Een marsmannetje op aarde

Hij is ambitieus. Hij wil de mensheid begiftigen met de elektrische wagen, zonne-energie en goedkope raketten om Mars te kunnen koloniseren. Hij houdt van glitter en kan erg cassant zijn. Een boek schetst nu een boeiend portret van Elon Musk.

Nu Steve Jobs er niet meer is en Bill Gates zich heeft teruggetrokken, zijn de Amerikanen helemaal weg van een ander enfant terrible van de innovatie en de business. De 43-jarige Elon Musk leidt twee ondernemingen: Tesla en SpaceX. Tesla maakte elektrische wagens erg sexy en SpaceX produceert goedkope raketten en ruimtetuigen en werkt samen met het Amerikaanse ruimtevaartagentschap NASA voor de bevoorrading van het ruimtestation ISS. Het heeft bovendien een missionstatement die kan tellen. SpaceX werd opgericht om “de ruimtetechnologie radicaal te veranderen met als uiteindelijke doel mensen toe te laten andere planeten te bevolken”.

Elke andere ondernemer die zo’n bewering aan de gevel van zijn bedrijf uithangt, zou onvermijdelijk het voorwerp van diepe spot worden. Niet Elon Musk. De serieondernemer zet de mensen aan het dromen. Ashlee Vance, journalist bij het agentschap Bloomberg, deed grondig onderzoek naar de scifi-ondernemer, die ongeveer 10 miljard dollar waard is.

Voor 500.000 dollar naar Mars

Het Marsproject lijkt gekkenwerk, maar toch geloven sommigen erin. “Het is echt doenbaar”, vindt Larry Page, medeoprichter van Google en een vriend van Musk. “Er zijn weinig middelen nodig om een kolonie op Mars te vestigen. Goede ideeën zijn gek tot op het moment dat ze het niet meer zijn.”

Musk weidt maar al te graag uit over de manier om op de rode planeet te geraken. Om een autonome basis op Mars te vestigen “zijn miljoenen tonnen uitrusting en ongetwijfeld miljoenen mensen nodig”. Hij zegt dat het pas mogelijk zal zijn als de raketten goedkoper en de lanceringen geautomatiseerd worden. En hij maakt zich sterk dat hij dat met SpaceX kan waarmaken. Hij belooft ook redelijke prijzen voor de reis. “Als het traject een miljard dollar per persoon kost, dan komt er geen kolonie op Mars. Maar voor ongeveer een miljoen of 500.000 dollar denk ik wel dat een autonome kolonie gesticht kan worden.”

Eerste succes

Musk heeft al een lange weg afgelegd om zover te geraken. Hij werd in 1971 geboren in Pretoria (Zuid-Afrika) in een gegoede familie. Zijn vader, Errol Must, was een ingenieur die grote bouwprojecten beheerde. Zijn moeder, Maye Musk-Hadelman, was een voedingsdeskundige en mannequin. Elon heeft een broer en een zus, Kimbal en Tosca. Hij was het soort kind dat weinig sprak en veel las.

Toen al hield hij ervan kleine raketten in mekaar te knutselen en te experimenteren met explosieven. “Het is fascinerend om te zien hoe grondstoffen springstoffen worden”, vertelt hij aan Vance. “Ik heb geluk gehad, ik heb al mijn vingers nog.”

Toen hij twaalf was, had hij zijn eerste publieke succes. Musk nam toen deel aan een wedstrijd van het Zuid-Afrikaanse magazine PC and Office Technology met het programma voor een elektronisch spelletje waarin de speler een met waterstofbommen geladen buitenaards ruimtetuig moest vernietigen. Hij kreeg er 500 dollar voor.

Miljonair op 27

In 1988 emigreerde Musk naar Canada om er aan de universiteit van Kingston en vervolgens aan de universiteit van Pennsylvania te studeren. Hij behaalde een bachelor in de fysica en een diploma economie. In 1995 trok hij naar Stanford in Silicon Valley om zich te wagen aan een doctoraat in de wetenschappen. Dat idee liet hij al snel varen: Netscape, Yahoo! en honderden andere onderneming sloegen munt uit het web. Waarom hij niet? Samen met zijn broer Kimbal richtte hij het bedrijf Zip2 op, een cartografische toepassing. Drie of vier jaar later werd Zip2 verkocht aan Compaq. Op zijn 27ste was Musk al miljonair: hij kreeg 22 miljoen dollar voor zijn aandelen en kocht meteen een McLaren-formule 1-wagen en een vliegtuig.

Daarna zag Musk het groot. Hij wou een onlinebank in het leven roepen en stichtte in 1999 X.com. Maar de bank botste op een muur van reglementeringen. Eén idee ontwikkelde zich niettemin snel: een betalingsmechanisme via e-mail, dat sneller was dan een bankoverschrijving. Een concurrent stortte zich op dezelfde business, Confinity met zijn dienst PayPal. Om een einde te maken aan een bloedige concurrentiestrijd, fuseerden beide ondernemingen. Musk werd CEO. In 2002 nam eBay het fusiebedrijf PayPal over. Musk ontving 250 miljoen dollar.

In plaats van zich terug te trekken op een eiland en te gaan rentenieren, besteedde Musk het grootste deel van zijn fortuin aan avontuurlijke investeringen. Hij zette 100 miljoen dollar in op SpaceX, 70 miljoen op Tesla en 10 miljoen op SolarCity, een onderneming die zich bezighoudt met zonne-energie. Die gokken deed hij na een persoonlijke tragedie waarover hij weinig spreekt. Musk was toen gehuwd met Justine Wilson. Ze verloren hun eerste baby, Nevada Alexander, aan wiegendood toen ze tien weken oud was. Later kreeg hij nog vijf kinderen, een tweeling en een drieling.

Herbruikbare raketten

Musk richtte in 2001 de stichting Life to Mars op om de mogelijkheid voor een expeditie naar Mars te bestuderen. Optimistisch als hij is, dacht hij toe te komen met 30 miljoen dollar. Hij ging met enkele experts naar Rusland om te onderhandelen over de aankoop van goedkope draagraketten. De Russen namen hem niet au sérieux. Op de terugreis werkte Musk een plan uit om zelf lagekostenraketten te bouwen. Hij had de markt geanalyseerd: draagraketten waren duur omdat er weinig leveranciers waren, die op hun beurt waren gebonden aan zeldzame en dure toeleveranciers. Hij lanceerde vervolgens SpaceX om draagraketten te ontwikkelen. Mars kwam lager op de agenda te staan, de prioriteit ging naar herbruikbare raketten, de zogenaamde Falcons.

Tegelijkertijd participeerde Musk in de lancering van Tesla, een constructeur van elektrische wagens die sinds 2003 in Silicon Valley was gevestigd. Tesla wou de elektrische auto sexyer maken. Dat leverde een voertuig met een duizelingwekkende snelheid op, die het imago van de elektrische wagen moest opkrikken. Musk participeerde ook in SolarCity. Het bedrijf leaset zonne-energie-installaties aan particulieren. Hij werd er voorzitter.

Musk-stijl

De Musk-stijl geraakte ingeburgerd. De serieondernemer moet het vooral hebben van imago. Zijn bedrijven groeiden uit tot onemanshows. Musk organiseert spectaculaire evenementen om Tesla en SpaceX te verkopen aan de media.

Als manager heeft Musk een al even beroerde reputatie als Steve Jobs. “Zijn grootste minpunt is een totaal gebrek aan loyaliteit en menselijkheid”, zegt een van zijn ex-werknemers. “Heel wat medewerkers werden zomaar aan de deur gezet. Ongetwijfeld om de anderen koest te houden.” Zijn uitbarstingen zijn berucht. Hij ontslaat mensen wegens een grammaticale fout in een e-mail. Zijn ingenieurs werken gemakkelijk 16 uren per dag.

Musk legt ook voortdurend onhoudbare deadlines op. De eerste Falcon-raket moest in 2003 gelanceerd worden, maar de eerste vlucht vond pas in 2005 plaats, waarbij de raket neerstortte. De eerste geslaagde lancering gebeurde in 2008. Ook de Tesla’s rolden nooit binnen de vooropgestelde termijn van de band. Die vertragingen zijn legendarisch.

Ook de eerste echtscheiding van Musk deed zijn duister imago geen goed. Zijn eerste vrouw, Justine Wilson, blogde over hem in niet altijd vleiende bewoordingen. Ze redde 2 miljoen dollar, een alimentatie van 80.000 dollar en een Tesla Roadster uit de brand.

Musk heeft ook een ludieke zijde. Voor zijn dertigste verjaardag huurde hij in Groot-Brittannië een kasteel af voor een gigantisch spelletje verstoppertje. Een andere keer vierde hij zijn verjaardag in een Amerikaanse kasteel verkleed als samoerai. Hij zou ook als model gediend hebben voor de scenarioschrijvers van Iron Man, een film over een ondernemer met superkrachten. Hij duikt zelfs op in een scène van Iron Man 2.

Andere gekke projecten

Het succes van Tesla, SpaceX en SolarCity slorpt de negatieve aura rond zijn personage op. De jongste ideeën die Musk lanceerde, wekken eerder sympathie op. Hij zorgde voor sensatie met zijn voorstel voor een Hyperloop — een buizentransportsysteem dat Los Angeles en San Francisco met een supersonische snelheid zou verbinden. De jongste aankondiging betreft een systeem van Tesla-batterijen voor in huis, dat het mogelijk maakt de stroom die opgewekt wordt door een zonne-installatie op te slaan. Volgens Musk gaat het om een essentiële schakel om de woning onafhankelijk te maken van het netwerk.

Er moet nog een hele weg afgelegd worden. Musk heeft alleen aangetoond dat zijn gekke ideeën werkbaar zijn. Nu komt het erop aan ze te veralgemenen. Tesla is nog niet rendabel en het produceert dure auto’s (een Model S kost 70.000 dollar). Het moet nog bewijzen dat het een betaalbare wagen voor het brede publiek kan produceren. SpaceX moet nog de overstap maken naar bemande vluchten en de belofte van herbruikbare raketten waarmaken. In de hoop dat Mars ooit bereikbaar wordt.

Ashlee Vance, Elon Musk : Tesla, SpaceX and the Quest of a Fantastic Future, HarperCollins.

Robert van Apeldoorn

Op zijn 27ste was Musk al miljonair: hij kreeg 22 miljoen dollar voor zijn aandelen in Zip2 en kocht meteen een McLaren-formule 1-wagen en een vliegtuig.