Het goede nieuws: er komen minder vluchtelingen richting Europa. Het slechte nieuws: voor zij die het toch wagen, wordt de oversteek nog gevaarlijker.
In het Europese vluchtelingendrama waren weinig wendingen voorspelbaar. In 2015, terwijl de oorlog in Syrië volop woedde, vroegen 1,3 miljoen migranten asiel aan in de Europese Unie. Daarmee werden alle voorgaande records gebroken. Verwacht werd dat het aantal mensen dat de Egeïsche Zee tussen Turkije en Griekenland overstak tegen het einde van die zomer zou dalen, maar het steeg duizelingwekkend. Velen werden ook verrast door het akkoord dat in maart 2016 gesloten werd door de Europese Unie en Turkije om vluchtelingen terug te sturen naar dat land. Nog minder verwacht was dat het aanvankelijk nieuwkomers leek af te schrikken: het aantal dat in Griekenland aankwam, daalde van rond 55.000 in februari 2016 tot net iets meer dan 3400 in augustus.
In 2017 zal het aantal mensen die zich een weg banen naar Europa niet het volume van 2015 of 2016 halen. Maar door de opleving van de populistische partijen in heel het continent en de onwillige regering in Turkije, ligt de reis nog meer bezaaid met moeilijkheden. Meer vluchtelingen riskeren gevaarlijke en onvoorspelbare routes naar de veiligheid en velen onder hen krijgen onderweg een nog onmenselijkere behandeling.
De visumkwestie
Ten eerste zullen de huidige regelingen voor migranten vervagen. Ondanks het akkoord tussen de EU en Turkije, zitten 50.000 migranten vast in kampen in Griekenland in plaats van dat ze teruggestuurd worden naar Turkije. De meeste van die kampen puilen uit. In september ontvluchtten duizenden een overbevolkte plek op Lesbos nadat relletjes waren uitgebroken en brand het kamp had geteisterd.
De migranten worden rustelozer naarmate de winter nadert. Er ontstaan vechtpartijen, sommige vluchtelingen beginnen een hongerstaking. Intussen blijft het aantal doden op de route van Libië naar Italië stijgen.
Ten tweede wordt het veel neteliger met de Turkse regering om te gaan. Als onderdeel van de overeenkomst werd aan Turkije visumvrijheid voor sommige van zijn burgers beloofd. Maar dat was op voorwaarde dat het voldeed aan een aantal criteria, zoals de bestrijding van corruptie, de uitgifte van biometrische paspoorten en een hervorming van de uitgebreide antiterreurwetten. Tegen het jaareinde waren die voorwaarden nog niet vervuld, deels omdat de regering bezig was 60.000 mensen te vervolgen die beschuldigd werden van deelname aan de couppoging tegen president Recep Tayyip Erdogan in juli. De vertraging met de afschaffing van de visumplicht vertoornt de Turken, die ermee dreigen het akkoord te kelderen. Als dat gebeurt, kan het zijn dat Griekenland vluchtelingen vrijlaat uit de kampen. Met de hulp van smokkelaars kunnen die dan de reis door de Balkan naar Duitsland aanvatten en zo nog meer chaos creëren langs de route.
Ten derde zal interne druk in Europa de politici ervan weerhouden te doen wat nodig is. Ze moeten er bijvoorbeeld voor zorgen dat vluchtelingen gemakkelijk rechtstreeks van Turkije naar de rest van Europa verplaatst kunnen worden. In Griekenland, Italië en elders zijn ook veel meer tolken en asielambtenaren nodig. Maar zowel Angela Merkel als François Hollande zal het te druk hebben met verkiezingen om die problemen zonder de hulp van anderen aan te pakken. En die hulp valt niet te verwachten: regeringen in Oost-Europa weigeren pertinent vluchtelingen op te nemen, en de antimigrantengevoelens nemen toe in Zweden, Nederland en Italië.
Verkiezingen
Zo’n grimmig scenario is te vermijden als de juiste diplomatieke maatregelen getroffen worden. Opdat de overeenkomst EU-Turkije zou werken, moet Turkije kunnen gezien worden als een veilig land voor de vluchtelingen, zegt Gerald Knaus van de denktank European Stability Initiative. Er moeten ook meer Europese landen vluchtelingen rechtstreeks vanuit Turkije opnemen, wat het mogelijk kan maken het onpopulaire plan voor gedwongen vestiging te schrappen. Geen enkele van die dingen zal waarschijnlijk gebeuren in 2017, tot schande van de Europese Unie en de politici die aanvankelijk de armen openden voor al wie tracht te ontkomen aan de bommen.
De auteur is Europees correspondent van The Economist.
Emma Hogan
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier