Duitslands ‘businessmodel is uitgewerkt’, waarschuwt kandidaat-bondskanselier Friedrich Merz (CDU)

De waarschijnlijke volgende bondskanselier van Duitsland, Friedrich Merz, spreekt over Oekraïne, de economie en het verslaan van AfD. De Duitse Bondsdagverkiezingen vinden op zondag 23 februari plaats.

Op 7 februari ontvangt een kalme en zelfverzekerde Friedrich Merz journalisten van The Economist in een luxueus golfresort in Stromberg, een klein stadje in het Rijnland. Twee weken eerder ontstond er controverse rond de leider van de conservatieve Christlich Demokratische Union (CDU), nadat hij de steun van het radicaal-rechtse Alternative für Deutschland (AfD) gebruikte om een niet-bindende motie over migratiebeperkingen door het parlement te krijgen. Honderdduizenden mensen kwamen de straat op in protest. Merz, die kans maakt de volgende bondskanselier te worden na de verkiezingen van 23 februari, lijkt onaangedaan. Het is volgens hem cruciaal om migratie juist aan te pakken om AfD buiten de macht te houden.

Merz, lang en slank, spreekt directer dan welke Duitse kanselier dan ook sinds Gerhard Schröder. Zijn energieke optredens tijdens de campagne doen zijn 69 jaar vergeten. Peilingen suggereren dat de AfD-rel zijn kansen op een overtuigende overwinning voor CDU en de Beierse zusterpartij, de Christlich-Soziale Union (CSU), niet heeft geschaad. Mocht hij winnen, dan heeft hij als eerste de kans om een coalitie te vormen en kanselier te worden.

Herstel Duitse economie

Voor veel waarnemers loopt Europa het risico achter te blijven terwijl China en de Verenigde Staten de leiding nemen in innovatieve sectoren zoals artificiële intelligentie. Merz benadrukt dat Duitsland geen keuze heeft: “Het businessmodel van dit land is uitgewerkt”, zegt hij resoluut. Zijn antwoord begint met een strijd tegen bureaucratie in Brussel en Berlijn. “We moeten serieus werk maken van deze last”, zegt hij, terwijl hij een lijst afratelt van richtlijnen en regels die ondernemers tegenwerken.

Daarnaast wil Merz flink snoeien in het socialezekerheidssysteem. “We moeten onze overheidsuitgaven richten op bijvoorbeeld de arbeidsmarkt”, zegt hij, zodat er niet langer geld wordt besteed aan “mensen die niet willen werken”. En wat betreft energie, een ander pijnpunt voor de Duitse industrie: “We moeten minstens vijftig gascentrales bouwen.” Een terugkeer naar Russisch gas ziet hij voorlopig niet zitten, maar hij staat “absoluut” open voor langdurige contracten voor (dure) Amerikaanse vloeibare-aardgasleveringen. Ook nieuwe kerncentrales wil hij overwegen.

Op de vraag of zijn plannen financieel haalbaar zijn, verwijst hij naar de economische groei die hij hoopt te realiseren (Duitsland verkeert al twee jaar in recessie). Hij stelt dat er “veel ruimte is voor aanpassingen” in de federale begroting van 460 miljard euro. Toch lijkt het erop dat de Duitse grondwettelijke schuldenrem, die de structurele federale schuld beperkt tot 0,35 procent van het bruto binnenlands product (bbp), versoepeld zal moeten worden. “Ik sta open voor discussie”, zegt Merz. “Maar het is niet onze eerste optie.”

Voor het financieel conservatieve CDU/CSU zou dat een grote stap zijn. Maar op andere vlakken lijken zijn plannen minder radicaal. “De Duitse industrie is nog steeds sterk”, klinkt het. Ondanks de toenemende handelsbarrières en de dreiging van Amerikaanse invoerheffingen, is hij ervan overtuigd dat het Duitse exportmodel “zeker” kan overleven.

Duitslands rol in de wereld

Merz is ook vastberaden om de rol van Duitsland in Europa nieuw leven in te blazen. Hij ondersteunt Macrons ambities om de Europese defensie-industrie te versterken en wil nauwer samenwerken met Frankrijk en Polen in het zogeheten Weimar-driehoeksoverleg. Hij ziet daarnaast mogelijkheden voor samenwerking met Giorgia Meloni, de rechtse premier van Italië.

Meer fundamenteel steunt Merz het idee van “concentrische cirkels” binnen de EU, waarbij sommige landen nauwer samenwerken dan andere. Wat betreft de brexit gelooft hij dat concessies op het gebied van vrij verkeer van personen het Britse vertrek hadden kunnen voorkomen.

Over Donald Trump zegt Merz dat zijn transparante, transactionele aanpak onderhandelen “erg makkelijk” maakt. Hij vindt dat de EU op Amerikaanse handelsheffingen moet reageren zoals in 2018: met gerichte tegenmaatregelen.

Defensiedoelstellingen

Op het gebied van defensie erkent hij dat het voldoen aan de NAVO-norm van 2 procent van het bbp al een uitdaging wordt wanneer een speciaal fonds in 2028 afloopt. Hij wil zich niet vastzetten op hogere uitgaven, maar erkent dat het “op termijn meer moet worden”. En als Trump daar sneller op aandringt? “Het is niet mijn taak om president Trump tevreden te stellen.” Hij is kritisch over het idee van gezamenlijke EU-leningen voor defensie-uitgaven.

Een vroege test voor Merz kan een Amerikaans verzoek zijn om deel te nemen aan een vredesregeling in Oekraïne. Op de komende veiligheidsconferentie in München zal Washington naar verwachting de Europese bondgenoten onder druk zetten om meer verantwoordelijkheid te nemen. Hoewel Merz eerder een harde lijn trok, is hij als potentiële kanselier voorzichtiger geworden.

Het sturen van vredestroepen naar Oekraïne “zou een optie kunnen zijn”, zegt hij, maar alleen “na een betrouwbaar staakt-het-vuren”. Wat betreft de NAVO-toekomst van Oekraïne: “Een land in oorlog is geen potentiële NAVO-lidstaat.” Op lange termijn ziet hij Oekraïne wel graag bij de NAVO, maar hij vindt het “te vroeg” om dat nu te bespreken.

Multimiljonair

Merz weet dat hij voorzichtig moet zijn: hij moet eerst de verkiezingen winnen. Zijn plannen hebben echter zwakke plekken. Zijn voorstellen voor strengere grenscontroles en asielbeleid wringen met zijn pro-Europese standpunten. Ook pleit hij voor een soepelere kapitaalstroom binnen de EU, terwijl hij tegelijkertijd de overname van de Duitse Commerzbank door het Italiaanse UniCredit afwijst.

Ondanks zijn bescherming van nationale kampioenen heeft Merz een oprechte drang om meer Amerikaans kapitalisme te injecteren in het Duitse economische model. Hij voelt zich thuis in de bestuurskamers waarin hij een decennium werkte, onder andere als voorzitter van BlackRock Duitsland, waar hij een multimiljonair werd.

Hij heeft veerkracht getoond. Nadat Angela Merkel hem in de vroege jaren 2000 uit de CDU-leiding had geduwd, verliet hij de politiek. In 2018 maakte hij een verrassende comeback en stelde hij zich kandidaat voor het partijleiderschap, maar hij verloor. Ook een tweede poging in 2020 mislukte.

Toch kreeg hij uiteindelijk zijn kans. Maar sommigen vinden dat CDU/CSU beter zou moeten scoren dan de huidige 30 procent in de peilingen, gezien de impopulariteit van de regering van Olaf Scholz. Vooral onder vrouwen en jongere kiezers heeft Merz het moeilijk. En hoewel hij belooft nooit samen te werken met AfD, gelooft minder dan de helft van de Duitse kiezers hem.

Critici wijzen erop dat Merz nog nooit iets groters dan de CDU-fractie heeft geleid. Hij zal snel moeten leren. Hij zal een coalitiepartner nodig hebben, waarschijnlijk de sociaaldemocraten of de groenen (of beide). Zijn team werkt aan een lijst met snelle maatregelen om te laten zien dat de politiek nog functioneert.

Merz eindigt met een harde waarschuwing over Duitslands toekomst. “Het oplossen van de economische problemen en de migratiecrisis zal AfD kleiner maken”, zegt hij, idealiter tot onder 5 procent, zodat de partij uit het parlement verdwijnt. Maar als de politiek faalt, dreigt een donkerder toekomstbeeld. “Dit zou een van onze laatste kansen kunnen zijn om de problemen op te lossen voordat de populisten een meerderheid krijgen”, waarschuwt hij.