‘Er is een nieuwe crisis nodig’

Drie Vlaamse economen zien de eurozone pas stabiliseren als die een echte begrotingsunie wordt. Maar om dat gerealiseerd te krijgen, is wellicht een nieuwe crisis nodig.

Over de euro en de eurocrisis zijn al boekenkasten vol geschreven. Maar met The European Union and the Euro. How to Deal with a Currency Built on Dreams verschijnt het eerste echt academische handboek. De auteurs Hans Geeroms (KU Leuven), Stefaan Ide (KU Leuven, campus HUB) en Frank Naert (Universiteit Gent) analyseren niet alleen de geschiedenis van de muntunie, maar bieden ook een overzicht van de reddingsmechanismen — ESM (European Stability Mechanism), OMT (Outright Monetary Transaction), enzovoort — die de voorbij jaren in het leven zijn geroepen om de euro van een mogelijke schipbreuk te redden.

Hoe kijkt u aan tegen de eurocrisis? Is die niet al te vaak bestreden met ad-hocingrepen?

HANS GEEROMS. “In het begin was het paniekvoetbal. De eerste eurozonetoppen waren uniek. Er werd ruzie gemaakt en de regeringsleiders moesten improviseren. Maar iedereen wist dat er iets moest gebeuren. Europees president Herman Van Rompuy heeft toen het macro-economische model uitgewerkt met het sixpack, dat sterk de nadruk legt op de vermindering van de overheidstekorten en andere schuldenproblemen. Er werden fondsen beschikbaar gesteld voor landen die zich niet meer op de private markt konden financieren. Dat heeft de markten gekalmeerd. Nu is het ogenschijnlijk over, maar er zijn nog nieuwe stappen nodig. Ik denk dat daarvoor een nieuwe crisis nodig is. Het valt mij op dat economen het voor het eerst eens zijn over wat moet gebeuren: we moeten naar een echte economische en budgettaire unie. Maar in de politiek zie ik die eensgezindheid niet.”

FRANK NAERT. “De Europese Unie is van de eenheidsmarkt naar een monetaire unie gegaan, maar in die evolutie is een stap overgeslagen. De economische en budgettaire unie is er nog altijd niet, maar die economische integratie is wel aan de gang. Veertig jaar geleden was er al sprake van noodzaak aan begrotingscoördinatie tussen de lidstaten.”

GEEROMS. “Het rapport-Werner uit 1969 vermeldt inderdaad de noodzaak van een echte economische unie en een Europese economische regering. Maar die plannen zijn nooit uitgevoerd.”

De Europese Commissie neemt de nationale begrotingen nu wel nauwgezet onder de loep. Met boetes voor wie uit de pas loopt.

GEEROMS. “Dat is onvoldoende. Die begrotingsdiscipline moet afdwingbaar worden gemaakt. Als je iets aan de ministers overlaat, wordt het gepolitiseerd en verwatert het. België is het enige land dat de aanbevelingen van de Europese Commissie ernstig neemt. Ik zou veel meer macht geven aan experts en minder aan politici. We hebben het monetaire beleid dertig jaar geleden uit de handen van de politiek getrokken en ze aan de onafhankelijke centrale bank toegekend. Dat heeft resultaat opgeleverd. Waarom kunnen wij het beleid in overheidsschulden en tekorten niet aan experts overlaten? Het gaat hier trouwens niet over het toekennen van belastingbevoegdheden aan die mensen, zoals wel eens wordt beweerd. Dat is een andere zaak. Het subsidiariteitsbeginsel moet blijven spelen.”

NAERT. “Er kunnen op Europees niveau afspraken worden gemaakt over het stabiliseren van de begroting. De manier waarop lidstaten aan herverdeling doen via het fiscale beleid is een andere zaak, net zoals de democratische beslissingen over welke publieke voorzieningen bijvoorbeeld moeten worden gefinancierd. Maar tegelijk kunnen de overheidsfinanciën worden toevertrouwd aan Europese fiscal councils, die het louter adviserende moeten overstijgen. De ECB heeft een opdracht gekregen die ze naar vermogen kan uitvoeren, een fiscal council kan hetzelfde doen.

Is de politieke gevoeligheid hier niet zeer groot? Komt uw pleidooi niet overeen met het afstaan van de begrotingsautonomie? Dat zou in strijd zijn met het principe no taxation without representation.

NAERT. “Als ik pleit voor een fiscal council, hoor ik van de politiek dat ze hun beslissingsmacht in het begrotingsbeleid niet willen afgeven. Maar dat prerogatief staat niet ter discussie. Het gaat om een bepaald begrotingssaldo en gezonde overheidsfinanciën die moeten worden nagestreefd.”

IDE. “Hoe dat gebeurt, met meer belastingen of minder uitgaven, moeten de nationale staten bepalen.”

Een andere kritiek is dat de Europese instellingen een begrotingsbeleid opleggen dat een doordruk is van het Duitse beleid.

GEEROMS. “Als een onafhankelijke fiscal council een stabiliteits- en groeipact oplegt, dan is dat niet Duits. Het streefdoel is nu dat het overheidstekort maximaal 3 procent van het bbp bedraagt. Duitsland heeft een overschot of in het slechtste geval een evenwicht. De Duitsers hebben in hun regeerakkoord een grote geste gedaan, althans volgens hun economische visie: ze stimuleren de vraag en zijn al tevreden met een begrotingsevenwicht.”

Hoe ziet u de zaken evolueren in Zuid-Europese landen?

GEEROMS. “Ik maak mij geen zorgen over Spanje. Wel over Italië en Frankrijk.”

IDE. “Spanje heeft nooit de 100 miljard euro steun nodig gehad die beschikbaar was. Maar Italië staat er niet goed voor. De economie groeit er al dertien jaar niet. Italië zegt dat het de gezondste banken heeft, maar dat zal de Asset Quality Review later dit jaar nog moeten uitwijzen. Zal eerste minister Matteo Renzi een ander beleid voeren dan zijn voorganger? Het is misschien oude wijn in nieuwe zakken. Maar hét grote zorgenkind is Frankrijk.”

Daar heeft president François Hollande hervormingen aangekondigd: een verlaging van de uitgaven en lagere lasten voor de bedrijven.

GEEROMS. “Ik kijk uit naar de realisatie ervan. Het blijft voorlopig bij beloftes. In Frankrijk is er een gebrek aan leiderschap, al denk ik dat Hollande weet dat er iets moet gebeuren. Maar als Frankrijk voor de bijl gaat, kunnen we niets doen.”

De Franse rente op overheidsobligaties blijft wel zeer laag.

NAERT. “De rust op de kapitaalmarkten kan vlug verdwijnen. De markten zijn in het verleden niet de goede voorspellers geweest van slechte economische toestanden.”

En wat te denken van de lage Belgische rente?

GEEROMS. “Ik ben tijdens de lange regeringscrisis van 2010-2011 met premier in lopende zaken Yves Leterme nog naar Londen getrokken om mensen in de City gerust te stellen. De rente op Belgisch staatspapier liep op tot 335 basispunten. Er was grote paniek. Een belangrijk Amerikaans hedge fund kwam naar de Wetstraat 16. Ze hadden hun huiswerk gemaakt op één A4’tje. Leterme wees erop dat we veel sparen en dat het Belgische spaaroverschot ruim de schuld van de overheid compenseert. De paniek was over. De Belgen kunnen zichzelf financieren. Maar de Fransen hebben een netto buitenlandse schuld. Dat telt mee voor de spread.”

NAERT. “Het gevaar op de lange termijn is het tekort op de lopende rekening. Dat is zo voor Frankrijk, maar het geldt ook voor België. Het huidige tekort op de lopende rekening katapulteert ons terug naar de jaren tachtig.”

IDE. “Het is een waarschuwingslicht en een belangrijke thermometer. Het komt erop neer dat je binnenlandse spaarvermogen hoog genoeg moet zijn om je schuld te kunnen financieren. En er is het bekende probleem van de concurrentiekracht.”

Heeft ECB-voorzitter Mario Draghi de euro gered door in 2012 te zeggen dat hij alles zal doen om de munt te ondersteunen?

IDE. “De ECB heeft daar haar rol gespeeld als lender of last resort. Die rol had ze al gespeeld voor de banken, maar er bleef twijfel over bestaan of ze dat ook zou doen voor de overheden. De ECB heeft schoorvoetend duidelijk gemaakt dat ze dat kan doen. De bazooka of het OMT-programma (Outright Monetary Transactions, het programma dat toelaat dat de ECB onbeperkt obligaties van probleemlanden uit de eurozone opkoopt, nvdr.) zal enkel worden gebruikt als aan duidelijke voorwaarden is voldaan en op voorwaarde dat er gesaneerd wordt. Een land zal niet meer kunnen kiezen tussen economische aanpassingen of de centrale bank die intervenieert zelf uitpikken. Die vrije keuze is een land dan kwijt.”

Is dat echt zo? Toenmalig premier Silvio Berlusconi heeft indertijd de teugels gevierd toen hij wist dat er een reddingsprogramma klaarstond voor de Italiaanse economie.

IDE. “In principe zou dat niet meer mogelijk mogen zijn. De geloofwaardigheid van die bazooka blijkt uit de manier waarop de financiële markten erop reageren. Zelfs de uitspraak van het Duitse hooggerechtshof, die vragen stelt bij het OMT-programma, zorgt voor geen rimpeling op de financiële markten.

Een meerderheid in het Duitse hooggerechtshof is tegen het OMT-programma. Het Europees Hof in Luxemburg moet nu een advies geven. Dat zal een tijdje duren. Komt die trein der traagheid eigenlijk iedereen het beste uit?

GEEROMS. “Het hof in Luxemburg doet er minstens één jaar over om een uitspraak te doen.”

NAERT. “Het Duitse hooggerechtshof was in meerderheid tegen het OMT-programma, maar dat lijkt de financiële markten niet echt te beroeren. Net als één zin van Draghi genoeg is om de markten te kalmeren. Dat zegt toch veel over hun geloofwaardigheid. Ik hou wel mijn hart vast. Voor het minste slaat de vlam in de pan.”

GEEROMS. “Het economische herstel is aarzelend. Mijn advies aan het beleid is dan ook: geen verdragswijzigingen, laat ons de zaken kalm opvolgen. Ik heb trouwens vragen bij de definities die men hanteert over groei en herstel. Ik weet wat het technisch betekent, maar voor mij staat economisch herstel gelijk met dalende werkloosheid. Dat zie ik niet, dus zitten we nog in crisis.”

Sommige economen zeggen dat de werkloosheid in Zuid-Europese landen te hoog is door de vele besparingen.

IDE. “De zuiderse landen zaten in een onhoudbare schuldpositie, wat hun eigen verantwoordelijkheid is. Ze hebben de marges in de goede jaren opgebruikt.”

NAERT. “Zou het beter zijn als de Zuid-Europese landen nog over het devaluatiewapen zouden beschikken? Zelfs zonder de euro zouden ze zich nog altijd in een precaire budgettaire situatie bevinden. En wat die devaluatie betreft, dat is geen alleenzaligmakende oplossing. Als iedereen zou besluiten te devalueren, komen we opnieuw in situaties terecht zoals tussen de twee wereldoorlogen.”

ALAIN MOUTON, FOTOGRAFIE JONAS HAMERS / IG

“Frankrijk is hét zorgenkind in Europa” Stefaan Ide