviotas 2 miljoen dollar schonk voor het massale herbebossingsprogramma,” zegt Lugari. “Sindsdien zijn we zelfbedruipend.”

Lugari bezaaide de grond onder de naaldbomen met een soort paddestoel ( miycorrhizal fungi) waarvan Zeri-onderzoek had aangetoond dat ze een katalysator zijn om de zuurgraad in de savanne te verlagen en de bodem vruchtbaar te maken. Er bloeit nu een dikke humuslaag waarop zich zo’n 250 planten en organismen entten die overwaaiden uit de schaarse regenwoudgalerijen in rivierbeddingen. “Het grootschalige regeringsproject omvat het herbebossen van tientallen vierkante kilometers schrale savanne tussen zulke riviergalerijen. In dit nieuwe microklimaat ontluikt een levendige biodiversiteit,” vertelt Gunter Pauli.

Kyoto-alternatief voor bedrijven

Het herwonnen regenwoud genereert een vijftigtal commercialiseerbare producten, naast colofonium, terpentijn, splinterhout en industriële harsen, waaronder rubber, want er worden ook rubberbomen aangeplant. Volgens Pauli tekenden Japanse grootbedrijven als Mitsubishi Paper, Sumitomo Rubber en Oji Paper een letter of intent om gedurende tien jaar uit het nieuwe woud van Vichada producten te kopen. Bandenfabrikant Michelin, het voorlopig enige Europese engagement, neemt een optie op 450 hectare. “In lijn met het Kyoto-protocol ter vermindering van de broeikasgassen willen Osaka Gas en Nippon Steel CO2-rechten ruilen,” vertelt Pauli. “En we hopen nog meer bedrijven te overtuigen. Want deze gigantische CO2-mijn biedt een interessant alternatief om Kyoto goedkoop in te vullen. Het is een ideale manier van outsourcing en supply chain management. Tegelijk helpen bedrijven sociale problemen op te lossen en doen ze mee aan de regeneratie van het regenwoud,” schetst Pauli de win-winsituatie.

Uiteindelijk bleek dat in Gaviotas bacteriën in de hernieuwde bossen en erosiemateriaal van het jonge Andesgebergte een ideaal filtersysteem vormen voor het grondwater. Het ziekenhuis van Gaviotas, dat vooral darmklachten behandelde vanwege het slechte water in de regio, werd omgevormd tot een bottelarij voor mineraalwater en exotische fruitsappen. “De herbebossing van Gaviotas en de indu-strieel-ecologische cluster die ontstond door samenwerking met Zeri, helpt broeikasgassen te verminderen, verhoogt de biodiversiteit, creëert goede jobs en een merkelijke gezondheidsverbetering bij de plaatselijke bevolking,” concludeert Capra. “De industrie, gebaseerd op het Zeri-concept, is bovendien competitief in de wereldmarkt. In die zin dat ze op haar eigen terrein voldoende sterk staat om niet weggemaaid te worden door wereldreuzen.”

Dit Gaviotas-model wil Colombia vermenigvuldigen in heel het oosten van het land. Marandua, een militaire basis van waaruit vliegtuigen met gesofisticeerde satellietapparatuur drugshandelaren en cocaboerderijen in Zuid-Colombia opsporen en bestoken, zal de eerste nieuwe groeipool worden. Op korte termijn zullen in drie bijkomende locaties duizenden hectaren herbebost worden. “Het leger pakt de drugsbaronnen aan, maar de regering wil vrede door job-creatie in het binnenland,” verzekert de minister van Landbouw.

De regering stelt gronden beschikbaar, plant in een eerste fase 150.000 hectare te bebossen, wat over vier tot vijf jaar permanente jobs zou opleveren voor 5000 families. Behalve naaldbomen zullen rubber- en palmbomen massaal worden geplant. “Gaviotas heeft een werkbaar en goedkoop procédé ontwikkeld voor het maken van biodiesel uit ruwe palmolie. We gaan dat fiscaal stimuleren,” zegt minister Cano. De president van Colombia bezocht onlangs Gaviotas en Marandua (een gebied dat Bogotá decennialang negeerde) en wil dit megaproject doordrukken. De senaat gaf op 20 juli zijn akkoord. “Zodra we de guerrilla in het zuiden de baas zijn, willen we dat gebied reserveren voor toeristische parken, terwijl de oostelijke provincie Vichada een aantrekkelijk alternatief kan worden voor boeren,” aldus de minister.

Hoewel de huidige regering de aftrap geeft, zal het heroplevingproject van Vichada over twintig jaar 360 miljoen dollar kosten. Daarom hoopt de regering-Uribe op een positieve respons van de internationale gemeenschap in Tokio. Gaviotas is kleinschalig. Om in een reusachtig regenwoud ook vier stedelijke agglomeraties uit de grond te stampen en het oosten te ontginnen, zal een grote bijdrage nodig zijn van Colombiaanse en buitenlandse privé-investeerders. Volgens The Wall Street Journal verdubbelden de eersten vorig jaar hun investeringen tegenover 2002 en nieuwe directe buitenlandse investeringen stegen in het eerste kwartaal van 2004 met 73 % tot 546 miljoen dollar. Zelfs als die trend zich doorzet, zullen nog vele inheemse oplossingen als Gaviotas broodnodig zijn om Colombia te stabiliseren.

eXtra informatie op www.trends.be

Op de website van Trends vindt u een hoofdstuk uit ‘Out of the Box’, het nieuwste boek van Gunter Pauli dat vandaag, 16 september, in Tokio wordt voorgesteld.

Erik Bruyland

De Gaviotas-aanpak heeft zijn kracht bewezen als alternatief voor de cocateelt.

Het herwonnen regenwoud genereert een vijftigtal commercialiseerbare producten.

Japanse grootbedrijven als Mitsubishi Paper, Sumitomo Rubber en Oji Paper tekenden een letter of intent om gedurende tien jaar producten te kopen uit het nieuwe woud van Vichada.