River Cleanup was in 2023 een van de twaalf winnaars van de Trends Impact Awards. Dit jaar nam oprichter Thomas de Groote de keynotespeech voor zijn rekening op het event. River Cleanup ontwikkelde de afgelopen jaren een nieuw model om rivieren plasticvrij te maken. De impactscale-up bereidt zich voor om honderd rivieren aan te pakken tegen 2030 en duizend rivieren tegen 2050.
Actie ondernemen, hoe klein ook, kan levens veranderen, ontdekte Thomas de Groote. Zijn zus daagde hem in 2017 uit om 10 minuten mee zwerfvuil op te ruimen. Een jaar later haalden 10.000 river warriors het afval langs de Rijn op, en in 2019 richtte Thomas de Groote River Cleanup op. De ambitie was van meet af aan internationaal, met acties langs tien rivieren in Europa en Azië, en de eerste partnerschappen met bedrijven. River Cleanup bleef groeien, maar gooide zijn model al snel om. Het koos de Schelde in België, de Wouri in Kameroen en de Citarum op het Indonesische eiland Java uit om te pionieren met het nieuwe Clean River Model. In sommige rivieren in Afrika en Azië is het water nauwelijks nog zichtbaar door de plasticbrij die op het oppervlak drijft. River Cleanup werkt er met lokale gemeenschappen om tot gedragsverandering te komen. In de drie landen is een lokaal team aanwezig. River Cleanup bereidt nu al de grote sprong daarna voor. Daarvoor zoekt het nieuwe financiering via partnerschappen (zie kader onderaan Op zoek naar financiering).
De ngo experimenteert ook met nieuwe technologie. Net voor de zomer lanceerden River Cleanup en het innovatieagentschap VITO het project River Watchers. Dat is een wetenschapsinitiatief waarmee burgers met behulp van artificiële intelligentie (AI) strijden tegen zwerfvuil. Met de smartphone kunnen ze beelden van afval maken en die uploaden. Zo helpen burgers – vooral in België – de riviervervuiling in kaart te brengen. Het AI-model dat VITO ontwikkelde, geeft inzicht in de locatie en de hoeveelheid afval, en kan zelfs petflessen en blikjes identificeren. “Twee jaar geleden vlogen we al met drones over rivieren en namen die om de vijf seconden een foto. Zo konden we heatmaps maken. Dat was succesvol”, zegt Thomas de Groote. “Maar het aantal mensen dat een drone heeft, is beperkt. Iedereen heeft wel een gsm.” Ook het Europese proefproject Inspire, waarvoor 25 Europese en één Thaise partner samenwerken, gebruikt technologie. De partners van Inspire, waarin de Europese Commissie 10 miljoen euro investeert, testen twintig innovatieve technologieën, zoals slimme camera’s en drones om plastic in rivieren op te sporen. In Vlaanderen werkte River Cleanup samen met het Vlaams Instituut voor de Zee (VLIZ) en VITO in een testzone in de Schelde in Temse.
‘We trekken naar alle scholen in een gemeenschap, zodat de kinderen snappen wat er gebeurt met plasticafval’
Waarom bent u overgeschakeld van enkel plastic uit rivieren halen naar een nieuw model?
THOMAS DE GROOTE. “Opruimen is geen structurele oplossing. De kraan staat wagenwijd open, en wij waren gewoon aan het opruimen. Vandaar dat we wat minder focussen op het aantal kilo’s opgehaald plastic en we volop bezig zijn een nieuw model te valideren in België, Kameroen en Indonesië. Wanneer dat gebeurd is, kunnen we het model ook op veel andere plaatsen toepassen.”
Het nieuwe Clean River Model heeft drie pijlers. Kunt u die toelichten?
DE GROOTE. “In één zin samengevat gaat het om mensen bewustmaken, de focus leggen op preventie en samenwerken met lokale overheden voor een structurele verandering. De eerste pijler betekent dat we mensen in hun kracht zetten, zodat ze deel worden van de oplossing. We tonen hen het probleem en trekken naar alle scholen in een gemeenschap, zodat de kinderen snappen wat er gebeurt met 10 miljoen kilo plasticafval. We leggen uit dat microplastics in ons lichaam terechtkomen en zo hormoonverstorend werken en kanker kunnen veroorzaken. De opruimacties vallen onder die pijler, omdat mensen zo het afval dat overal ligt, beginnen te zien.
“De tweede pijler gaat om het gebruik van wegwerpplastic verminderen. Plastic dat niet wordt gebruikt, kan ook niet in een rivier terechtkomen. We laten de kinderen of de directeur zien waar plastic aanwezig is in hun school en hoe ze er iets aan kunnen doen, bijvoorbeeld door petflessen te vervangen door waterfonteinen en herbruikbare drinkflessen. Ook afvalophaling valt daaronder. In Indonesië en Kameroen plaatsen we waste banks en gaan we met onze teams van huis tot huis om afval op te halen. Zo’n afvalbank werkt een beetje zoals een spaarrekening: mensen krijgen een klein bedrag op hun rekening in ruil voor hun afval. Zo vermijd je dat mensen hun afval onderweg naar het werk in een plastic zakje in de rivier gooien. Op termijn zullen we meer afval via die collectieve ophaling verzamelen dan met de opruimacties.
“De derde pijler is de verandering versnellen door te werken met data, te kijken naar de wetgeving, goede conversaties met lokale overheden te starten en voorbeelden uit andere landen te tonen. Zo pak je het probleem structureel aan, in samenwerking met andere organisaties.”
De nieuw Belgische Ashoka Fellow
In september werd Thomas de Groote de nieuwe Belgische Ashoka Fellow. Zo krijgt hij toegang tot het netwerk en de steun van de grootste organisatie van sociale ondernemers ter wereld. De Amerikaanse ngo Ashoka werd in 1980 opgericht door de voormalige McKinsey-medewerker Bill Drayton en groeide met zijn ‘Changemakers’ uit tot het meest invloedrijke netwerk van sociale ondernemers ter wereld. Per 10 miljoen inwoners wordt één persoon per jaar tot fellow benoemd. Dat betekent voor België dus één nieuwe fellow per jaar.
De selectieprocedure is rigoureus. Er wordt gezocht naar mensen die het in zich hebben om een samenleving of een sector te transformeren. Minstens één ondernemer van een ander continent wordt bij de selectie betrokken om te garanderen dat de innovaties en de oplossingen van de ondernemer wereldwijd toepasbaar zijn.
Thomas de Groote is de 23ste Belgische fellow die toetreedt tot het netwerk. Wereldwijd zijn er 3.800. Ashoka zal hem levenslang met gepersonaliseerd advies en andere ondersteuning helpen zijn doelen te bereiken.
U hebt het vooral over wegwerpplastic. Er is ook plastic dat niet weggegooid wordt en dat je niet door iets anders kunt vervangen, in ziekenhuizen bijvoorbeeld.
DE GROOTE. “In rivieren vind je inderdaad vooral wegwerpplastic. Het dashboard of ander plastic in een auto zal je niet gauw langs de straat zien liggen.”
Wat kunnen bedrijven doen?
DE GROOTE. “Dat verschilt van bedrijf tot bedrijf. Als je een productieproces hebt waar je alles twintig keer inpakt, kun je kijken wat daar mogelijk is. Maar er zijn ook algemene zaken. Aan het gebruik van plastic bij de catering op recepties of in drankautomaten kan iedereen iets doen. Er zijn alternatieven – denk aan de automaten van Dripl.
“Het is heel jammer dat de top van de Verenigde Naties over het plasticverdrag deze zomer is mislukt door het gelobby van de olieproducerende landen. Wetgeving is belangrijk. De Europese Unie zou bijvoorbeeld kunnen beslissen bepaalde soorten plastic niet meer toe te laten. Duitsland en Frankrijk verplichten fastfoodrestaurants zoals McDonald’s al om herbruikbaar servies aan te bieden. Je krijgt je frietjes in een verpakking van harde kunststof die kan worden afgewassen, net zoals de bekers op de zomerfestivals of in voetbalstadions. In stadions zijn ondertussen bekers met een chip, waardoor je automatisch je waarborg terugkrijgt. Waarom zouden we dat idee niet kunnen doortrekken naar pakweg pizzadozen? Maar de wetgeving ontbreekt om die push te geven. Je kunt het vergelijken met asbest en tabak. Daar duurde het door de lobby vijftig jaar voor de wetgeving er kwam. Laat ons hopen dat het nu iets sneller gaat.
‘Het is heel jammer dat de VN-top over het plasticverdrag deze zomer is mislukt door het gelobby van de olieproducerende landen. Wetgeving is belangrijk’
“Je ziet enorme krachten aan het werk. De verkoop van wagens met een verbrandingsmotor daalt en daardoor focussen olieproducenten op meer plastic produceren (plastic wordt gemaakt uit fossiele brandstoffen als olie, nvdr). Door al die nieuwe plastics op de markt te brengen, daalt de prijs en kan gerecycleerd plastic moeilijk concurreren met nieuw plastic.”
Wanneer zal de eerste rivier plasticvrij zijn?
DE GROOTE. “Er zijn al plasticvrije rivieren. Na de overstromingen in Wallonië enkele jaren geleden hebben we rivieren zoals de Ourthe en de Vesder opgeruimd, al tellen we die nog niet mee in ons plan. Tegen eind volgend jaar moet ons model goed gedocumenteerd zijn en dan rest ons tot 2030 nog een paar jaar om honderd rivieren plasticvrij te maken. We willen dat slim doen, door te vertrekken vanuit bepaalde hubs. Door ons proefproject met de Citarum-rivier in de Indonesische stad Bandung hebben we daar nu al een team. Het is dus logischer dat we van daaruit andere Indonesische rivieren plasticvrij maken, dan bijvoorbeeld meteen naar Brazilië te gaan.
“Het blijft onze ambitie om duizend rivieren aan te pakken tegen 2050. Door zo groot te durven denken, organiseer je de zaken anders. Zonder die focus zouden we al met twintig andere zaken bezig zijn. Mijn Black Belt Lean-coach (een methode voor betere processen in organisaties, nvdr) zei dat als je niet weet naar welke haven je gaat, elke wind de goede wind is. Dat heb ik altijd onthouden.”
Op zoek naar 25 miljoen euro voor 100 plasticvrije rivieren
Bij de oprichting in 2019 begon River Cleanup met 119.000 euro. Dit jaar haalt de organisatie een omzet van 2 miljoen euro, en zijn er zo’n veertig werknemers. In 2026 moet de omzet stijgen naar 3 miljoen euro, maar daarvoor zijn extra middelen nodig, zegt CEO en oprichter Thomas de Groote: “Je kunt geen impact hebben zonder financiering. We zijn op zoek naar sterke schouders die het ondernemerschap en de positieve aanpak van River Cleanup naar het volgende niveau willen brengen. Om het Clean River Model in honderd rivieren te starten, hebben we de komende vijf jaar 25 miljoen euro nodig. Dat is veel, en tegelijk maar 30 procent van wat collega-organisaties nodig hebben, doordat het Clean River Model veel efficiënter is.”
Aangezien River Cleanup een ngo is, gaat het niet om klassieke investeringen waarmee de investeerder aandelen in de organisatie verwerft, maar om partnerschappen. Op die manier komt vandaag 65 procent van de financiering via partnerschappen met Keytrade Bank, Naiad Foundation, Delhaize, A.S. Adventure, AXA, JCDecaux, Zoetis, Multi Masters Group, SumUp en Volkswagen Belgium. “We willen beginnen op te schalen vanaf 2027”, zegt Thomas de Groote, die voor hij met River Cleanup begon, als consultant werkte. “Stichtingen en overheden zorgen elk voor 10 procent van de middelen, en we hebben ook individuele donoren.”
