Niras kijkt aan tegen een verlies van 7 miljoen euro op zijn aandelenportefeuille. Hoe mag of hoe moet de instelling de reserves beleggen die dienen om op termijn alle nucleair afval te bergen?
Op de schouders van Niras, voluit de Nationale Instelling voor Radioactief Afval en verrijkte Splijtstoffen, rust een zware last. De instelling is verantwoordelijk voor de verwerking en berging van alle nucleaire afval in de komende decennia. Niras raamt vandaag het prijskaartje van die grote schoonmaak op 5,5 miljard euro. In dat bedrag is ook de ontmanteling van de kerncentrales begrepen, wat een verantwoordelijkheid is van Electrabel-dochter Synatom.
De ontmanteling van de kerncentrales begint pas ten vroegste vanaf 2015. De eigenlijke berging van het afval, diep ondergronds in de Boomse kleilagen, is voor 2035. Het afval ligt vandaag bovengronds opgeslagen, wat een karwei is voor Belgoprocess, de operationele dochter van Niras. Het spreekt echter voor zich dat Niras nu al bezig is met het verzamelen van de nodige fondsen, en dat gebeurt geleidelijk en volgens het principe ‘de vervuiler betaalt’. Dat impliceert dat hoofdzakelijk Electrabel en de Belgische staat de hoofdschuldenaars zijn van Niras, maar dat het in de praktijk de elektriciteitsverbruiker is die de factuur betaalt.
Midden 2003 zat er in de spaarpot van Niras 324,5 miljoen euro. De bijgevoegde tabel ( De portefeuille van Niras) toont op welke manier Niras die fondsen belegde (toestand op 30 juni 2003). Opvallend is het verlies op de portefeuille Sicav-aandelen. De inschrijvingswaarde bedroeg 16,2 miljoen euro, de inventariswaarde nog maar 9,1 miljoen euro. Dat betekent dus een verlies van 7,1 miljoen euro. “Maar het gaat om niet gerealiseerde minwaarden. We zijn ervan overtuigd dat we die minwaarden kunnen recupereren. Bovendien gaat het maar om 5 % van het totale fonds,” zegt Jean-Paul Minon, directeur-generaal van Niras.
Punt van discussie is of een overheidsinstelling als Niras, die moet instaan voor de berging van het kernafval, risicovolle beleggingen kan doen. Olivier Deleuze ( Ecolo), de voormalige staatssecretaris van Energie, legde Niras in een KB van 4 april 2003 de verplichting op om (net zoals zoveel andere overheidsinstellingen) alleen nog te beleggen in Belgische staatsobligaties. Het KB stipuleert ook dat de andere beleggingen verkocht moeten worden zodra die verrichting zonder financieel verlies kan gebeuren. Motivering van het KB: er mag geen enkel risico worden genomen, want het geld moet beschikbaar zijn op het moment dat het nodig is.
Hoe kijkt de huidige minister van Energie, Fientje Moerman ( VLD), tegen de kwestie aan? De minister zag bijna twee weken lang geen tijd om op onze vragen te antwoorden, maar in de Kamercommissie voor het Bedrijfsleven antwoordde ze op 9 december 2003 in elk geval op vragen van kamerlid Jean-Jacques Viseur ( CdH) over het beleggingskeurslijf van Niras. “Het besluit van 4 april moest genomen worden om risicobeleggingen te vermijden,” aldus minister Moerman. “Niras zal alles kunnen financieren. We zijn bereid het KB te herzien om rekening te houden met mogelijke problemen ( nvdr û lees: te laag rendement), maar willen risicobeleggingen en mogelijk bijkomende kosten per kilowattuur voor de gebruiker vermijden. (…) Het betreft geld dat bestemd is voor de eindberging van het kernafval. Deze fondsen moeten dus voorzichtig beheerd worden, want men mag niet het risico lopen dat de eindwaarde ervan daalt. Er moet naar een evenwicht worden gezocht.”
Lager rendement, hogere kostprijs?
Hoe voorzichtiger Niras moet beleggen, hoe lager het rendement op de belegde reserves. Het spreekt voor zich dat de instelling een zo hoog mogelijk rendement wil halen: hoe hoger het rendement, hoe minder de vervuilers uiteindelijk moeten betalen. “De vorige regering heeft de randvoorwaarden veranderd, maar onze totale kostprijs is dezelfde gebleven. Een lager rendement op onze reserves impliceert mogelijk een hogere last per kilowattuur,” zegt Minon.
Daarom vraag Niras vandaag aan minister Moerman een versoepeling van het KB. “We willen ook in alle staatsobligaties kunnen beleggen die binnen de eurozone worden uitgegeven,” aldus Minon. Uit het antwoord van de minister is af te leiden dat die optie er wel inzit, maar Minon beseft “dat er voor aandelen geen consensus is”.
Niettemin zou Niras liever de mogelijkheid hebben om ook in aandelen te beleggen. “Historisch gezien bieden aandelen een hoger rendement dan obligaties, en de horizon van Niras is toch de lange termijn. Bovendien dekken obligaties ons niet in tegen inflatie. Mocht de inflatie tijdens de komende jaren of decennia stijgen, dan tast dat onze reserves aan en zijn we gezien. Het was onze bedoeling om via ‘Asset Liability Management’, op advies van consultant Frank Russell International, 50 % van de reserves in obligaties en 50 % in aandelen te beleggen om een zo hoog mogelijk rendement te halen. We hebben een verantwoordelijkheid. We willen dan ook de nodige speelruimte krijgen om die te kunnen opnemen,” zegt David Emmery, financieel directeur van Niras.
Wat wel opvalt, is dat het gros van de spaarpot (91 %) gewoon cash op bankrekeningen wordt geparkeerd, waar het geld niet meer dan 2,07 % opbrengt. “Dat komt door de politieke onzekerheid die gepaard ging met de wijzing van het KB. Het leek ons raadzaam om onze middelen cash aan te houden. De komende maanden komt daar verandering in,” zegt Jean-Paul Minon.
De nieuwe beleggingsregels waarmee Niras geconfronteerd wordt, hebben mogelijk gevolgen voor wie uiteindelijk moet opdraaien voor de verwerking van het kernafval en dus ook voor de elektriciteitsverbruiker. In totaal gaat het om een achttal bedrijven en instellingen die continu kernafval produceren, plus een aantal kleinere vervuilers zoals ziekenhuizen of industriële bedrijven. De grootste ‘klanten’ van Niras zijn Electrabel, de eigenaar van de Belgische kerncentrales, en de overheid, die verantwoordelijk is voor de sanering van de site van de vroegere Europese proefopwerkingsfabriek Eurochemic in Dessel ( BP1) en de sanering van de buiten gebruik gestelde nucleaire installaties van de vroegere verwerkingsafdeling Waste van het SCK.CEN in Mol ( BP2). “Voor de ontmanteling en het afval van de kerncentrales moet 3,7 miljard euro opzijgezet worden, voor de passiva van BP1 1,2 miljard euro en voor BP2 0,5 miljard euro,” zegt Minon.
De Belgische staat financierde vroeger haar verplichtingen rechtstreeks of via een fonds aan Niras, maar sinds 2003 gebeurt de financiering via een heffing op de vervoerde elektriciteit via Elia, een heffing die op uw elektriciteitsfactuur wordt doorgerekend. De kostprijs van de afvalverwerking komt op die manier rechtstreeks ten laste van de verbruiker. Electrabel vervult zijn verplichtingen op basis van convenanten met Niras. Maar, zegt Jean-Paul Minon: “De nieuwe regels verplichten ons de conventies met de staat en met de producenten te heronderhandelen.”
Daan Killemaes
Mag een overheids-instelling als Niras, dat moet instaan voor de berging van het kernafval, wel risicovolle beleggingen doen?
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier