Het aftellen is begonnen. Het herstel van de Amerikaanse economie is zo ver gevorderd dat de Amerikaanse centrale bank (Fed) een eerste renteverhoging moeilijk nog kan uitstellen. En al geeft Janet Yellen te kennen dat haar instelling geen haast heeft met die renteverhogingen, de marsrichting is duidelijk. Tegen 2017 verwachten de Fed-bestuurders dat de beleidsrente rond 3 procent schommelt.
De Europe Centrale Bank (ECB) ligt nog mijlenver achter op dat routeplan. Ze gaat nog tot september 2016 door met het beleid van geldverruiming. Het herstel begint pas, maar toch verwacht de ECB dat de economie van de eurozone tegen 2017 zo’n 2 procent groeit bij een inflatie van ook zo’n 2 procent. Er was een tijd dat een nominale groei van 4 procent zich vertaalde in een langetermijnrente van 4 procent. Zo’n vaart zal het in Europa bijlange nog niet lopen, maar toch kun je de vraag stellen wie financieel kan overleven bij een stijgende rente — laat staan bij een normale rente van 4 procent tegen 2017.
Doet u ook even die rentetest. Hoe verteert uw onderneming of uw gezinsbudget een hogere rentevoet? NMBS-topman Jo Cornu waarschuwde dat als de spoorwegmaatschappij in dit tempo schulden blijft maken, de organisatie ontspoort als de rente stijgt. De westerse economie is nog één grote NMBS. Bij een hoge schuldgraad zou een normale rentevoet een moordende gesel zijn.
Neem de westerse overheden. Na jaren van besparingen hoeft het budgettaire beleid niet meer restrictief te zijn, maar de lagere begrotingstekorten zijn deels te danken aan de lage rentevoeten. Als Italië, Spanje of Frankrijk weer 4 procent rente moet betalen op nieuwe schulden en de herfinanciering van betaalde schulden, loopt de rentefactuur in geen tijd weer op. Dan moet weer worden gesaneerd om de begroting op koers te houden, met de bekende risico’s: burgers die de besparingen beu zijn en stemmen op populistische partijen, en een economie die opnieuw moet opboksen tegen de tegenwind van een restrictief budgettair beleid. De Europese economie zou opnieuw de giftige cocktail van lage groei en hoge schulden te drinken krijgen.
Ook België slaagt door de hoge overheidsschuld nog niet voor de rentetest. De nog dalende rente doet de rentelast afnemen met honderden miljoenen euro’s per jaar. In 2013 en 2014 verlaagde de rentebonus het begrotingstekort meer dan alle structurele maatregelen samen. Een rente van 4 procent zou die bonus snel omtoveren in een malus, en de regeringen van dit land veroordelen tot nog meer besparingen. De begrotingscontrole biedt een nieuwe kans om de rentebonus opzij te leggen. België heeft daarin een vreselijk trackrecord. Sinds 2000 is de rentefactuur gehalveerd, maar dat geld is opgegaan in recurrente uitgaven. België heeft een unieke kans gemist om een spaarpot voor de vergrijzing aan te leggen.
De meeste westerse bedrijven kunnen een langetermijnrente van 4 procent wel verteren. Hun schuldgraad heeft nooit stratosferische proporties aangenomen, en is de voorbije jaren zelfs afgenomen. Al is dat te danken aan verkeerde redenen, want de ondernemingen hebben veel te weinig geïnvesteerd. Er zijn signalen dat daar verandering in komt, wat een must is om in Europa een echt economisch herstel op gang te krijgen.
In de VS loopt de schuldgraad van de bedrijven al langer weer op, waarbij ze vooral schulden maken om eigen aandelen in te kopen. Dat krikt op korte termijn de winst per aandeel op, maar maakt de bedrijven kwetsbaarder voor tegenslagen zoals een rentestijging. Bijzondere aandacht gaat daarbij naar de Amerikaanse olie- en gassector, die de voorbije jaren als een gek geld heeft gepompt in de ontginning van de schaliereserves. Die schuldenberg begint gevaarlijk te schuiven door de ingeklapte olieprijzen. Hogere rentelasten kunnen de genadeklap geven.
Een hogere rentefactuur voor de ene betekent meer rente-inkomsten voor de andere. Spaarders dromen van een rente van 4 procent, en met hen de verzekeraars en de banken die kreunen onder nulrentes en een gebrek aan rentemarge. Een hogere rente zou het beschikbare inkomen van de Belgische gezinnen een boost geven, maar elders in Europa zijn te veel huishoudens door een hoge schuldenlast nog niet bestand tegen een renteklim. Bovendien potten spaarders het extra inkomen vaak op, maar het inkomen dat schuldenaars verliezen, bijt rechtstreeks in de bestedingen. Kortom, de westerse economie is niet klaar voor de rentetest. De centrale banken weten dat, en zullen voorzichtig en langzaam het rentebeleid normaliseren. Overheden, bedrijven en gezinnen moeten intussen wijs omspringen met de gekochte tijd, maar ze doen dat te weinig. We zijn nog te veel NMBS: te veel schulden en te weinig hervormingen.
DAAN KILLEMAES
De westerse economie is nog niet klaar voor de rentetest.
Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier