EURO AAN DE ELA-STIEK

Begin oktober 2008. Een bankrun brengt Fortis aan de rand van de afgrond. De bank beschikt niet meer over voldoende onderpand om zich te herfinancieren bij de ECB en dreigt het hele Europese systeem in zijn val mee te sleuren. Maar in de kelder van het eurosysteem ligt nog een drieletterwoord om zo’n acute bankcrisis het hoofd te bieden: ELA, of Emergency Liquidity Assistance: een faciliteit die nationale banken in de eurozone toelaat de binnenlandse banken te herfinancieren als de ECB dat niet meer mag of wil doen. Begin oktober pompte de Nationale Bank van België op die manier een astronomische 54 miljard euro in Fortis. Ook Dexia deed de voorbije jaren regelmatig een beroep op ELA.

Maar is ELA bedoeld om tijdelijke en uitzonderlijke bankcrises het hoofd te bieden, dan is het de jongste weken en maanden uitgegroeid tot een onmisbaar bindmiddel om de eurozone bij elkaar te houden. Vooral de Griekse en de Ierse banken overleven dankzij ELA-financiering van hun nationale banken. De ECB publiceert geen afzonderlijke cijfers over de omvang van de ELA-kredieten, maar analisten schatten dat het nu om 150 à 190 miljard euro gaat. De ECB boekt ELA op de balans van het eurosysteem onder post 6, “overige vorderingen op kredietinstellingen”. Die post is de jongste maanden onder impuls van ELA fors gestegen (zie grafiek op pag. 20) en bedroeg op 5 juni 250,5 miljard euro. De Spaanse banken redden het voorlopig zonder ELA, maar als de kapitaalvlucht uit Spanje aanhoudt, dan zullen ook zij bij de Nationale Bank van Spanje vers geld moeten ophalen, en dreigt ELA proporties aan te nemen die nog moeilijk te rijmen vallen met de principes van een monetaire unie.

De ECB doet daarom geen enkele moeite om de mist die rond ELA hangt weg te blazen, want ELA betekent ook dat de ECB gedeeltelijk de controle verliest op de geldhoeveelheid die in een euroland circuleert. Via ELA kunnen de nationale banken zelf de euro’s printen die nodig zijn om hun eigen banksysteem overeind te houden. Als dat op grote schaal en ongecontroleerd gebeurt, brengt dat de monetaire stabiliteit in het hele eurogebied in het gedrang. Vandaar ook dat de ECB geen ELA-statistieken publiceert, om de stabiliteit van het financieel systeem als geheel niet in het gedrang te brengen.

Maar het is natuurlijk ook niet zo dat de ECB helemaal geen vat heeft op ELA. Frankfurt heeft enkele ijzers in het vuur om misbruik te voorkomen. Zo kan een nationale bank de ELA-kraan enkel opendraaien met het akkoord van de raad van bestuur van de ECB. Maar om in een euroland een ELA te verbieden of te stoppen is in die raad van bestuur een tweederdemeerderheid nodig. Zo’n meerderheid is nu moeilijk te vinden, omdat verschillende landen de vluchtweg naar een eigen gelddrukpers willen openhouden.

De nationale banken mogen in principe ook niet aan gelijk welke bank noodkredieten geven. De betrokken bank moet solvabel zijn, al is dat in deze tijden een rekbaar begrip, en ze moet nog voldoende onderpand kunnen voorleggen, wat ook een kwestie van interpretatie is, en slechts oppervlakkig wordt gecontroleerd vanuit Frankfurt. Luc Coene, gouverneur van de Nationale Bank van België, waarschuwde enkele weken geleden nog dat de ECB niet langer ELA aan de Griekse banken zou toestaan als die insolvabel zouden worden. Dat zou het faillissement van het Griekse banksysteem en de Griekse overheid betekenen, met mogelijk grote gevolgen voor de financiële stabiliteit in de hele eurozone. Zomaar de kraan dichtdraaien, kan de ECB dus niet. Wel probeert de ECB zo veel mogelijk druk op de politici te zetten om de banken te herkapitaliseren, in Griekenland en nu ook in Spanje.

De ECB dekt het eurosysteem vooral in door de ELA-risico’s door te schuiven naar de nationale banken. Nationale banken mogen noodkredieten geven aan hun banken, maar dat betekent ook dat de nationale banken en niet de ECB de pineut zijn als de geholpen banken hun ELA-kredieten niet kunnen terugbetalen. Bovendien eist de ECB van de betrokken overheid een staatswaarborg op de ELA-kredieten die de betrokken nationale bank toestaat. Dat moet de financiële onafhankelijkheid van de nationale banken en de Europese Centrale Bank beschermen. In het geval van Griekenland bestaat deze waarborg natuurlijk enkel op papier. De Griekse overheid kan nooit de Griekse centrale bank vergoeden als de Griekse banken hun ELA-kredieten niet kunnen terugbetalen. De Griekse banken en de Griekse overheid zijn een versmolten monster dat in leven wordt gehouden met ELA-euro’s. Ging het in 2008 met Fortis helemaal mis, dan mocht finaal de Belgische overheid, of u dus de belastingbetaler, de ELA-kredieten van 54 miljard euro terugbetalen die aan Fortis waren toegekend.

In een muntunie staat het echter als een tang op een varken dat risico’s worden doorgeschoven van de ECB naar de nationale banken en overheden. “ELA betekent in feite een verdere fragmentatie van de financiële markt in Europa. Als de zwakkere (zombie)banken dan liquiditeitstekorten hebben, schijnen ze zich ook meer en meer tot de nationale centrale bank te moeten wenden. Hoe meer ELA, hoe meer de monetaire politiek gefragmenteerd wordt. De stap naar het volledige uiteenvallen van de euro lijkt dan maar klein”, zegt Peter Vanden Houte, hoofdeconoom van ING België. Bij gebrek aan een politieke unie en/of een bankunie, waarbij de risico’s gedeeld worden en vrijbuitersgedrag gecontroleerd kan worden, is ELA de surrogaatlijm die de euro nooit lang bij elkaar kan houden.

D.K.