EU moet een transistor bijsteken

De Europese Commissie slaagt er niet in meer halfgeleiderproductie naar hier te halen. Zelfs Europese fabrikanten investeren elders. China lokt met grote middelen.

De stemming op de Brusselse bijeenkomst van de Europese halfgeleiderindustrie SEMI Europe in november was gelaten. Tweeënhalf jaar na de aankondiging van de zogenoemde 10/100/20-doelstellingen van Europees commissaris Neelie Kroes, is de ’20’ stilletjes afgevoerd. Europa zal niet binnen afzienbare tijd 20 procent van de wereldproductie in halfgeleiders voor zijn rekening nemen. Kan ook niet. Elders wordt meer geïnvesteerd. Het Europese aandeel ligt nu onder de 10 procent. De marktonderzoeker IC Insights had eerder al uitgerekend dat Europa 71 procent van alle nieuwe wereldcapaciteit tussen 2014 en 2020 moest binnenhalen om de doelstelling van 20 procent te halen. Zeer onrealistisch. De ‘100’ staat voor de 100 miljard euro die ondernemers – het mogen ook niet-Europeanen zijn – tegen 2020 in Europese halfgeleiderfabricage zouden moeten stoppen. Een tweede fata morgana. De ’10’ staat voor 10 miljard aan publiek-private financiering voor O&O en innovatie. Daar wordt aan gewerkt, maar het is de voortzetting van een politiek uit het verleden.

De halfgeleiderindustrie heeft een schitterende periode achter de rug, zei Malcolm Penn, de CEO van marktonderzoeker Future Horizons, in zijn uiteenzetting. Drie jaar lang steeg het aantal verkochte eenheden. Twee jaar lang steeg ook de gemiddelde verkoopprijs. De bezettingsgraad was hoog, de kapitaalinvesteringen laag en de voorraden verwaarloosbaar. In 2014 was de omzetgroei 10 procent.

Tot 2015. De omzet vorig jaar sloot vlak, schat Future Horizons. Voor 2016 verwachten de Britten een groei van 1 procent. De tragere vraag in de groeilanden en de algemene onzekerheid wegen op de sector.

Via overnames zoeken naar groei

“De industrie moet haar kosten verder drukken en haar winsten verhogen om de volgende ronde van investeringen aan te kunnen. Schaalgrootte is essentieel”, waarschuwt Penn.

Die motieven, gecombineerd met de lage rente, zorgden in 2015 voor een record aan fusies en overnames. Volgens IC Insights stond de teller begin december op meer dan 102 miljard dollar, acht keer het acquisitiegemiddelde bij halfgeleiderfabrikanten over de jongste vijf jaar. De 11,8 miljard dollar zware fusie van het Nederlandse NXP en het Amerikaanse Freescale, aangekondigd in maart, werd begin december als eerste operationeel. Ze creëert een groep met meer dan 10 miljard dollar omzet: de verwachte besparingen bedragen 200 miljoen in 2016. De grootste fusie kwam er in mei, toen Avago Technologies besloot de communicatiespecialist Broadcom over te nemen voor 37 miljard dollar in cash en aandelen. Direct daarna was er de overname van Altera door Intel voor 16,7 miljard. ON Semiconductor, dat in Oudenaarde een fabriek heeft, legde in november 2,4 miljard dollar op tafel voor Fairchild. Het overheidsvehikel China Resources Holdings deed onlangs ongevraagd een hoger bod. Naast NXP/Freescale was er slechts één grote acquisitie door een Europese groep. Infineon rondde een jaar geleden de overname van International Rectifier af voor 3 miljard dollar.

Halfgeleiderfabrikanten verwachten wereldwijd nog meer acquisities in 2016 dan in 2015, volgens een enquête van KPMG.

De overnamegolf heeft het Frans-Italiaanse STMicroelectronics, de enige Europeaan die nog eigenaar is van een moderne Europese fabriek, uit de top tien van halfgeleiderfabrikanten geduwd, leert een rangschikking van IC Insights. NXP en Infineon zijn daarin nog de enige twee Europese bedrijven, tegenover vier Amerikanen, twee Koreanen, een Singaporees en een Japanner.

“Europa vecht terug, maar onvoldoende om de 10/100/20-doelstellingen te halen”, stelt Malcolm Penn. “ST gaat zelfs nog achteruit en het is niet duidelijk hoe daar een ommekeer moet komen.” STMicroelectronics (ST) uit Grenoble verloor de afgelopen vier kwartalen 7 procent omzet, de vijfde jaarlijkse daling op rij.

Automobiel, sensoren en vermogenselektronica

De overnemers kopen groei in segmenten. Automobiel blijft de snelstgroeiende halfgeleidermarkt, ondanks de sterke prijserosie en de tijdelijke dip met 1 procent in 2015, meent IC Insights. De fusie met Freescale betekent dat NXP daar zijn aanbod in sensoren, communicatie, sturingen en beveiliging verbreedt met de microcontrollers en de MEMS-sensors van Freescale. De twee zijn met hun pakket aan communicatie, sensoren en beveiliging ook goed gewapend voor het ‘internet van de dingen’, vindt Jim McGregor van Tirias Research. Intel mikt met Altera op synergie in datacenters en het internet van de dingen en opent “nieuwe deuren in netwerkinfrastructuur, automobiel en serverversnelling”, mailt Mark Hung van Gartner. Infineon uit München versterkt met International Rectifier dan weer zijn leiderspositie in energiesturing, -omzetting en -schakeling, vooral in de VS en Azië. Dat is een groeimarkt waarin ook ON Semiconductor met de Oudenaardse fabriek meespeelt.

Europa houdt een heel sterke positie in MEMS, de micro-elektromechanische systeempjes die met oudere en goedkopere halfgeleidertechnologie worden gemaakt. “Een markt van 15 miljard dollar (13,7 miljard euro), geweldig divers en vol zwarte kunsten”, meent Malcolm Penn. Het blijft een niche van minder dan 5 procent van de halfgeleidermarkt. Toepassingen van MEMS-‘micromachines’ zijn gyroscopen, accelerometers, druksensoren, inkjetkoppen, microfoons – er zitten er vier in de iPhone 6S – of tuners. Future Horizons klasseert STM zeven keer onder de leiders in zeventien MEMS-toepassingcategorieën, Bosch vijf keer. De chips zijn klein en goedkoop, gemiddeld minder dan een dollar, zegt Penn. “De prijzen blijven omlaag gaan, het gebruik stijgt. Een echte massamarkt.”

Wat Penn ook ongerust doet vragen: “Zal Europa in die markt blijven als het echt competitief wordt? Ik hoop het. In het verleden is Europa altijd vertrokken uit markten die te competitief werden.”

De Europese Unie blijft terrein verliezen in de meest kapitaalintensieve halfgeleiderfabricage. In mei kondigde CEO Carlo Bozotti aan dat ST-groep niet meer zou investeren in haar specifieke halfgeleidertechnologie beneden de 14 nanometer. ST, dat nu tot 28 nanometer gaat (de modernste iPhone-processors werken al op 14 of 16 nanometer), stapt uit de race om steeds kleinere chips te maken en zal de fabricage met die kapitaalvereisten en risico’s uitbesteden aan Samsung, Global-Foundries en consorten.

Europeanen investeren elders

De Europese Commissie heeft de afgelopen drie jaar de overheidssubsidies drastisch versoepeld en het concept van ‘belangrijke projecten van gemeenschappelijk Europees belang’ herzien om internationaal competitief te zijn voor het aantrekken van grootschalige investeringen.

Zonder veel succes. Er is onder meer geprobeerd om de Europese autobouwers te interesseren in gezamenlijke halfgeleiderinvesteringen, zei EU-nano-elektronicaveteraan Dirk Beernaert op de SEMI Europe-bijeenkomst, maar die hebben niet toegehapt. “De klanten moeten je vertellen dat ze die investeringen hier nodig hebben, anders kan je de politici hier niet overtuigen”, vond hij. Potentiële kandidaten kijken naar de zakelijke logica en niet naar de Europese vlag. “Het draait niet alleen om stimuli, maar om een degelijk bedrijfsmodel en om opbrengst uit investeringen”, sprong Willy Van Puymbroeck, verantwoordelijk voor Componenten bij de Europese Commissie, hem bij.

De trend is niet goed. X-Fab Silicon Foundries, de huisleverancier voor de chips van Melexis, zei in november dat het 114 miljoen zou investeren in extra capaciteit in zijn fabriek in de provincie Sarawak in Maleisië – en dus niet in zijn fabriek in het Duitse Erfurt. Een holding van de provincie Sarawak had eind 2014 35 procent van de aandelen in X-Fab. Bij de aankondiging liet CEO Rudi De Winter weten dat X-Fab in 2016 voor het eerst meer dan de helft van zijn omzet uit Sarawak zou halen. AMS, de Oostenrijkse overnemer van het Antwerpse Cmosis, plant 2 miljard dollar voor een fabriek in de staat New York, weliswaar gespreid over twintig jaar, met 700 directe arbeidsplaatsen. Het Duitse Infineon belooft zijn capaciteit in Dresden te verhogen, maar kondigde in oktober de bouw aan van een nieuwe fabriek van bijna 300 miljoen dollar in Wuxi, China, met 2500 jobs.

China is aantrekkelijker

Infineon speelt daarmee in op de Made in China 2025-strategie van de Chinese overheid. China zit eigenlijk in een ‘Europese’ positie. Zijn maakindustrie verbruikt meer dan de helft van de halfgeleiders in de wereld, maar produceert zelf maar 4 procent, volgens een rapport van de Amerikaanse administratie voor internationale handel. In 2014 lanceerde China daarom een inhaalplan, met onder meer een investeringsfonds dat in september 2015 naar verluidt al meer dan 14 miljard euro had opgehaald.

China wil zijn halfgeleiderindustrie meer dan 20 procent per jaar doen groeien, onder meer door acquisities. Dat kan de overnamemarkt in 2016 alleen maar verder verhitten. “In China is het van belang dat de halfgeleiders op eigen terrein worden gefabriceerd, in Europa niet?”, vroeg Van Puymbroeck zich af op SEMI Brussels.

Malcolm Penn, de consultant die met zijn cassante uitspraken voor animo zorgt op de SEMI-seminars, zei het zo: “Als je de Europese toestand als een forensisch dokter bekijkt, zeg je: dood. Hou op met die medicijnen te nemen.” Hij vindt onder meer dat de EU misschien maar moet ophouden met haar systeem van giften aan de industrie en overschakelen op leningen, zoals bij Airbus is gebeurd. Want ook de laatste ’10’ uit Kroes’ lijstje, de beoogde 10 miljard euro in onderzoek & ontwikkeling, presteert ondermaats, vindt hij. “Europese bedrijven investeren fortuinen in onderzoek & ontwikkeling, maar krijgen geen return. Ik weet ook niet wat het antwoord is, maar ondanks alle inspanningen is de output niet wat hij moet zijn. Het nettoresultaat is achteruitgang.”

Bruno Leijnse

Infineon investeert in China, X-Fab in Maleisië, ams in New York.

Potentiële kandidaten kijken naar de zakelijke logica en niet naar de Europese vlag.