De Dow Jones moet de hardste klap nog krijgen en de dollar gaat de dieperik in, voorspelt Rienk Kamer. En dan is het nóg niet afgelopen. “Na het dieptepunt komt er een na-baisse, een periode van ongeveer tien jaar die nodig is om alle schade te herstellen,” zegt hij. Kamers beleggingsadvies was de jongste jaren goud waard.
Marbella (Spanje).Mogen wij u voorstellen: Rienk Kamer, 59, beursgoe- roe van de Lage Landen. Wist de jongste jaren als geen ander de neergang van de indexen te voorspellen. In Nederland heeft hij de status van magiër. De Hollanders wachten met spanning op zijn advies en zijn invloed reikt tot in heel wat directiekamers.
Hij doorgrondt de wereld van het geld vanuit een kapitale villa, waar hij samen met zijn vrouw Angélique hoog en eenzaam boven het Spaanse Marbella woont. Boodschappen doet hij met de Rolls, de Aston Martin, de Jaguar of de Land Cruiser. Ontbijten doet hij buiten op het terras in de zon bij twintig graden, met uitzicht op Afrika.
Kamer: “Ik zie trends op de markten voordat iedereen erachteraan gaat. Het is fascinerend om simultaan te schaken tegen de rest van de wereld. De eenzame mening kan daarbij alleen maar de juiste zijn. Je bent veroordeeld tot tegendraads denken. Als er keuze is tussen een chocolade- en een kaastaart en iedereen springt op de chocoladetaart, geef mij dan maar de kaastaart, dan heb ik meer. Het is een gegeven dat wat de meerderheid denkt, niet gebeurt. Iedereen erkent de baisse nu en iedereen voorspelt het lager, wat op zichzelf een signaal kan zijn dat het einde in zicht is. Maar hoe het nu verder moet, is heel moeilijk te voorspellen. We bevinden ons op onbekend terrein.”
Kamer bladert in een zeldzame originele uitgave uit 1688 van Confusión de Confusiones, het eerste boek ooit geschreven over de beurs. “Het leest alsof het over vandaag gaat,” zegt Kamer. De loop van de geschiedenis is zijn houvast. “En waarom leert de geschiedenis ons zo waanzinnig veel? Omdat menselijk gedrag ten opzichte van geld nooit verandert. De dromen, hebzucht en angst over geld blijven dezelfde. Het is verbazingwekkend dat we daaruit niet leren. Men wil het niet hebben dat je waarschuwt voor een hype. Dan hoor je: ‘deze keer is het anders, want nu is er een nieuwe economie’. Maar voor elke structurele baisse uit de geschiedenis is er in de pers sprake geweest van een nieuwe economie.”
Kamer schrijft een maandelijkse nieuwsbrief die ‘Financiële Strategie’ heet en een stijgend aantal abonnees kent, en beheert een beleggingsmaatschappij die over de hele baisse geen cent verloor en dit jaar al een rendement van 21 % haalde. Is er geen gevaar voor belangenvermenging? Kamer: “Neen. Ik speel het open en duidelijk. Het fonds volgt het advies dat ik geef.”
TRENDS. Hoe luidt uw analyse van de huidige berenmarkt op de beurs?
RIENK KAMER. “Vanaf 1998 waren er signalen van een klassieke euforie. In de waanzin in 1929 bedroeg de koers-winstverhouding twintig tot dertig. In de waanzin van 1970 was dat zestig. In deze euforie was het tachtig tot honderd, of onberekenbaar, want men betaalde miljarden voor een bedrijf dat nog nooit een cent verdiend had. Het was de grootste euforie uit de financiële geschiedenis, nee, de beursgeschiedenis, want de tulpenbollenmanie uit 1634 versla je nooit. Toen werd voor één tulpenbol met ongeveer een hele boerderij betaald.
“In 1998 begonnen de kleinere aandelen te dalen, en daalden er meer aandelen dan er stegen. De bodem onder de beurs erodeerde dus, waardoor het mode werd om de grote indexen te kopen, zodat die bleven stijgen. In 1998 ben ik uit de beurs gestapt, want ernstige marktoverdrijvingen worden altijd gevolgd door een structurele baisse die lang duurt. In 2000 kon je de daling nog als een felle correctie bestempelen, maar toen in 2001 de Amerikaanse Fed-voorzitter Alan Greenspan hopeloos maar vergeefs trachtte de markten weer op te krikken, werd de berenmarkt structureel. Als de klassieke middelen om een economie of een financiële trend om te draaien niet meer werken, dan leert de geschiedenis dat op dat ogenblik de dalende trend de baas wordt over het systeem.”
Hoe diep kunnen we nog zakken?
KAMER. “We zitten in Europa op -60 % van de top van de indexen. Gaat het verder naar beneden? Het dieptepunt van vorige structurele baisses lag steeds bij een koers-winstverhouding van zeven à acht, en dividendrendementen van 7 % tot 12 %. Daar zijn we nog niet. Unilever bijvoorbeeld haalt zelfs bij een flink opgepoetste winst nog een koerswinst van 24. Dat is op het dieptepunt van een baisse uitgesloten.
“Nu komen daar twee onbekende factoren bij, waardoor we op terrein komen dat door de geschiedenis nog niet in kaart is gebracht. Ten eerste hebben de pensioenfondsen en verzekeringsmaatschappijen – even dom als de particuliere belegger – aandelen en vooral technologieaandelen gekocht. Hoogst onverantwoordelijk gedrag. Nu móéten ze aandelen verkopen om hun verplichtingen te dekken. Je kan niet uitrekenen waar een neerwaartse spiraal onder dwang naartoe kan.
“Ten tweede hebben we nu hedge funds, die via de hefboom van opties en andere derivaten grote winsten nastreven. Als zij zich plots tegen onverwacht stijgende of dalende koersen moeten indekken, krijg je de gekste koersbewegingen. Als Fortis eerst wordt afgestraft en vervolgens in één dag 28 % stijgt, kan je niet zeggen dat het over beleggen gaat.
“Wat deze twee enorme krachten kunnen aanrichten, kan ik niet uitrekenen en niet voorspellen. Nog een derde drama zijn de tekorten in de bedrijfspensioenfondsen, waar de bedrijven moeten bijbetalen ten laste van de winst. De tekorten in Europa van beursgenoteerde bedrijven belopen nu 310 miljard euro. Dat zal de winsten van de bedrijven de komende jaren afromen.
“Alles bij elkaar moet de grootste overdrijving ook de grootste correctie verdragen. Het zou daarom, ook historisch, niet verbazingwekkend zijn als het dieptepunt zeker 70 à 80 % onder de top van de hoofdindexen ligt. Dus een Bel20 rond de duizend punten. Dat is nog 30 % tot 40 % lager dan nu.”
Terwijl in Europa de koersen al diep gezakt zijn, houdt de Dow Jones nog redelijk stand. Hoe komt dat?
KAMER. “In oktober van vorig jaar scheidden de wegen. De Dow Jones is nog maar 40 % gezakt. Zo weinig is dat in een structurele baisse nog nooit geweest, terwijl nu de grootste euforie van de beursgeschiedenis gecorrigeerd moet worden. De Nasdaq is wel al uitgeziekt, maar de S&P staat op -50 % en op een koers-winstverhouding van 28. Dat is nog een eind van de zeven. Er moet nog zeker 50 % af.
“Maar Greenspan vecht met alle middelen om te voorkomen dat de zaak helemaal in elkaar valt. Ik noem Greenspan een Don Quichot: hij vecht tegen cycli waarvan de geschiedenis bewezen heeft dat ze er zijn en dat je ze niet kunt bevechten. Bovendien ondersteunt de Amerikaanse regering de beurs. Er opereert in de VS een plunge protection team, dat vaak op het einde van een slechte beursdag op Wall Street binnenkomt. Op een magische manier beginnen op alle indexen de koersen te stijgen. Mijn vermoeden is dat dit gedaan wordt door de grote effectenhuizen met aanwijzingssteun van de overheid. De president heeft een speciaal fonds ter beschikking – het exchange stabilization fund – dat in het geheim gebruikt mag worden om schokken op financiële markten te voorkomen. Het is niet gebruikelijk dat bij aandelen te doen, maar het kan.
“De overheid wil absoluut niet dat de beurs instort, want dan gaat de hele economie erachteraan. Maar het kan niet anders dan dat ook zij het verhaal afmaken en terugkeren naar tenminste redelijke koers-winstverhoudingen van tien tot twaalf. En zodra de Amerikaanse beurs naar beneden komt, drukt dat ook in Europa het sentiment, al hebben we een dalingsvoorsprong.”
De beurs trok zich de voorbije weken op aan de oorlog in Irak. Terecht?
KAMER. “Beleggers kijken terug naar het beursgedrag bij de vorige Golfoorlog, maar men vergeet dat de beurs toen een stijgende lijn vertoonde. Nu is er een economische crisis en heerst een baisse. De defensieaandelen zijn bijvoorbeeld helemaal niet gestegen. Die oorlog verblindt, maar snel genoeg zullen we weer met onze neus op de oorzaken van de baisse gedrukt worden: de overcapaciteit in het bedrijfsleven, waardoor de bedrijven niet investeren en zonder investeringen is er geen economisch herstel. De goede bedrijven zullen niet investeren zolang er te veel slechte bedrijven hun producten dumpen. Precies Greenspan houdt deze slechte bedrijven met een soepel monetair beleid langer in leven. Het is de fout die ook de Japanners maakten. Maar toch zit meneer Greenspan elke dag als een gek in die lekke ballon te blazen.”
Waarom maakt Greenspan die fout? Hij maakt deze analyse toch ook?
KAMER. “Het is politiek opportunisme – de herverkiezing van president George Bush – en het is Greenspan die gezworen heeft dat hij de cycli zou doorbreken. Dat weet ik uit interne kring. Maar intussen zitten we voor het eerst sinds de jaren dertig in een wereldrecessie. Wie trekt dus wie eruit? Hoe Irak ook afloopt, de problemen zullen groter zijn omdat de internationale samenwerking zware schade heeft opgelopen en omdat de dollar sowieso onderuit gaat.
“De dollar moest al onderuit wegens het grote tekort op de lopende rekening. Bij eerdere tekorten van dit formaat daalde de dollar telkens met 60 %. We zitten nu nog maar aan 20 %. De dollar zal dalen, want die oorlog kost veel geld en Amerika zal de factuur bijna alleen mogen betalen. Dat kan alleen door nog meer schulden aan te gaan of nog meer dollars te drukken. Je krijgt dus een enorme uitholling van de Amerikaanse dollar. En zo stom zijn ze wel dat ze in het openbaar zeggen dollars te drukken als er deflatie dreigt. We weten dus dat de dollar op weg is naar een daling van zeker 40 % tot 60 %.”
Is dat goed nieuws voor de euro en de eurozone?
KAMER. “De euro biedt zich aan als tweede serieuze wereldmunt. Er is ook een trend in de olielanden om olie voortaan in euro te laten betalen, en het grappige is dat Saddam Hoessein de eerste was om dat te doen. Voor de export van Europa is een sterke euro slecht, en de onrust op de wisselmarkten is een hele grote zorg, want valuta zijn het bloed van de economie. Goud zal zijn rol als monetair ijkpunt in de chaos van een dalende dollar terugwinnen. De centrale banken verkopen nu ook geen goud meer.
“Komt daarbij de gigantische schuldenberg van de VS. De spaarreserve is er negatief voor het eerst sinds de jaren zeventig. Dan is er nog een vastgoedzeepbel. Spat die uit elkaar, dan verdwijnt het welvaartsgevoel van de mensen. We vrezen dus een grote schuldencrisis. De oorlog kan het alleen maar slechter maken.
“Deze toestand kan je alleen maar uitzieken, maar ga de Amerikanen maar vertellen dat ze de rente agressief moeten verhogen om die slechte bedrijven weg te saneren.”
Als economie en beurs genezen zijn, is het ergste leed dan geleden?
KAMER. “Neen. De volgende vergissing van de mens is om na het dieptepunt van een berenmarkt meteen de volgende hausse te verwachten. En pas na het dieptepunt gaat het meeste geld verloren. Beleggers proberen terug te verdienen wat is verloren gegaan en ze zullen daarbij zeker gestimuleerd worden door banken en effectenhuizen, die business willen. Maar na een structurele baisse is er nog nooit meteen een hausse geweest. Nooit. Eerst komt er een na-baisse, een periode van ongeveer tien jaar die nodig is om alle schade te herstellen. Op basis van een jaarlijkse stijging van 7 % of 10 % hebben de indexen twaalf tot achttien jaar nodig om weer terug te keren op het piekniveau.
“De beleggingsfondsen lopen ook pas leeg na het dieptepunt. Op dit moment hopen veel mensen nog dat het goed zal komen. Ze zeggen dat je het op de lange termijn moet zien. Na een opleving denken ze dat het leed geleden is, maar dan gaat het opnieuw naar beneden. Na een paar keer worden ze moedeloos en dan lopen de fondsen leeg. Dat verklaart de lengte van die na-baisse. Tot er een moment komt dat die fondsen leeg zijn en er een straf bestaat op het uitspreken van het woord beurs. Dat is het keerpunt voor een nieuwe hausse.
“Maar die hele cyclus duurt 25 tot 30 jaar. De volgende baisse is er dus over dertig jaar. Dan kunnen ze die ouwe Kamer, als ik tenminste niet te veel sigaren rook en niet te veel wijn drink, nog eens op de televisie laten zeggen: ( met bevende opa-stem) ‘Ik heb al twee berenmarkten beleefd en ik waarschuw u!’.”
Daan Killemaes
“Het zou niet verbazingwekkend zijn als de Bel20 zakt tot duizend punten. Dat is nog 30 % tot 40 % lager dan nu.”
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier