Geld achter glas

Met de opkomst van on line netwerken worden de Europese kunstschatten exploiteerbaar als nooit te voren.

Op 5 juni ’96, nog onder het Italiaanse EU-voorzitterschap, werd een merkwaardig document van kracht : Multi-Media Access to Europe’s Cultural Heritage – A Memorandum of Understanding and European Charter. Terwijl de Europese Commissie gewoonlijk reageert op de import van buitenlandse cultuurproducten denk aan de kruistocht tegen de Amerikaanse tv-series wou dit document een einde stellen aan de export van Europese cultuurproducten. Niet zozeer aan het fysiek wegvoeren van voorwerpen, maar aan de virtuele export van intellectuele rechten.

“Europa heeft de grootste hoeveelheid kunstvoorwerpen en informatie over het culturele erfgoed van de mensheid ter wereld,” heette het in de inleiding van het memorandum. “In het verleden is de bewaring en tentoonstelling ervan gewoonlijk een belasting voor de openbare uitgaven geweest, eerder dan een potentiële inkomstenbron. (…) Vandaag, met de ontwikkeling van vooruitstrevende communicatie- en informatietechnologie, is de mogelijkheid om inkomen te genereren uit deze middelen veel duidelijker.” Vooruitgang in beeldcompressie en -verwerking, digitale communicatie, het Internet, satellieten en optische vezels maken “virtuele” bezoeken aan musea mogelijk, vanuit scholen of van huis uit, van waar ook ter wereld. De marktwaarde van populaire en unieke cultuurschatten wordt nu bepaald door wat ze kunnen opbrengen via vergoedingen voor toegang voor een massapubliek of voor hun gebruik in commerciële merchandising. “Op die basis,” legt het document uit, “is de informatiewaarde van verzamelingen in de Europese musea meetbaar in vele miljarden ecu.”

MICROSOFT BIS.

Wie dat al enige tijd doorhad, ook al kwam hij niet uit de cultuurmiddens van het Oude Continent, was ene William H. Gates III, die al in ’89 het bedrijf Continuum Productions (later herdoopt tot Corbis) oprichtte om een gigantisch digitaal beeldarchief samen te stellen. Vandaag beweert Corbis op zijn website (http://www.corbis.com) dat het met zijn 17 miljoen beelden de “meest omvattende digitale verzameling van kwalitatief hoogstaande visuele inhoud ter wereld” is. In november vorig jaar nog sloot Corbis een licentieovereenkomst met het Hermitagen-museum in Sint-Petersbourg, na eerdere akkoorden met onder andere de National Gallery in Londen, het Philadelphia Museum of Art en de Barnes Foundation, een belangrijke collectie van Franse impressionisten. Microsoft-voorzitter Bill Gates zelf betaalde twee jaar geleden trouwens het recordbedrag van 30,8 miljoen dollar voor de Codex van Leonardo da Vinci, een wetenschappelijk notaboek dat voordien eigendom was van oliemagnaat Armand Hammer.

De Europese Commissie volgt de ontwikkeling van bedrijven als Corbis met bezorgdheid. Het zou wel bijzonder sneu zijn voor Europa als het eerst miljarden zou stoppen in informatiesnelwegen om later vast te stellen dat die dienden om zijn eigen culturele erfgoed uit de VS te her-importeren.

Onder impuls van de Commissie verenigde een 300-tal Europese musea en galerijen zich rond een Charter voor Multimedia Toegang tot het Culturele Erfgoed, een voorlopig tweejarig pact (’96-’98) om vanuit een sociaal-culturele bewogenheid te werken aan de elektronische terbeschikkingstelling van het patrimonium dat zij behoeden. “Hoofddoel is om via joint partnerships tussen overheid, musea en de computer- en dienstenindustrie cultuur on line te brengen,” stelt Rudy Mattheus, een Vlaams (nu parttime) adviseur voor de EU-Commissie die nauw betrokken was bij het project. De commissie realiseert zich dat musea en galerijen op hun eentje niet in staat zijn om hun patrimonium via elektronische publicaties en merchandising te exploiteren. Daarnaast heeft de industrie de musea nodig voor wat Rudy Mattheus “een spectaculaire business case” noemt.

Het memorandum, dat zich baseert op een beslissing van de Europese ministerraad van 4 april 1995, moet daarom leiden tot een gemeenschappelijk referentiekader voor deze joint ventures op technisch en juridisch gebied en op het gebied van het concept van de aan te bieden diensten. “Je hebt een kritische massa nodig,” aldus Rudy Mattheus. “Die kan je alleen door samenwerking bereiken.”

De ondertekenaars van het Memorandum willen alvast tegen het jaar 2000 “ten minste 50 % of 100.000 objecten” van hun verzamelingen “onder enige vorm” toegankelijk maken via elektronische netwerken. Voor België tekenden onder meer het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika en het Koninklijk Museum voor Schone Kunsten.

De Stuurgroep die deze ambities moet waarmaken hoeft echt niet naar werk te zoeken. Het vormen van de partnerships, de financiering van de digitalisatie, de afspraken over de technieken om de intellectuele eigendomsrechten bewijsbaar en afdwingbaar te maken (via “watermerken” en digitale handtekeningen), de standaardisatie van toegangsprocedures en opzoeksystemen… het zijn stuk voor stuk uitdagingen.

“Eén zeer belangrijk knelpunt is het uitwerken van een clearing and billing infrastructuur. Het is niet voldoende om een kredietkaartnummer op te geven. Er moeten facturen worden geleverd, BTW verrekend, invoertaksen geheven enzovoort… We hebben een soort Swift nodig voor de clearing van de facturen en de afhandeling van de auteursrechten.”

Rudy Mattheus wijst erop dat de focus in de multimediaproblematiek nu verschoven is van de technische infrastructuur naar de inhoud, maar dat vooral de presentatie belangrijk zal zijn voor succes. “De meeste websites worden gestart door computerspecialisten, maar groepen die vanuit de artistieke wereld komen, hebben een grotere hitrate,” meent hij. verwijzend naar het Internet. Zelf is hij mede-oprichter van een kleine Leuvense holding, Interactive Media of I-Media, die samen met een Amerikaanse groep een licentie heeft genomen op een techniek om in tv-uitzendingen “virtuele” reclame te introduceren. Adverteerders hoeven dan geen borden langs het voetbalveld meer af te huren, maar kunnen in het beeld zelf hun publiciteit integreren. Bijvoorbeeld, door het doel in een frisdrankenlogo te veranderen op het ogenblik dat er wordt gescoord…

BRUNO LEIJNSE

BILL GATES (CORBIS) Ongerustheid bij de Europese cultuurlobby.

MERKWAARDIG DOCUMENT Memorandum moet Europese cultureel erfgoed toegankelijk houden voor non-profit doeleinden.

DE CORBIS WEBSITE Beelden zijn van een watermerk voorzien.