Een volmacht voor later

Sinds 1 september geldt een nieuwe wettelijke regeling voor wilsonbekwamen. De oude statuten verdwijnen.

In België zijn er meer dan 100.000 volwassenen die onbekwaam zijn om hun vermogen te beheren. Het gaat bijvoorbeeld om mensen die dement of mentaal gehandicapt zijn. In het verleden bestonden voor wilsonbekwamen verscheidene wettelijke beschermingsstatuten, zoals de gerechtelijke onbekwaamverklaring of het voorlopige bewind. Sinds 1 september zijn die afgeschaft en vervangen door één enkel statuut. Wie wilsonbekwaam is en onder een van de oude statuten valt, wordt in de loop van de volgende jaren overgezet naar de nieuwe regeling.

Geef tijdig een volmacht

U kunt voortaan zelf bepalen wie uw goederen mag beheren in het geval dat u dat zelf niet meer kan, bijvoorbeeld doordat u dement zou worden. Daarvoor kunt u een volmacht geven aan een of meer personen van uw keuze, zoals uw huwelijkspartner of uw kinderen.

In die volmacht kunt u de spelregels opnemen waaraan de volmachthebber zich moet houden. U kunt die volmacht zelf opstellen, maar het is raadzaam dat u ze op papier laat zetten door een gespecialiseerde jurist, of dat u minstens werkt met een uitgewerkt model. Soms moet de volmacht worden opgesteld door een notaris, bijvoorbeeld als u de volmachthebber wilt toestaan een schenking in uw naam te doen.

Om geldig te zijn, moet de volmacht worden geregistreerd in een speciaal register, dat wordt bijgehouden door de federatie van het notariaat. Daarvoor moet u een eensluidend verklaard afschrift van de volmacht neerleggen op de griffie van het vredegerecht. Stelt een notaris de volmacht op, dan zorgt hij voor de registratie.

Een volmacht is geen blanco cheque

Met het geven van een volmacht neemt u geen enkel risico. De volmacht wordt alleen van kracht als u wilsonbekwaam zou worden. Gebeurt dat niet, dan is ze een vodje papier dat geen enkele betekenis heeft. De vrederechter beoordeelt of de voorwaarden van de onbekwaamheid zijn vervuld, voordat de volmacht uitwerking krijgt.

Zolang u wilsbekwaam bent, kunt u de volmacht te allen tijde intrekken of ze aan iemand anders geven. U moet die wijziging opnieuw laten registreren. Wordt u onbekwaam, dan kunt u uw opmerkingen nog altijd kenbaar maken aan de vrederechter. Ook als de volmacht uitwerking krijgt, kan de volmachthebber niet zomaar doen wat hij wil. Hij moet verantwoording afleggen over wat hij onderneemt en staat onder toezicht van de vrederechter. Bovendien mag hij zijn vermogen niet vermengen met dat van de volmachtgever.

Een ouder wordt dement

Als een ouder dement wordt, kunnen de kinderen niet op eigen houtje beslissen zelf diens financiële zaken af te wikkelen. Zelfs een enig kind mag dat niet doen. Oudere volmachten die niet voldoen aan de regels van de nieuwe wet, zijn ongeldig als de volmachtgever niet meer bekwaam is zijn wil te uiten. Het beste wat de kinderen kunnen doen bij gebrek aan een volmacht, is een verzoekschrift neerleggen bij de vrederechter om een bewindvoerder te laten aanstellen. De vrederechter onderzoekt dan of de ouder nog in staat is zijn vermogen te beheren.

De bewindvoerder die de vrederechter aanstelt, vertegenwoordigt de wilsonbekwame of geeft hem bijstand. Hoever de taak van de bewindvoerder gaat, hangt af van de toestand van de wilsonbekwame. De vrederechter beslist daarover.

Het uitgangspunt van de nieuwe wet is dat de beschermde persoon zo veel mogelijk bevoegdheden behoudt. De wilsonbekwame krijgt ook een vertrouwenspersoon toegewezen die tussen hem en de bewindvoerder staat. Dat kan bijvoorbeeld het familielid zijn met wie hij de beste relatie heeft, of in wie hij het meest vertrouwen stelt.

Zakendoen met een onbekwame

In het vonnis van de vrederechter staat voor welke handelingen de wilsonbekwame bijstand van de bewindvoerder nodig heeft, of wanneer de bewindvoerder hem moet vertegenwoordigen. Wie een contract wil afsluiten met die persoon, doet er verstandig aan dat vonnis op te vragen, om zeker te zijn dat hij die overeenkomst kan aangaan.

Wie zakendoet met een onbekwame, loopt de kans dat de overeenkomst nietig wordt verklaard. Sommige overeenkomsten — bijvoorbeeld de aan- of verkoop van een onroerend goed — zijn automatisch nietig. Voor andere — bijvoorbeeld de verhuur van een huis — is dat alleen het geval als ze nadelig zijn voor de onbekwame. Bij de beoordeling houdt de rechter rekening met het vermogen van de beschermde persoon, de goede trouw van de contractpartij en het nut van de uitgaven. De nietigheid kan alleen binnen de vijf jaar worden ingeroepen door de beschermde persoon of zijn bewindvoerder.

Systematisch checken of een contractpartij bekwaam is, is nagenoeg onmogelijk. De wilsonbekwaamheid wordt gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad, maar dat valt onmogelijk bij te houden. Een databank van wie onbekwaam is, bestaat niet.

JAN ROODHOOFT

Wie zakendoet met een wilsonbekwame, loopt de kans dat de overeenkomst nietig wordt verklaard.