De Europese Unie heeft zichzelf afhankelijk gemaakt van de satelliet- en raketbedrijven van Elon Musk. Nu wil ze een inhaalslag maken.
Europa is volledig afhankelijk van de raketten en satellieten van SpaceX en zijn dochteronderneming Starlink. Meer dan de helft van de satellieten die in een baan om de aarde draaien, wordt door het Amerikaanse ruimtevaartbedrijf van Elon Musk beheerd. Zonder de raketten van de miljardair heeft Europa slechts beperkte toegang tot de ruimte. Oekraïne is voor zijn verdediging tegen Rusland ook afhankelijk van de satellieten van Starlink.
In maart benadrukte Musk op X de cruciale rol van Starlink voor de Oekraïense strijdkrachten. Als hij zijn systeem uitschakelt, schreef hij, “zal hun hele frontlinie instorten”. Dankzij financiële steun van buitenlandse partners gebruiken de Oekraïners ongeveer 50.000 Starlink-terminals. De satellieten van Musk coördineren troepenbewegingen en stellen Oekraïense energienetwerkbeheerders in staat met elkaar in contact te blijven wanneer telefoonlijnen zijn vernietigd.
Hoe is het zover kunnen komen? En vooral: hoe kan Europa zijn achterstand inhalen?
In een lage baan
“Europa heeft de omvang van Starlink te lang onderschat”, zegt Andreas Knopp, hoogleraar aan de militaire universiteit in München. “Het zal nog vele jaren duren voordat we de voorsprong van Elon Musk hebben goedgemaakt.”
Europa loopt achter, vooral als het gaat om zogenoemde megaconstellaties. Zwermen satellieten cirkelen in een lage baan om de aarde en werken samen om communicatiediensten zoals supersnel internet te leveren. Omdat de satellieten zich op minder dan 600 kilometer van het aardoppervlak bevinden, reizen hun radiosignalen in slechts enkele milliseconden van de ruimte naar de aarde. Onlinegamers profiteren daarvan, net als militaire drones die hun dodelijke lading boven vijandelijke linies moeten droppen.
Het Franse satellietbedrijf Eutelsat heeft een soortgelijk systeem: OneWeb. Maar terwijl Musk meer dan 6.750 satellieten beheert, beheert Eutelsat slechts een tiende daarvan. Bovendien zijn veel OneWeb-satellieten verouderd, zegt Knopp.
De Europese ruimtevaartindustrie lijdt aan de Europese ziekte: ze is gefragmenteerd, traag en duur.
In plaats van te vertrouwen op satellieten in een lage baan om de aarde (LEO), hebben Europeanen lange tijd miljarden geïnvesteerd in geostationaire satellieten. Dankzij hun vlieghoogte van 36.000 kilometer bestrijken die veel grotere gebieden, maar hun signalen zijn langer onderweg. Voor veel internettoepassingen zijn zulke hoogvliegers te langzaam.
Politici erkennen het probleem. Maar in de ruimterace heeft Musk niet alleen een voorsprong in technologie, maar ook in zijn bedrijfsmodel: militaire gebruikers en meer dan 6 miljoen particulieren zorgen voor de nodige inkomsten om de snelle uitbreiding van het satellietnetwerk te financieren. Als onderdeel van SpaceX heeft Starlink ook vrijwel onbeperkte lanceermogelijkheden. Het bedrijf produceert en exploiteert de satellieten zelf. De Europese ruimtevaartindustrie lijdt daarentegen aan de Europese ziekte: ze is gefragmenteerd, traag en duur.
Europees megaproject
De Europese hoop is gevestigd op Eutelsat. Maar het bedrijf heeft een schuldenberg van miljarden opgebouwd. De nieuwe CEO Jean-François Fallacher moet het bedrijf een andere draai geven. De aandeelhouders gaven de groep een geldinjectie van 1,35 miljard euro. Maar het is onwaarschijnlijk dat dit genoeg is om Starlink bij te halen.
Met OneWeb willen de Fransen de kern maken van het nieuwe Europese satellietsysteem Iris2, een constellatie van een zwerm LEO-satellieten, gecombineerd met satellieten in hogere banen. De constructie moet in 2030 klaar zijn en zal ongeveer 11 miljard euro kosten. Het contract werd toegekend aan een consortium van elf Europese ruimtevaartbedrijven, waaronder de defensiedivisie van Airbus en de satellietfabrikant OHB uit Bremen. Er zijn ruim twee jaar verstreken sinds de aanbesteding van het megaproject. In die tijd heeft Starlink ongeveer 4.400 satellieten gelanceerd.
“Voor Iris2 is snel een realistisch en realiseerbaar concept nodig”, zegt Marco Fuchs, de CEO van OHB. “De maakindustrie heeft nog geen grote orders ontvangen.” Voor Airbus Defence and Space heeft het project geen prioriteit meer. “In de huidige geopolitieke situatie kan Europa het zich niet veroorloven zich alleen op Iris2 te richten”, zegt CEO Michael Schöllhorn. “Je moet beginnen met wat je hebt.”
“Wat je hebt” is OneWeb. Airbus heeft de eerste generatie OneWeb-satellieten gebouwd en gaat nu nog eens 100 satellieten leveren. Om de constellatie te moderniseren zijn de komende drie jaar echter ongeveer 400 satellieten nodig, zegt Schöllhorn. De Airbus-manager hoopt op verdere orders.
Het is verleidelijk voor grote bedrijven om bestaande oplossingen tegen een hoge prijs te verkopen, zegt ruimtevaartexpert Knopp. Het moet echter niet zo zijn dat “iedereen meebrengt wat al stof staat te verzamelen in de kast”. Europa is misschien beter af met kleine bedrijven met nieuwe ideeën.
Walter Ballheimer en Alexander Genzel richtten in Berlijn de start-up Reflex Aerospace op. Hun eerste product is de SIGI-satelliet. Die weegt ongeveer 100 kilo, heeft de vorm van een koelkast en vliegt sinds januari door de ruimte. Het bedrijf heeft net een fabriek in München gebouwd voor tien satellieten per jaar, en eind volgend jaar wordt in Berlijn een fabriek gebouwd voor vijftig tot zestig per jaar.
“We willen tot de top drie van Europese satellietfabrikanten behoren”, zegt Dennis Moore, hoofd verkoop. Maar wat nog ontbreekt zijn grotere orders. Reflex is nog niet betrokken bij het Iris2-project van de EU, die voornamelijk werkt met grote leveranciers. Een heroverweging is langzaam begonnen, maar hard nodig, want wat heb je aan de beste satellieten als ze de ruimte niet in kunnen?
Microlaunchers
De draagraket Ariane 6 is het Europese alternatief voor de Falcon 9 van Space X. Maar het heeft een groot nadeel. De raket kan niet worden gerecycleerd en dat maakt ze duur. Knopp schat dat SpaceX binnenkort in staat zal zijn 1 kilogram vracht de ruimte in te lanceren voor ongeveer 1.000 dollar of minder. Europese aanbieders zouden vijf tot tien keer zoveel moeten vragen.
Lees ook: Tesla biedt CEO Musk aandelenpakket van 29 miljard dollar aan
Bovendien stijgt de Ariane 6 uiterst zelden op doordat er te weinig raketten kunnen worden gebouwd. Arianespace wil de lanceerfrequentie verhogen tot tien per jaar in 2029. SpaceX heeft vorig jaar 134 raketten de ruimte in gelanceerd.
Start-ups kunnen daar misschien ook iets aan doen. In Duitsland werken bedrijven als Isar Aerospace en Rocket Factory Augsburg aan microlaunchers die ladingen van één tot anderhalve ton in een baan om de aarde kunnen brengen. Geen van de apparaten heeft echter al met succes gevlogen.
In november komen de ESA-lidstaten bijeen in Bremen voor een ministeriële conferentie. Het Europese ruimteagentschap mag hopen op een totale bijdrage van de lidstaten van 23 miljard euro. Het continent besteedt slechts een zesde van het overheidsgeld aan ruimtevaart dat de Verenigde Staten investeert, zegt ESA-baas Josef Aschbacher. Als de lidstaten niet meer geld geven, “verliezen we de beste bedrijven en de beste mensen”.
