Minder auto- en vrachtverkeer, maar recordfiles dit voorjaar: hoe komt dat?

Hoewel de filedruk op de Vlaamse snelwegen historisch hoog is, is er nog altijd minder verkeer dan voor de coronacrisis. Zowel wat auto’s als vrachtwagens betreft, blijft er minder drukte dan in 2019. Dat blijkt uit cijfers van het Vlaams Verkeerscentrum (VC).

Het is een opmerkelijke vaststelling: minder verkeer, meer files. Op een gemiddelde werkdag in 2023 werden er op de Vlaamse snelwegen bijna 3 procent minder voertuigkilometers afgelegd dan in 2019, het laatste jaar voor de coronacrisis. Er was niet alleen minder autoverkeer, maar ook het vrachtverkeer, dat tijdens de coronaperiode snel en fors gegroeid was, zit weer op een niveau onder dat van 2019. Die trend zet zich intussen ook door in 2024.

Lees verder onder de video

“Het is een verkeersparadox”, zegt Peter Bruyninckx, woordvoerder van het Vlaams Verkeerscentrum. “Als er minder verkeer is, gaan mensen ervan uit dat het aantal files afneemt, maar zo werkt het niet. Deze cijfers tonen allereerst aan dat de toenemende filezwaarte niet de rechtstreekse oorzaak is van toenemend vrachtverkeer, in tegenstelling tot was velen denken. Wel kijken we naar andere oorzaken. Het aantal ongevallen met verkeershinder bedroeg 5.700 in 2023 en dat cijfers stijgt nog elk jaar. Neem daarbij nog wegwerkzaamheden en het kletsnatte voorjaar. De impact van het slechte weer mag zeker ook niet worden onderschat. Het Belgisch snelwegennet is in ons kleine land bijzonder compact dus al deze factoren samen hebben een grote invloed op de filezwaarte.”

Als we de gemiddelde filezwaarte (de vermenigvuldiging van de totale filelengte met de duurtijd van de files, nvdr.) voor alle Vlaamse snelwegen samen vergelijken tussen 2023 en 2019, valt die op dagniveau in 2023 aanzienlijk hoger uit dan voor corona. De eerste vijf maanden van 2024 deden de filerecords van 2023 intussen alweer sneuvelen, met mei 2024 als zwaarste filemaand sinds de start van de verkeersmetingen door het Verkeerscentrum.

Filezwaarte in detail

Terwijl de filezwaarte in de ochtendspits alleen steeg op dinsdagen en donderdagen, is de avondspits op elke weekdag zwaarder geworden. Dinsdag en donderdag zijn sowieso de dagen met de grootste filedruk, wellicht omdat dan minder getelewerkt wordt.

Volgens het Vlaams Verkeercentrum vallen regionale verschillen extra op als we de evolutie bekijken in een tijdspanne van ruim 10 jaar:

• Op de snelwegen in Antwerpen zijn sinds 2012 de ochtendspitsen 56% zwaarder geworden en de avondspitsen maar liefst 133% zwaarder. 
• Voor de regio Brussel is het beeld enigszins anders. Terwijl de filezwaarte in de ochtend daar nog ongeveer op het niveau van 2012 zit, zijn de Brusselse avondfiles nu 46% zwaarder. 
• Wie op de Antwerpse ring R1 richting Nederland zal al ondervonden hebben dat de filezwaarte daar de laatste jaren toegenomen is op alle dagen en tijdstippen.
• Op de E411 van Namen naar Brussel is de filezwaarte afgenomen.
• Op de Brusselse buitenring R0 is er sinds 2012 een toename met 41% van de ochtendfiles en een toename met 74% voor de avondfiles.
• Op de E19 van Antwerpen richting Brussel is er ten opzichte van 2012 is een daling met 18% van de ochtendfiles. Maar het gaat de jongste jaren wel de verkeerde richting uit, want de ochtendspits nam met 33% toe tussen 2022 en 2023.

Rekeningrijden

“Files leiden niet alleen tot frustratie, ze brengen de economie ook schade toe“, aldus Lydia Peeters (Open Vld), de uittredende Vlaamse minister van Mobiliteit en Openbare Werken. “Samen met de hulpdiensten en de FAST-takelaars doen we er alles aan om bij ongevallen de weg weer zo snel mogelijk vrij te krijgen. Bij wegenwerken sluiten we zo weinig mogelijk rijstroken af, met soms spectaculaire werken vanop de berm als gevolg. Onze snelwegwerven stemmen we maximaal op elkaar af en we plannen zoveel mogelijk de fases met de grootste hinder in op de minst drukke momenten, zoals vakanties, weekends en nachten”, klinkt het nog in een reactie.

Verkeersexpert Kris Peeters (PXL Hasselt) stelde in eerder interview met Trends dat de belangrijkste remedie tegen filezwaarte zit in de invoering van rekeningrijden. “Rekeningrijden is de allerbelangrijkste, de enige manier om files structureel aan te pakken. Ik denk dat intussen zowat alle politici er al over gezegd hebben dat het nodig is, alleen blijkt het te ontbreken aan politieke moed. Ik geloof dat de meeste autobestuurders intussen rationeel genoeg zijn om te beseffen dat die omslag nodig is.”

Het is volgens Peeters ook een hardnekkige mythe dat iedereen in de file onderweg is naar het werk. “In de ochtend en de avond is het aandeel woon-werkverkeer en woon-schoolverkeer groter dan op andere momenten in de dag, maar er is een aanzienlijk deel zogenaamd ‘recreatief’ verkeer, bijvoorbeeld mensen die naar de winkel rijden.”

Voorlopig is het nog onduidelijk of de omschakeling naar rekeningrijden een deel zal uitmaken van het regeerakkoord van de Vlaamse regering. Momenteel wordt er over dat akkoord onderhandeld onder toeziend oog van formateur Matthias Diependaele (N-VA).