Alexia Coppens (OHNE Coop): ‘Ons concept stelt de manier van consumeren ter discussie’

Groeit maatschappelijk rendement op dezelfde manier als financieel rendement? Betekent meer klanten hebben ook altijd meer impact hebben? In een vierdelige reeks verkennen we vier alternatieve groeistrategieën om duurzaam te ondernemen. De eerste strategie is scaling out.

De afgelopen jaren heeft de voedingsindustrie met heel wat uitdagingen te kampen gekregen, van de prijsschommelingen in het kielzog van corona, over de oorlog in Oekraïne tot de boerenprotesten van 2024. Alexia Coppens, een van de oprichters van OHNE Coop, wijst op een sluimerend probleem: “Klassieke retail houdt geen rekening met de maatschappelijke waarde van voeding. Dat proberen wij in onze winkels wel te doen.”

De eerste afvalvrije winkel van OHNE Coop (‘ohne’ is Duits voor ‘zonder’) opende in 2015 de deuren in Gent. Twee jaar later openden de zaakvoerders een tweede winkel aan de andere kant van de stad. Kort daarna kregen ze de vraag van andere aspirant-ondernemers om zich bij het concept aan te sluiten. “In eerste instantie hebben we dat op goed vertrouwen gedaan, maar na de opening van de vierde winkel voelden we de behoefte om overkoepelende zaken zoals de aankoop en de administratie formeel vorm te geven”, legt Alexia Coppens uit.

Als eerste in de sector kozen de ondernemers voor een coöperatief franchisemodel. “Die overkoepelende structuur is organisch tot stand gekomen”, vertelt Alexia Coppens. Daarbij combineerde OHNE Coop de principes van klassieke franchise met de democratische controle en winstverdeling van een coöperatie. “De winkeliers doen het dagelijkse werk en staan in de winkels”, benadrukt Alexia Coppens. “Het zou dus heel vreemd zijn alle macht en winst naar de franchisegever te trekken. We staan allemaal op gelijke voet. Het merk is een hefboom om de winkels meer zuurstof te geven, niet omgekeerd.” Ondertussen heeft OHNE Coop zes winkels in Vlaanderen.

Maatschappelijk rendement

Volgens Kaat Peeters van de Sociale InnovatieFabriek is het model van OHNE Coop een goed voorbeeld van scaling out: “In een kapitalistische economie leren ondernemers vooral hun goed van anderen af te schermen. Daarmee maximaliseer je financiële winst, maar niet het maatschappelijk rendement. Bij scaling out vermenigvuldigen ondernemers hun impact door ervoor te zorgen dat ook anderen met hun oplossingen aan de slag kunnen.”

Toch viel het model niet meteen in goede aarde. “Duurzame ondernemers zien schaalgrootte per definitie als iets negatiefs, terwijl je veel meer kunt bereiken als je je verenigt. Veel solo-ondernemers houden het alleen niet vol”, zegt Alexia Coppens. Grotere aankoopvolumes zorgen voor meer kostenefficiëntie en verschaffen een betere onderhandelingskracht ten opzichte van leveranciers. “Dat is geen doel op zich, maar als je niet op een bepaalde schaal werkt, wordt het in de voedingsretail bijna onmogelijk om te ondernemen”, zegt Alexia Coppens.

De coöperatieve franchise kwam dus uit economische noodzaak tot stand, al gaat de uitbreiding van het winkelnetwerk ook gepaard met de uitbreiding van de impact. De voorwaarde is wel dat er voldoende geografische spreiding tussen verpakkingsvrije winkels van het eigen merk én van andere merken is. “Elk initiatief dat de wetmatigheden van de klassieke retail doorbreekt, kan ik alleen maar toejuichen”, zegt Alexia Coppens. “Al kan een collega om de hoek je omzet wel kannibaliseren.”

Daarnaast vindt Alexia Coppens het belangrijk dat de interne bedrijfsvoering haalbaar en aangenaam blijft: “Het doel is niet vijftig winkels te hebben. Het doel is financieel duurzaam te zijn.” Door haar achtergrond in de Gentse techscene beseft Alexia Coppens wel dat pioniers in een sector tijd nodig hebben om de resultaten van hun werk te zien. “Als je met de ambitie om op korte termijn winst te maken probeert te doen wat wij doen, zul je van een kale reis thuiskomen.”

Volgens Kaat Peeters kan scaling out dan ook een manier zijn om de inkomsten te diversifiëren. “Scaling-outstrategieën variëren in hun mate van controle en formaliteit. Daarnaast kunnen ze zowel gratis als betalend zijn. Zo kun je je kennis als gemeengoed kosteloos delen met de gemeenschap, maar evengoed een betalend licentiemodel of opleidingsaanbod voor andere ondernemers ontwikkelen.”

Open voor klanten

Om hun langetermijnvisie kracht bij te zetten, besloten de ondernemers achter OHNE Coop in 2023 hun kapitaal open te stellen voor klanten. Dat bood tegelijk een onverwachte oplossing voor de kapitaalbehoefte van de groeiende coöperatieve. “We merkten dat klanten een groter onderdeel van ons verhaal wilden uitmaken, in plaats van enkel te komen winkelen”, vertelt Alexia Coppens. “In onze groep hebben we nagenoeg geen bankkapitaal. We wilden onze financiële onafhankelijkheid niet verliezen door ons aan een grote investeerder te binden.”

De lancering van de klantencoöperatie was een succes. Alexia Coppens: “Aanvankelijk konden klanten tien aandelen kopen. Door de overweldigende reactie moesten we dat na drie weken al terugschroeven om het financiële evenwicht te behouden.” Na drie maanden actief campagne voeren telde OHNE Coop vierhonderd klant-coöperanten, een aantal dat nog altijd organisch blijft groeien.

Alexia Coppens, die van opleiding econoom is, was zelf verrast door de motivatie van mensen om toe te treden: “Mensen kopen geen aandelen voor het financiële rendement, maar omdat ze willen dat we blijven bestaan. Onze klanten zijn zich er goed van bewust dat onze manier van werken niet vanzelfsprekend is in de huidige economie.”

De klantencoöperatie stelde OHNE Coop ook in staat een eerste medewerker in loondienst aan te nemen. Ook bij het ontwikkelen van interessante arbeidsvoorwaarden stond de herdefinitie van waarde centraal. “De waardering van onze medewerkers reikt verder dan de cijfers op hun bankrekening. Zo bieden we onbeperkt verlof en extralegale voordelen op basis van het aanbod in onze winkel, en hebben we een flexibel werkrooster.” Net als haar collega’s heeft Alexia Coppens de effecten van zo’n herdefinitie aan den lijve ondervonden. “Met ons concept stellen we de manier van consumeren ter discussie. Daardoor begin je vanzelf minder te verbruiken. Plots stel je dan vast dat je eigenlijk niet zoveel nodig hebt.”