Geheime agenda’s

In de strijd tegen de conflictdiamanten gaat het niet uitsluitend om mensenrechten. Een wereldwijde herpositionering van de diamantindustrie is in volle ontwikkeling. Antwerpen dreigt in dit conflict aan het kortste eind te trekken. Weet Louis Michel wat er broedt? Zijn diplomaten doezelen.

“Ik ben verbaasd dat een minister van een lidstaat van de Europese Unie al het mogelijke doet om de internationale diamantsector te discrediteren,” zegt Peter Meeus, directeur-generaal van de Hoge Raad voor Diamant (HRD). Meeus bedoelt Peter Hain, de Britse onderminister voor Afrika. Hij vindt dat “de rol van Hain in dit dossier dringend op het bilaterale vlak met de Britse regering moet worden aangekaart.”

Vier maanden nadat Antwerpen er in de Veiligheidsraad van beschuldigd werd een draaischijf voor conflictdiamanten te zijn, heeft de Veiligheidsraad geen enkel hard bewijs op tafel gelegd. Ondanks de publieke oproep van de Hoge Raad om factuele gegevens aan de HRD of aan Belgische instanties te overhandigen.

Vorige week kondigden de Verenigde Naties een embargo af tegen diamant uit het West-Afrikaanse land Sierra Leone. Opmerkelijk is dat dit niet geldt voor buurland Liberia. Nochtans is er volgens het gezaghebbende tijdschrift Africa Confidential “een overvloed aan bewijzen dat de meeste diamanten uit Sierra Leone buitengesmokkeld worden via Liberia.” De hoofdstad Monrovia “is een belangrijk, om niet te zeggen het belangrijkste, witwascentrum in de wereld geworden.” Het Liberiaanse staatshoofd Charles Taylor, die de beschermheer is van de door de VN-sancties geviseerde Sierra Leoonse rebellenbeweging RUF, profiteert van de smokkel uit Sierra Leone. Uit VN-verslagen blijkt dat Liberia vandaag ook een ontsnappingsroute is voor diamant van de rebellenbeweging Unita uit Angola. In juni 1998 werd een eerste VN-embargo afgekondigd tegen Unita-diamant. Dat embargo bracht het offensief tegen Antwerpen op gang.

Waar gaat de diamant

die via Monrovia passeert naartoe? Niet meer naar Antwerpen, zo blijkt uit de statistieken van de HRD. Antwerpen is het enige diamantcentrum in de wereld dat maandelijks gedetailleerde in- en uitvoercijfers publiceert. De Antwerpse statistieken en elk lot diamant dat ermee samengaat, worden door de Belgische ministeries van Financiën en Economische Zaken gecontroleerd. Evenwaardige controles en statistieken bestaan niet in Tel Aviv (Israël) of in Mumbai (India). Ze bestaan niet in Londen, waar het sterkste diamantconcern ter wereld, het Zuid-Afrikaanse De Beers, zijn verdeelcentrum heeft: de Central Selling Organisation/CSO (zie kader: De Beers en Antwerpen). Ook niet in New York, de thuisbasis van de grootste Amerikaanse diamantproducent: Lazare Kaplan International (LKI). In de strijd tegen conflictdiamanten ligt alleen Antwerpen onder vuur.

Op 10 maart 2000 werd in opdracht van de Veiligheidsraad het Fowler Rapport gepubliceerd, waarin de Antwerpse diamantsector “onwil of onbekwaamheid om in eigen rangen orde op zaken te stellen” wordt aangewreven. Sindsdien brengt Peter Hain in publieke fora stelselmatig enkele individuele diamantairs en de Antwerpse diamanthandel in het algemeen in verband met conflictdiamanten. Dat daarbij de basisregels van een rechtsstaat worden genegeerd, hindert hem niet. Hain houdt immers vol dat hij namen zal blijven noemen (“naming and shaming”) van al wie verdacht is (“suspected”).

Hains cascade van publieke aandachttrekkers rond dit thema roept vragen op. Is dit lichtzinnige profileringsdrang van een egotrippend politicus met een militant verleden, tegen apartheid en tegen kernenergie? Of heeft zijn blinde vlek voor de Britse douanegrenzen (die aan dezelfde EU-regels onderhevig zijn als de Belgische) en de rol van Tel Aviv, De Beers en Lazare Kaplan in dit verhaal te maken met de herpositionering van de belangrijkste diamantconcerns in een almaar competitievere diamantmarkt?

Op maandag 17 juli

spreekt Hain in Antwerpen het Wereldcongres van de Diamant toe. De Britse Afrika-minister zal daar kordate maatregelen aankondigen tegen conflictdiamanten. Een Antwerps diamantair merkt intussen op dat die maatregelen “in mei eerst door Hain & Co besproken werd in Kimberley, Zuid-Afrika; vervolgens in juni verfijnd werden in Luanda, Angola (wat niet bepaald een baken is voor de naleving van mensenrechten) om uiteindelijk in Antwerpen opgediend te worden. It couldn’t have been the other way around! Wat de Hoge Raad ook moge beweren, Antwerpen moet zich schikken naar spelregels die elders ontworpen worden.”

Was de aanwezigheid van De Beers en Lazare Kaplan International op de voorbereidende vergadering in Angola toeval? Vertegenwoordigers van regeringen kwamen alleen uit Zuid-Afrika, Botswana, Namibië (de drie mijngebieden van De Beers), Groot-Brittannië, Canada en de Verenigde Staten. België mocht erbij zijn, maar de regering- Verhofstadt heeft dit Angelsaksisch onderonsje van diamantverwerkende landen nauwelijks gestoord.

In Newsweek van 10 juli verklaart Peter Hain: “We zullen ervoor zorgen dat de diamant die u over de vinger van uw geliefde schuift er niet toe bijgedragen heeft dat daarvoor de vinger afgehakt werd van een kind in Sierra Leone of in Angola of in Congo.” Hain wil conflictdiamanten – hijzelf gebruikt steevast de term bloed-diamanten – ook op de agenda van de G8, de vergadering van de staatshoofden en regeringsleiders van de belangrijkste industrielanden, eind deze maand in Tokio.

Peter Hain heeft er geen probleem mee om met De Beers en met Maurice Tempelsman, de voorzitter van LKI en van de Amerikaanse lobbygroep Corporate Council on Africa, strategieën uit te werken tegen bloeddiamanten. Tempelsman was in de jaren tachtig nochtans handig in het omzeilen van embargo’s tegen het apartheidsregime (waartegen Hain militeerde) dat mede door De Beers werd gefinancierd.

Naast vertrouwensman van

de Amerikaanse minister voor Buitenlandse Zaken Madeleine Albright en gulle financier van Bill ClintonsDemocratische Partij, is Tempelsman (ooit een graag geziene gast van Mobutu) wegbereider voor een toenadering met het bewind van Laurent-Désiré Kabila in Congo-Kinshasa. In ruil verwierf Lazare Kaplan onlangs de exclusieve verkooprechten voor diamant uit Tshikapa (Congo) – diamant die voortaan naar New York gaat. Eerder liet Tempelsman Russische diamant van Antwerpen naar New York afleiden, nadat hij een Amerikaanse lening van 3,3 miljard dollar met Russische diamant als onderpand hielp negociëren. Tempelsman staat ook achter de ommezwaai van de Amerikaanse regering tegenover Angola in 1993, weg van Unita en in het voordeel van de olierijke regering van president José Duardo Dos Santos.

Angola beschikt over diamantreserves die de hele Zuid-Afrikaanse productie doen verbleken. Dat laat de respectievelijke groten, De Beers (Londen/Johannesburg), LKI (New York) en LDD van de gebroeders Leviev (Tel Aviv) niet onverschillig. Door zijn afwachtende houding in de ontginning van nieuwe mijnen via zijn Angolese dochter SDM, heeft De Beers Luanda ontstemd. Tempelsman hoopt nog altijd op een beloning voor zijn diplomatieke inzet, maar Lev Leviev heeft momenteel de beste kaarten. Hoewel een onderling gentlemen’s agreement tussen de drie concurrenten nooit uitgesloten is.

Leviev (in wiens bedrijf, LDD, de wapenhandelaar Arkady Gaydamek in april 15% verwierf) zwaait met het exclusieve verkooprecht voor Angolese diamant. In The Gemkey General Bulletin juicht Udi Sheintal van het Israëlische ministerie van Handel en Industrie deze doorbraak toe om van Tel Aviv een centrum voor ruwe diamant te maken ” that can compete with Antwerp“. Voor de opvolgingscommissie (VN-resolutie 1295, 18 april 2000) van het voor Antwerpen belastende Fowler Rapport werd zelfs een voormalig ambassadeur van Israël in Luanda aangezocht. Toeval? (zie kader: Manipulatie van de VN-Veiligheidsraad).

Belangenvermengingen

zijn in dit verhaal kennelijk geen punt: Robert Fowler is ook Canadees ambassadeur. Canada koketteert met zijn zogenaamde ‘groene diamanten’. Fowler koos Hannes George McKay als diamantexpert voor zijn VN-Rapport. McKay is een stafmedewerker van Namco, een Canadees diamantbedrijf dat in Namibië opereert. Voordien werkte McKay als politieofficier in Namibië voor rekening van de plaatselijke De Beers-dochter CDM.

In de campagne tegen conflictdiamanten is de reeks toevalligheden lang. Nog afgezien van het feit dat de niet verontrustte sterke man van Liberia, Charles Taylor, een persoonlijke vriend is van Jesse Jackson. Jackson is Clintons special envoy for democracy in Africa. “Democratie en mensenrechten” worden in de exploitatie van Afrika en zijn rijkdommen al veertig jaar als bliksemafleider misbruikt.

erik bruyland