Europese overheden en banken moeten zich tegen steeds hogere prijzen en met steeds kortere looptijden financieren. Als de Europese beleidsmakers de schuldencrisis niet snel onder controle krijgen, dreigt een Fortis-scenario op Europese schaal los te barsten.
Ongeveer 1300 miljard euro. Alleen al in 2011. Alleen al in de eurozone. Deze gigantische smak geld is nodig om schulden te herfinancieren die dit jaar vervallen bij de overheden en de banken uit het eurogebied.
Daar komen nog eens een pak schulden op korte termijn bij, ook continu te herfinancieren. En vergeet de kapitaalhonger van de VS, het Verenigd Koninkrijk en andere landen met grote begrotingstekorten en dito schuldposities niet. Het wordt de volgende maanden en jaren knokken om tegen betaalbare rentevoeten financiering op lange termijn vast te krijgen. En als Europa en zijn banken daar niet in slagen, dan is paniek het juiste woord om de toestand te omschrijven.
Een eerste testcase van het jaar liep nog net goed af. Portugal moest eerst een peperduur tarief betalen voor een lening op korte termijn, maar haalde vorige week tegen min of meer redelijke tarieven geld op lange termijn op. Ook België staat eind deze maand voor een belangrijk examen, want dan moet ons land een pak overheidsschulden herfinancieren, een uitdaging die strak gespannen zenuwen veroorzaakt bij politici.
“Er is nog geen speculatie, maar de institutionele beleggers kopen geen obligaties meer waar een reukje aan is. De kopers zijn in staking. Gelukkig heeft België een trouwe schare klanten voor zijn schuldpapier. We zijn niet zoals Ierland en Griekenland afhankelijk van de gratie van buitenlandse beleggers”, zegt Koen Van de Maele, obligatiespecialist van Dexia Asset Management.
Europese beleidsmakers leven in ander universum
De oplossingen die de Europese beleidsmakers al uitdokterden om de schuldencrisis te lijf te gaan, zoals de creatie van het Europese Stabiliteitsfonds, zijn allesbehalve overtuigend om investeerders gerust te stellen en hun geld aan te trekken. Europa probeert in feite een lekke fietsband op te pompen, maar dat haalt natuurlijk niet veel uit zolang het lek niet gedicht is, in casu zolang de wankele solvabiliteit van een aantal banken en overheden niet geloofwaardig aangepakt wordt.
“De politiek ziet de Europese schuldencrisis nog als een liquiditeitscrisis terwijl de markten die zien als een solvabiliteitscrisis. Nog meer geld lenen aan landen die al zwaar in de schulden steken, is geen oplossing. Een deel van dat geld wordt nooit terugbetaald. De Europese beleidsmakers leven in een universum dat niet bestaat”, zegt James Nixon, strateeg van Société Générale.
Hoewel Europese leiders in alle toonaarden zeggen dat er geen wanbetalingen komen op staatsobligaties, toch niet voor 2013, hechten de markten weinig geloof aan die boodschap. Door die markttwijfel, moeten de zwakkere landen en banken zich op steeds korte termijn en tegen steeds hogere rentevoeten (her)financieren. De gemiddelde looptijd van uitgegeven schulden is al gevoelig gedaald de voorbije jaren (zie grafiek 2).
Er ontspint zich dus een Fortis-scenario op Europese schaal. Ook Fortis moest zich op steeds kortere termijn financieren tot het gat in de balans niet meer te dichten was. Ierland is al onherroepelijk in dit sukkelstraatje beland. Geen levende ziel goed bij zijn verstand leent nog aan de Ierse banken, die daarom voor ongeveer 180 miljard euro aan het financieringsinfuus bij de Europese Centrale Bank en Ierse Nationale Bank liggen.
Maar de Ierse banken zijn niet alleen. In 2010 dichtte de ECB voor gemiddeld 700 tot 900 miljard euro de gaten in het Europese banksysteem. Nu staat de teller op ongeveer 550 miljard open, maar het loket blijft voorlopig onbeperkt open.
Dat Ierse of Griekse onvermogen om nog tegen betaalbare rentetarieven privégeld aan te trekken, kan overslaan naar andere landen. “Inflatie is zoals tandpasta uit de tube: je stopt die niet gemakkelijk terug. Wel, een herfinancieringsprobleem is nog moeilijker weer op te bergen, maar de politici hebben de geest uit de fles laten ontsnappen. Hoe langer ze wachten, hoe hoger de kostprijs wordt”, zegt James Nixon.
Europese banken verlegen om veel geld
Er is vooral aandacht voor de geldzorgen van de overheden, maar ook Europese banken staan voor een grote uitdaging om zich relatief vlot te herfinancieren. Niet dat dit onderscheid tussen banken en overheden dezer dagen veel uitmaakt, want hun lot is aan elkaar verbonden.
Ierland toont aan dat, zeker in kleine landen met een omvangrijk banksysteem, insolvabele banken leiden tot insolvabele overheden. En banken zullen zich nooit tegen lage rentevoeten kunnen financieren als de overheid, die impliciet garant staat voor deze banken, in slechte papieren zit. Als dus bijvoorbeeld de rente op Belgisch staatspapier stijgt, zullen ook Belgische banken hogere rentevoeten aangerekend krijgen. En dat is wel het laatste wat onze banken nodig hebben.
Wereldwijd moeten banken de volgende 24 maanden meer dan 4000 miljard dollar schuld zien te herfinancieren. Van alle banken zijn het vooral de Europese die met grote financieringsproblemen kampen (zie grafiek 1). Ze moeten dit en volgend jaar telkens ongeveer 500 miljard euro herfinanciering zien te vinden.
De Europese banksector is daarom heel kwetsbaar voor stijgende financieringskosten. De zwakkere banken kunnen in een context van concurrentie de hogere fundingkosten ook lang niet volledig doorrekenen aan hun klanten en moeten dus aan marge inboeten, terwijl deftige winsten een must zijn om te kunnen voldoen aan de nieuwe kapitaaleisen. Het financieringsprobleem kan solvabiliteitsprobleem worden, wat steeds meer investeerders inzien.
Wachten op structurele oplossing
Om institutionele beleggers over de streep te trekken en een relatief vlotte herfinanciering van Europese banken en overheden te garanderen, is een structurele aanpak van de Europese schuldencrisis nodig. Het lek in de fietsband moet dicht om het gevaarlijk lopend schuldenvuurtje in Europa te doven. Alleen saneren en besparen, zal de klus niet klaren. “Bovendien hebben heel wat Europese landen een zwakke regering, wat het moeilijk maakt om de besparingsoefeningen vol te houden”, zegt Patrick Vermeulen, strateeg van JP Morgan in Londen.
“Het is wachten op een structurele oplossing voor Ierland, Griekenland, Portugal en Spanje. Een herfinanciering tegen een gesubsidieerd laag rentetarief kan hen helpen. Een schuldherschikking ook natuurlijk, maar dan dreigt de schade groter te worden dan de prijs van solidariteit met de landen in moeilijkheden. In elk geval, ik vrees dat we een grotere crisis nodig hebben om tot een structurele oplossing te komen”, zegt Van de Maele.
Neem Ierland als voorbeeld. Met een schuldenlast die gaat naar 150 procent van het bbp en met een banksysteem dat de verliezen nog niet onder controle heeft, is het land virtueel failliet. Devalueren kan ook niet om de economie en dus de terugbetalingscapaciteit een boost te geven. De enige uitweg is dan een drastische schuldvermindering, van ongeveer 50 procent. Dan wordt het land weer solvabel en kan het zich weer op eigen kracht herfinancieren.
“Europa moet zijn verliezen erkennen en incasseren. Wat overblijft, is gezond en kan dan met Europese fondsen gegarandeerd worden. Dat is een uitweg om de eurocrisis te bedwingen”, zegt Nixon.
In de praktijk betekent dat dus een transfer van 50 tot 100 miljard euro naar Ierland, via directe steun of via een schuldherstructurering. Voor Europa is dat in wezen een relatief kleine en betaalbare factuur, maar hoe krijg je dat geld over de landsgrenzen heen? Duitsland wil daar nog niet van horen.
“De zwakke euro komt Duitsland ook niet slecht uit. Het houdt zijn exportmotor aan de praat. Het taalgebruik van Angela Merkel blijft dus agressief. Ja, dat is spelen met vuur, maar zo houden Duitsland & co ook de druk op de ketel van de landen die orde op zaken moeten stellen. We denken dat het bij Portugal stopt, maar angstgolven overspoelen nog geregeld de markten”, zegt Vermeulen.
Escaleert de crisis toch verder, dan heeft Europa gelukkig nog een vangnet. Als de herfinanciering onmogelijk dreigt te worden, dan kan de Europese Centrale Bank nog altijd alle principes overboord gooien en massaal het nodige schuldpapier opkopen, zoals de Amerikaanse Centrale Bank dat in de VS doet. “Op de rand van de afgrond zal de ECB voor haar eigen bestaan vechten en dus niet aarzelen om massaal in te grijpen”, aldus James Nixon.
DAAN KILLEMAES
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier