Gunter Pauli: de verbazende wereld van een Vlaamse groene agitator

Tokio (Japan), Manizales, Bogotà (Colombia).

Gunter Pauli stelt vandaag, 12 mei, in het Europese parlement een van zijn projecten in Colombia voor. Na juridische disputen rond de ecologische wasmiddelenproducent Ecover uit Malle verdween hij uit het zicht. Tegenwoordig stuurt hij vanuit Japan zo’n vijftig innovatieprojecten via een relatieweb waarin prominenten als Kofi Annan, Nobelprijswinnaars en topondernemers meedraaien. Hoe krijgt hij dat voor elkaar?

eXtra informatie op www.trends.be

Het Trends-artikel van 16 september 2004 over het Gaviotas-project in Colombia.

Waarom koos Antwerpenaar Gunter Pauli, na zijn adieu aan België begin 1994, Tokio als nieuwe ankerplaats en niet de Verenigde Staten? “In Japan heerst het intellectueel meest uitdagende klimaat,” klinkt het verrassend. “Japan heeft enorme interesse voor creatieve figuren out of the box, meer dan de VS,” reageert Pauli. “Amerikanen zijn erg creatief, voor zover het hen past.” Een conclusie die hij wellicht trok nadat zijn project om op de westkust een milieuvriendelijk bedrijvenpark met brandschone productietechnieken en maximale recuperatie te starten, mislukte.

Vorige maand, april 2005, ontving Pauli in Japan, als eerste buitenlander, the Global Environment Award van Fuji TV en de Sankei-krantengroep. De prijs ging eerder naar Toyota voor zijn pioniersrol in het ontwerpen van milieuvriendelijke auto’s. In internationale magazines adverteert de Japanse autoconstructeur zijn Prius Hybride-wagen met de slagzin: Aim: Zero Emissions. Dat spoort aardig met Pauli’s levensproject Zeri (Zero Emissions Research and Initiatives), het onderzoeksnetwerk dat hij vanuit Tokio activeert. Toyota, Mitsubishi Electric, Ebara, Daiwa, Mizuho en Hitachi zijn Japanse bedrijven die zich door Zeri laten inspireren. Mitsubishi beschrijft in zijn jaarlijks Environmental Sustainability Reporteco-products en eco-factories. Met Zeri ontwikkelde Hitachi een 100 % recycleerbare, uiterst snelle asfalteringstechniek (7 meter per minuut).

De vrijwillige ballingschap van Pauli kwam er na rechtzaken tussen hem, toen aandeelhouder en bedrijfsleider van Ecover, en de nieuwe aandeelhouder Group 4 Securitas. Pauli stampte in Malle de eerste fabriek van ecologisch verantwoorde schoonmaakproducten uit de grond en kreeg ze zelfs op CNN. Maar een extraverte marketeer is nog geen industrieel. Ambitieuze industriële plannen werden voor waar verkocht, nog voor ze een begin van uitvoering kregen. Sinds de Deense beveiligingsgroep Group 4 Securitas alle aandelen bezit, boert het bedrijf bijzonder goed. De fosfaatvrije detergentenmaker groeit jaarlijks met meer dan 20 % en investeert momenteel 5,2 miljoen euro.

“Wat eind jaren tachtig een excentriek ideetje leek, is een succesverhaal geworden,” schreef The Financial Times onlangs naar aanleiding van een gesprek met Jörgen Philip Sörensen. Sörensen, die Pauli bij Ecover opvolgde, weigert commentaar. “Die crash was nodig,” repliceert Pauli filosofisch. “Anders was ik zeepboer gebleven.” Na zeven jaar gerechtelijk onderzoek werd hij in 2001 buiten vervolging gesteld. “Ik ga nooit meer in business. Zeri is mijn levensproject: inspireren en experimenteren met milieuvriendelijke bedrijfsprocessen.”

Newerker pur sang

Met steun van de Universiteit van de Verenigde Naties in Tokio richtte Pauli in 1994 Zeri op. Hij stuurt het wereldwijde netwerk als een nomade, met een draagbare Apple-computer, vanuit hotelkamers, tijdens de vele intercontinentale vluchten of neerhurkend tussen de koffiebonen in Colombia en spirulina-velden in Zuid-Brazilië. Pauli mag dan geen typische ondernemerstalenten hebben, hij is een netwerker pur sang.

Sinds hij op zijn vijfentwintigste, in 1983, verkozen werd tot een van de Ten Outstanding Young Persons in the World (samen met Steve Wozniak van Apple Computers), knoopt Pauli zorgvuldig selecte contacten aan elkaar. Zelfbewust en op het arrogante af. “Vroeger klopte ik bij ieder staatshoofd aan en geregeld heb ik personaliteiten als Kofi Annan ( nvdr – secretaris-generaal van de Verenigde Naties) nodig om hun gewicht in de schaal te leggen,” vertelt Pauli. “In het begin werd ik door topfunctionarissen van de VN nagekeken als een charlatan. Tegenwoordig geeft men mij het voordeel van de twijfel.”

Het begon met een brief die hij als voorzitter van Aiesec, de internationale vereniging van economiestudenten, schreef aan Aurelio Peccei, toen voorzitter van Olivetti en gedelegeerd bestuurder van Fiat. Peccei leidde de Club van Rome, bekend om zijn rapport Grenzen aan de groei. Zo belandde de jonge Vlaming in 1975 in het selecte gezelschap van wetenschappers en topondernemers, waarvan ook voormalig premier Mark Eyskens deel uitmaakt. Andere hefbomen waren de Zweedse en de Chinese academies voor wetenschappen of Los Alamos National Laboratory en Braziliaanse, Zuid-Afrikaanse en Indonesische onderzoeksinstellingen. De welbespraakte, dandy-achtige Pauli laveerde van de ene topontmoeting naar de andere topintroductie. Hij stond in 1994 op de lijst Global Leaders of Tomorrow van het World Economic Forum (in 1993 was dat huidig premier Guy Verhofstadt en later, in 2000, werd huidig PS-minister Rudy Demotte als enige Belg vermeld).

Toen hij nog de poulain was van Hugo Schiltz, flirtte Gunter Pauli even met politieke ambities (op de Volksunie-lijst in Antwerpen). Vader Toon Pauli is voorzitter van het Sint-Maartensfonds (Oostfrontersvereniging), maar in een nieuw boek, Let Me Do Good, Since My Father Is a Fascist, distantieert zoon Gunter zich: “Mijn engagement heeft precies te maken met die intergenerationele verantwoordelijkheid.” De binnenlandse politieke roeping waaide over en na de Ecover-episode werd het vertalen van het groene gedachtegoed naar de ondernemerswereld zijn passie. Adepten van de Club van Rome, andersglobalisten avant la lettre, effenden mee de weg.

Behalve bij een paar Japanse conglomeraten en groepen als Unilever, die welwillend hun oor te luisteren leggen, slaat zijn aparte boodschap voor ondernemers (nog) niet aan. CEO’s in Pauli’s netwerk zijn Japanners, Amerikanen, Zuid-Afrikanen, maar geen Europeanen of Belgen. “Op baron Janssen van Solvay na,” aldus Pauli. Bij navraag zegt Daniel Janssen al twintig jaar geen contact meer te hebben met Pauli (zie kader Het netwerk van Gunter Pauli).

Groene industriële clustering

Dat Pauli vandaag, samen met de Colombiaanse minister voor Landbouw, aan het Europees Parlement en aan Javier Solana, de EU-vertegenwoordiger voor buitenlandse betrekkingen, een van zijn Zeri-projecten mag voorstellen, heeft hij dan ook niet te danken aan Europese bedrijfsleiders. Wél aan een Zweeds europarlementslid, Anders Wijkman. Die spaart zijn lof niet: “Gunter is een van de meest innovatieve denkers. Uniek is zijn systeembenadering. Door verschillende disciplines en sectoren te koppelen, ziet hij opportuniteiten waarvoor specialisten blind zijn.”

Die mening wordt gedeeld door Paulo Lugari, zelf een soort professor Zonnebloem, in Bogotà: “Gunter provoceert en fascineert. Hij beleeft plezier aan het opstarten van dingen die zogezegd niet kunnen. Hij wil paradigma’s veranderen met concrete projecten.”

Zeri is meer dan een eenmansnetwerk. In Japan alleen al heeft de organisatie volgens Hiroyuki Fujimara, een onderzoeker van Ebara Corporation, 82 academische onderzoeksprojecten lopen. Bovendien blijft het niet bij research alleen. Wereldwijd zijn er 25 experimentele Zeri-eilandjes, waar het gedachtegoed van Pauli in de praktijk wordt gebracht: Kobunaki Ecovillage in Japan, Tara-bedrijven in India, Gotland in Zweden, projecten in Japan, Zuid-Afrika, Nigeria, Duitsland en – wat hij vandaag voorstelt – Gaviotas in Colombia. (zie kader Sprookjes omzetten in realiteit?).

Pauli pleit voor een homeopathische economie: bij een ecologische industriële clustering focussen bedrijven zich niet op kernactiviteiten, maar betrekken ze ook complementaire activiteiten in hun productiecyclus. Daardoor kan afval van de ene een grondstof worden voor de andere. Pauli: “Wanneer productieprocessen met álle omgevingsfactoren rekening houden, is de ruimst mogelijke efficiëntie en duurzaamheid in het bereik.” Zeri streeft naar een economy of scope in plaats van effecten van schaalgrootte.

Dat is precies wat in Gaviotas gebeurt. Zeri maakte de Japanse regering en Japanse bedrijven warm om steun te bieden aan het project waarbij die steppeachtige savanne – twee keer zo groot als België – herschapen wordt in een verlengstuk van het Amazonewoud, waar boeren kunnen leven van de opbrengsten van biodiesel en de verkoop van boomharsen aan Mitsubishi voor industriële toepassingen.

Netwerk van wetenschappers

Pauli noch Zeri geniet internationale bekendheid. “Probeer Google en u vindt 120.000 topics over Zeri. Op internet, niet in de media,” grapt de Japanse professor Kazuhiko Nishi, die bij Asii Corp (500 miljoen dollar omzet) Zeri-concepten invoert. Volgens de Amerikaanse fysicus Fritjof Capra, directeur in Berkeley van het Center for Ecoliteracy, telt het Zeri-netwerk een duizendtal wetenschappers. Niet allemaal groene jongens. “Een keer per jaar wordt Pauli door de Zweedse Academie voor Wetenschappen uitgenodigd voor toelichting over nieuwe ontwikkelingen in zero emissions. Dat is een kritische confrontatie,” weet professor Carl-Göran Heden, een pionier van de Club van Rome en oud-voorzitter van de World Academy of Art & Sciences. “Ik ben daar nu al tien jaar intensief mee bezig en kan dus een debat aan met wetenschappers,” commentarieert Pauli. “Niet in de diepte, maar in de breedte.”

Zelf werkt Pauli eerder als een katalysator. Het eigenlijke werk, of het nu een academisch onderzoek is of het werk op het land, gebeurt door lokale mensen. Maar de Antwerpenaar leidt de dans. Hij spreekt vloeiend zeven talen en schakelt op het Zeri-wereldcongres in Tokio – een jaarlijks treffen waar een paar honderd Zeri-adepten in het UN House ervaringen uitwisselen – vlotjes over van Engels op Zweeds, Spaans en Portugees.

“Als iemand door Pauli geconfronteerd wordt met een vraag, consulteert die op zijn beurt een aantal collega’s,” getuigt de Amerikaanse biologe Janine Benyus, een van de kleppers onder de Zeri-leden en een van de twintig sprekers op het Zeri-congres in Tokio. Benyus schreef Biomimicry, een boek waarin ze tientallen industriële toepassingen analyseert die ecosystemen nabootsen. Zo worden in de VS plastics gemaakt uit stikstof op basis van bacteriën en worden duurzame materialen ontworpen die geïnspireerd zijn op de structuur van slangenhuid of schelpen.

Volgens professor Li Wenhua van de Chinese Academie voor Wetenschappen brengt de Vlaming via zijn netwerk wetenschappers in contact om concrete oplossingen te vinden. “Acht Chinese provincies overwegen de implementatie van Zeri-concepten. Guyang in de Guangxi-provincie heeft ook belangstelling voor een Zeri-park.”

In Japan heeft het Zeri-gedachtegoed al meest navolging gevonden. Kita-Kushi, op duizend kilometer van Tokio, is het eerste Zeri Industrial Park, waar zero emissions industrial clustering de regel is. “Een Japanner zegt total quality, zero defects, zero accidents en dus ook zero afval. Voor Japanners is zero een streefdoel waar ze effectief naar toewerken,” weet Pauli, verwijzend naar de advertenties van Toyota.

De Zeri-ideeën gaan de wereld rond en dus reist Pauli mee. In het Colombiaanse Manizales, ten huize van Mario Calderon (peter van Pauli’s oudste zoon Carl-Olaf), reflecteren Pauli, Lucio Brusch en de gastheer tot diep in de tropische nacht over webpatronen en DNA-combinaties in levende organisaties. Calderon was een van de grondleggers van de Club van Rome, professor Brusch ruilde een goed betaalde baan voor de Zeri-experimenten in Brazilië.

Onlangs hield Brusch voor president Luiz Ignàcio Lula en het topmanagement van oliemaatschappij Petrobras een presentatie over alternatieve energiewinning. “Gaviotas is het type-voorbeeld van toegepaste homeopathische economie mét commercialisering van producten, zoals we dat ook in Brazilië doen,” vertelt Lucio Brusch. Met steun van Banco do Brasil gebruikt Brusch afvalwater van rijstboerderijen voor de kweek van spirulina-algen met een hoog vitamine A-gehalte.

Het typeert de aanpak van Zeri en van Pauli zelf. In het verlengde van Calderons finca staat een boerderij, eigendom van Zeri-Colombia. De streek is typisch een regio van koffieboerderijen, die – als monocultuur – de klappen krijgen wanneer de koffieprijs keldert. Maar, merkten de Zeri-bollebozen op, 97 % van wat een koffieboerderij produceert, is biomassa die nooit gebruikt wordt. Pauli mobiliseerde zijn netwerk en kwam terecht bij de Chinese professor Shuting Chan die de kweek van shiitake-paddestoelen adviseerde. De paddestoel activeert biodiversiteit, zodat een ruime variëteit aan vruchten tussen de koffiebomen groeien. Terwijl koffieboerderijen die zich vastklampten aan monocultuur, failliet gingen, besteden boeren die kozen voor biodiversiteit nu 80 % van hun beschikbare inkomen aan hun gezin.

“Na zeven jaar wetenschappelijk onderzoek converteren we deze koffiestreek in de grootste paddestoelenkwekerij van Latijns-Amerika,” zegt Carlos Bernal, hoofd van Zeri-Colombia. Uit VN-fondsen ontving het pioniersproject 500.000 dollar, twaalf boerderijen volgen het voorbeeld. Intussen is winkelreus Carrefour de belangrijkste opkoper van die paddestoelen.

Erik Bruyland

CEO’s in Pauli’s netwerk zijn Japanners en Amerikanen, geen Europeanen of Belgen.

“In het begin werd ik door topfunctionarissen van de VN nagekeken als een charlatan. Tegenwoordig geeft men mij het voordeel van de twijfel.”