Exclusief – Vlaamse wapenhandel in de lift, maar onverantwoorde handel is grote bezorgdheid: ‘Dat komt als een boemerang terug in het gezicht’

De uitvoer van Vlaamse militaire goederen stijgt doordat de defensiebudgetten overal in Europa stijgen. De Vlaamse industrie profiteert daarvan, blijkt uit een onderzoek van het Vlaams Vredesinstituut. Maar er zijn ook risico’s voor de bedrijven, die juridische fouten kunnen maken, en voor de samenleving.

Sinds de oorlog in Oekraïne geven de NAVO-landen meer uit aan defensie. België speelt daarin zeker geen voortrekkersrol, maar onze Vlaamse bedrijven exporteerden vorig jaar wel voor 164,3 miljoen euro aan militaire goederen. Dat is een stijging tegenover de 143,5 miljoen euro in 2021 en de 42,2 miljoen – zwakke cijfers – aan het begin van de coronapandemie. 2022 was een uitzonderlijk jaar, waarin Vlaanderen voor 412 miljoen euro wapenexportvergunningen goedkeurde.

“In 2022 werden de cijfers sterk beïnvloed door twee uitzonderlijk grote vergunningen voor het A400M-transportvliegtuig en de participatie aan het F-35-programma”, zegt Diederik Cops, onderzoeker bij het Vlaams Vredesinstituut. “In 2023 liggen de cijfers substantieel lager dan in 2022, maar wel nog steeds hoger dan in alle voorgaande jaren. Bovendien verwachten we de komende jaren door de sterk stijgende defensiebudgetten nog een verdere stijging van de vergunde uitvoer.”

Controle loopt spaak

Dat meer bedrijven vergunningen aanvragen voor de export van wapens, is een logisch gevolg, alleen zijn er verschillende problemen met de vergunningsaanvraag en de controle van de export van militair materieel. “Controle van goederen is de bevoegdheid van de federale douane, maar de vergunningsaanvraag gebeurt op het Vlaamse niveau, en die twee instanties werken niet goed samen. Er is weinig informatiewisseling over de doorvoer van wapens op Vlaams grondgebied.”, stelt Cops. “Het resultaat is dat er wellicht nogal wat wapentransporten onder de radar blijven. Dat is te zien aan het aantal doorvoervergunningen van militair materieel via de haven van Antwerpen, dat opvallend laag is.”

Vorig jaar raakte ook bekend dat de Israëlische rederij ZIM meerdere keren munitie door de Antwerpse haven kon transporteren zonder de vereiste vergunning aan te vragen. “Sinds de Vlaamse regering-Bourgeois is er nochtans al sprake van de creatie van een samenwerkingsprotocol tussen de douane en de Vlaamse controlediensten. Het nieuwe regeerakkoord onderstreept opnieuw het belang van interfederale samenwerking”, weet de onderzoeker. “Maar de vraag is of men nu wel de benodigde samenwerking op poten kan zetten.”

Wat de controle in Vlaanderen op de export van militaire goederen nog extra moeilijk maakt, is dat Vlaamse bedrijven nauwelijks leveren aan de uiteindelijke eindgebruikers. In veel gevallen leveren ze onderdelen waarmee andere bedrijven, voornamelijk in Duitsland en de Verenigde Staten, een finaal product maken. “Vlaanderen heeft geen spelers zoals het Duitse Rheinmetall. 90 procent van de Vlaamse geëxporteerde militaire goederen belandt bij westerse defensiebedrijven.”

Economische gevolgen

Onverantwoorde wapenhandel kan allerlei maatschappelijke problemen veroorzaken. “Die komen als een boemerang terug in het gezicht”, zegt Diederik Cops. “Het kan instabiliteit veroorzaken in gebieden, waardoor conflicten kunnen verergeren. Dat brengt humanitaire gevolgen mee, zoals vluchtelingenstromen. Vlaanderen is als exportregio ook erg gevoelig aan geopolitieke instabiliteit. Aandacht besteden aan conflictpreventie in het wapenexportbeleid is dus belangrijk voor de Vlaamse welvaart.”

Een ander probleem is de onduidelijkheid van de regelgeving voor bedrijven. Veel nieuwe spelers zijn niet op de hoogte van de juridische verplichtingen op het gebied van wapenexport, weet Cops. “Tussen Le Havre en Hamburg liggen zes grote zeehavens die allemaal andere regels hebben voor de doorvoer van militaire goederen. Dat is erg onduidelijk, zeker voor internationale spelers.”

Vlaanderen legt de lat hoger dan de meeste Europese landen en staat bijvoorbeeld niet toe wapens te leveren aan conflictgebieden waar een risico is op mensenrechtenschendingen. Maar bedrijven die de wetgeving niet kennen, kunnen de fout ingaan. “Het is aan de Vlaamse overheid om bedrijven goed te informeren, zeker in de nieuwe context van verhoogde defensie-uitgaven”, besluit Cops.