Geweld, seks en macro-economie

U kijkt toch ook naar Game of Thrones? Nee, want u hebt wel iets beters te doen dan naar veel bloed, ingewikkelde verhaallijnen en al dan niet functioneel naakt te kijken? Think again, want Game of Thrones is ook een college macro-economie.

Wie dezer dagen niks wil horen over Game of Thrones, moet naar Mars verhuizen. Op kantoor, op de trein, op feestjes… Overal vind je wel iemand die de reeks volgt en er niet kan over zwijgen. De fantasyserie is een echte hype geworden. Toen de Amerikaanse zender HBO vorige week de eerste aflevering van het vierde seizoen uitzond, crashten de servers onder de massale belangstelling. In België is de reeks te zien op de betaalzender Prime.

Game of Thrones is gebaseerd op de boekenreeks Het Lied van IJs en Vuur van schrijver George R.R. Martin. Centraal staat de strijd om de IJzeren Troon, de naar verluidt zeer oncomfortabele zetel van de Koning van de Zeven Koninkrijken op het eiland Westeros. De koninkrijken zijn feodale maatschappijen, waar het land toebehoort aan de adellijke families. Rijkdom en macht kunnen alleen verkregen worden door geweld, of door de gulheid van de vorst. De aanhoudende oorlogen tussen de families wegen zwaar op de economie. Noch de edelen noch de gewone bevolking worden gestimuleerd om te investeren in productieve activa (boerderijen, werkplaatsen, handelsschepen…). Daarvoor is het risico op oorlogsschade of op willekeurige inbeslagname door corrupte ambtenaren te groot. De enige sector in Westeros die bloeit, is de oorlogsindustrie, ten koste van vreedzame en productievere activiteiten.

Game of Thrones moet het hebben van politieke intriges, bloederige scènes en al dan niet functioneel naakt. Maar in het epos zitten ook heel wat economische lessen verwerkt. Hieronder geven we een selectie. Lees gerust verder, we verklappen niks van het plot.

In Game of Thrones…

… woedt corruptie en nepotisme onder de koninklijke ambtenaren,een gevolg van het gebrek aan democratische controle. Denk aan de Meester van de Koninklijke Munt Petyr Baelish (bijgenaamd Littlefinger) die zichzelf leningen toekent om zijn eigen economische imperium uit te bouwen.

In de echte wereld…

… zien we landen en instellingen ook vooral voor zichzelf zorgen. In hun bekende boek Why Nations Fail schrijven de Amerikaanse economen Daron Acemoglu en James Robinson dat landen die gedomineerd worden door zichzelf bedienende elites, ten onder gaan. Het Chinese staatskapitalisme, gedomineerd door een kleine economische elite, is volgens hem bijvoorbeeld gedoemd om te falen.

Maar ook het Westen kent zijn vormen van zelfbediening. Bij de Amerikaanse hypotheekbank Countrywide Financial konden de vrienden van CEO Angelo Mozilo leningen aan gunsttarieven krijgen (het programma had zelfs een naam: de ‘Vrienden van Angelo’). Countrywide werd een van de eerste slachtoffers van de financiële crisis. Mozilo betaalde een boete van 67,5 miljoen dollar om uit de gevangenis te kunnen blijven. Anglo Irish Bank verstrekte dan weer leningen ter waarde van tientallen miljoenen euro’s aan de CEO en bestuurders van de bank. Ook die bank ging failliet.

In Game of Thrones…

… bedient Baelish niet alleen zichzelf, maar voorziet hij ook zijn vorst van voldoende middelen. De extreem hoge uitgaven voor koninklijke toernooien en huwelijksfeesten worden vergoelijkt met de redenering dat dit geld zijn weg vindt naar de reële economie.

In de echte wereld…

… wordt dit argument ook gebruikt om hoge overheidsuitgaven te verantwoorden. Nochtans heeft de Franse politieke econoom Frédéric Bastiat het al in 1850 ontkracht. De belastingbetaler kan zijn geld zelf productiever aanwenden dan de overheid het doet. Dat is zeker zo indien de staat het geld verspilt aan onproductieve activiteiten, zoals prestigeprojecten of een overmaatse bureaucratie.

In Game of Thrones…

… perst schatmeester Baelish de bevolking uit tot de laatste druppel. Een triest dieptepunt is de belasting op oorlogsvluchtelingen aan de poorten van Koningslanding, de hoofdstad van de Zeven Koninkrijken.

In de echte wereld…

… belast de overheid net zo goed de mensen die geen uitweg hebben. Denk maar aan de onevenredig hoge lasten op arbeid.

In Game of Thrones…

… kunnen de Westerosi voor leningen terecht bij een aantal buitenlandse banken, met name die van de overzeese Negen Vrije Steden. Deze rijke, kosmopolitische en vreedzame steden leven van handel en nijverheid en financieren maar al te graag de twistzieke adellijke families van de Zeven Koninkrijken. Maar de banken hebben tegelijk veel macht. De meest gevreesde bank is de IJzeren Bank van Braavos, die het motto ‘De IJzeren Bank wordt altijd betaald’ voert. Wie zijn lening niet kan terugbetalen, krijgt prompt de rekening geserveerd. Wanneer koning Joffrey de IJzeren Bank niet langer betaalt, kiest die zonder verpinken de zijde van Joffreys aartsrivaal Stannis Baratheon.

In de echte wereld…

…vergt het niet veel verbeelding om in de IJzeren Bank een gedramatiseerde versie van de Europese Unie, het IMF of de Wereldbank te zien. Toen zuiderse eurolanden als Griekenland, Spanje, Portugal of Cyprus in een betalingscrisis verzeilden, doken deze internationale instanties op met het nodige geld, maar werden ook hun regeringen aangepakt. De democratie moest even wijken voor de schuldeisers. Uiteindelijk vloeit de macht altijd naar de onmisbare financiers. Dat zien we ook in de Europese Centrale Bank, waar groeilocomotief Duitsland het laken naar zich toe heeft getrokken. Als belangrijkste financier van de Europese reddingsplannen heeft het zijn besparingsdiscipline weten op te leggen aan de eurolanden in nood. Frankrijk mag dan wel proberen het politieke evenwicht te herstellen, maar het ontbreekt het land aan economische tanden om Duitsland tot de orde te roepen.

In Game of Thrones…

… pleit Cersei Lannister, de moeder van koning Joffrey, voor de oprichting van een eigen bank om aan de macht van de IJzeren Bank te ontsnappen. Maar zij is niet de enige die ervan droomt geld te kunnen bijmaken naargelang ze het nodig heeft. In de Zeven Koninkrijken, net als in klassieke en middeleeuwse tijden, gebeurt dit door de randen van goud- of zilvermunten letterlijk af te knippen of door de hoeveelheid edelmetaal in de munten te verlagen. Het gevolg is een verlies aan vertrouwen in de munt en bijgevolg een ontspoorde inflatie.

In de echte wereld…

… drukken verschillende centrale banken momenteel massaal geld bij nu de belastingdruk al heel hoog is en de staatsschuld piekt. Vooral de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk doen dat. De Europese Centrale Bank lijkt hun voorbeeld te zullen volgen. Maar de sterke stijging van de geldhoeveelheid kan niet zonder gevolgen blijven.

In Game of Thrones…

… is de overheid weinig meer dan een parasiet, die om te overleven niks anders doet dan de productieve bevolking uit te zuigen. Typerend zijn de Dothraki-nomaden, een afspiegeling van de Mongolen, of de IJzergeborenen, een soort Vikings. Zij produceren zelf weinig of niets, maar leven van geweld en het beroven van hun productieve buren. Het motto van het Huis Grauwvreugd van de IJzergeborenen zegt alles: ‘Wij Zaaien Niet’.

In de echte wereld…

… hebben we ook Dothraki-nomaden en IJzergeborenen, zegt de Amerikaanse econoom Matt McCaffrey: de overheid. Dat is overdreven. De staat speelt een cruciale rol in de economie, met name door fair-playregels op te leggen in het economische spel. De overheid legt basisregels vast en dwingt personen en ondernemingen om contracten na te leven. Ze beschermt de zwakken tegen de sterken, en zorgt ervoor dat iedereen toegang heeft tot kwalitatief onderwijs en gezondheidszorg.

Maar als het belastinggeld opgaat aan de financiering van belangengroepen, overmaatse bureaucratieën en privéprojecten van politici, wordt de vergelijking met de Dothraki-nomaden al wat begrijpelijker. Naarmate de ‘plundering’ steeds grotere vormen aanneemt, wordt het voor de productieve buren een stuk aantrekkelijker om zich aan te sluiten bij de plunderaars, tot uiteindelijk niemand nog iets zaait. Vandaag zien we dat steeds meer mensen voor hun inkomen afhankelijk worden van de overheid, en dus gedragen moeten worden door een krimpend aantal productieve mensen.

MATHIAS NUTTIN