Een vlucht zwarte zwanen

Quizvraag: als ik met een niet-vervalst geldstuk tien keer na elkaar munt gooi, hoe groot is dan de kans dat ik de elfde keer nog een keer munt gooi?

Het correcte antwoord is uiteraard één kans op twee. Dezelfde kans als de eerste tien keren. Naarmate de onwaarschijnlijke reeks langer en langer duurt, zullen meer en meer toeschouwers beginnen te twijfelen. De kans om tien keer na elkaar munt te gooien, is ongeveer een op duizend en is dus zeker niet onmogelijk. Toch is de kans groot dat mensen de objectieve kansen anders beginnen in te schatten na een uitzonderlijke gebeurtenis.

Toen ik de afgelopen dagen mijn nota’s klasseerde, stootte ik op een studie van de politieke consultant Eurasia Group van begin januari met als titel ‘Top Risks for 2011’. Die waren volgens hen achtereenvolgens: gebrek aan werelwijd politiek leiderschap, Europese schuldencrisis, cyber security, China, Noord-Korea, kapitaalcontroles, politieke blokkering in de VS, Pakistan, Mexico en een crisis in de ontluikende markten. Zelfs in de categorie ‘wilde gokken’ kwamen ze niet verder dan Nigeria, Soedan, Turkije en Iran. Er was nergens sprake van Egypte, Tunesië of Libië. Tsunami’s werden nergens vermeld. Net zomin als een nieuwe Amerikaanse buitenlandse operatie in een moslimland of een kernramp in de derde economie ter wereld.

Zelfs vooraanstaande voorspellers hebben het niet onder de markt nu ze de ene na de andere zwarte zwaan om de oren krijgen. Na de financiële crisis won het dier in kwestie aan populariteit. Het illustreerde perfect dat we getroffen waren door omstandigheden waarvan niemand het bestaan voor mogelijk hield. Vandaag lijken we wel overspoeld te worden door een vlucht zwarte zwanen. Het faillissement van Lehman Brothers, de bijna-meltdown van Griekenland en Ierland met in hun zog de eurozone, de feitelijke meltdown van de kernreactor in Fukushima als gevolg van een van de krachtigste aardbevingen aller tijden, de ontploffing van Libië,…

De grote hoeveelheid zwarte zwanen zorgt voor ontreddering bij de publieke opinie en dadendrang bij politici. Bovendien speelt het door psychologen beschreven recency effect. Wat recentelijk gebeurd is, lijkt veel waarschijnlijker dan wat verder in het verleden ligt. Het resultaat ligt voor de hand: de zwarte zwanen lijken plots massaal op te rukken van de flinterdunne staart richting de dikke buik van de waarschijnlijkheidsverdeling. Maar is dat wel zo? Zijn er echt redenen om aan te nemen dat de kansverdeling volledig gewijzigd is? Worden financiële catastrofes de regel? Worden door tsunami’s veroorzaakte kernrampen plots een wekelijks verschijnsel? Is kernenergie vandaag echt structureel onveiliger dan gisteren? Overreageren op uitzonderlijke gebeurtenissen is hoe dan ook weinig verstandig.

Wie vandaag meent te moeten overreageren of overreguleren als reactie op zoveel publieke ongerustheid, draait zichzelf een rad voor de ogen. De volgende zwarte zwaan is per definitie onverwacht en komt van waar je ze het minst verwacht. Kijk maar naar die andere kolossale zwarte zwaan in de VS. De publieke, politieke en militaire reactie op de aanslagen van 9/11 was gigantisch en had verstrekkende gevolgen die tot vandaag voelbaar zijn. Dat kon niet vermijden dat de volgende zwarte zwaan toesloeg in de financiële sector onder de vorm van het faillissement van Lehman Brothers. Een beleid dat volledig gestuurd wordt door zwarte zwanen is even kortzichtig als een beleid dat hen negeert.

In plaats van snelsnel te reageren, moeten we vandaag dan ook vooral leren. Op welke manier denken we na over (on)waarschijnlijkheid, risico’s, subjectieve en objectieve inschattingen? Hebben we te veel vertrouwd op ons eigen kunnen, op technologie, op zelfregulering of op bestaande modellen en technieken? Wie kan met zekerheid zeggen dat zijn bedrijf, sector of land klaar is voor de extreme risico’s van morgen? Van tsunami tot kernramp, van financiële meltdown tot burgeroorlog: de vlucht zwarte zwanen zou ons vooral moeten leren om een beter inzicht te krijgen in onze inherent onzekere omgeving via betere voorspellingstechnieken, stresstests, analyse van extreme scenario’s en economische feedback loops. Van de doodgewone dagelijkse realiteit hebben we voldoende waarnemingen. Het is van de extreme gebeurtenissen dat we nog iets kunnen opsteken.