Diamonds aren’t forever

In een tijdperk waarin liberalisering en vrijhandel welig tieren, lijken monopolies en kartels steeds meer op een op hol geslagen dinosaurus uit Jurassic Park. Het Zuid-Afrikaanse De Beers slaagde er gedurende tientallen jaren in de diamantwereld van productie tot handel te controleren. De Antwerpenaar Claude Nobels helpt de ijzeren greep te breken.

Nobels (51) kwam al snel in de diamantwereld terecht. Na zijn middelbare studies aan het Lycée d’Anvers – zijn Vlaamse ouders willen dat hij vlot Frans kan spreken – trekt hij naar de ULB, waar hij burgerlijk ingenieur wordt. “Ik vind het jammer dat ik naar een Franstalige school moest,” zegt hij in gebroken Nederlands; hij bezoekt immers nog geregeld zijn geboortestad.

Na een stage in Zuid-Afrika bij De Beers werkt Nobels van 1971 tot 1985 voor de De Beers-familie in Londen. Hij doorzwemt er zowat alle afdelingen. Hij wordt er schatter en sorteerder, treedt op als beheerder bij makelaars Diamond Development en Hennig, leert diamanten chemisch te behandelen en komt in het management terecht. In 1985 verhuist hij naar het ingenieursbedrijf Consolidated Mining. De tandem Anglo American Corporation-De Beers verkoopt het aan Nobels en prins Jan van Luxemburg. Consolidated Mining is vooral actief in het Verre Oosten en Australië, waar het luchthavens en elektriciteitscentrales bouwt en mijnen ontwikkelt. Het bedrijf werkt nauw samen met Tractebel, onder meer in Kazachstan. In Oezbekistan saneert het in 1992 in opdracht van de BERD, de reconstructiebank voor Oost-Europa, de diamantindustrie. Dit leidt tot een gelijkaardige opdracht in Rusland.

Intussen is in Zuid-Afrika het African National Congress van Nelson Mandela aan de macht gekomen. Minister van Mijnbouw en Energiezaken Penuell Maduna ziet al snel hoe De Beers en de regering van de Nasionale Party het op een akkoordje hebben gegooid om het monopolie van De Beers te beschermen. In 1986 wordt via een wet de regelgevende Diamantraad opgericht die door De Beers gedomineerd wordt. De raad wordt vooral gefinancierd via een heffing van 0,155% op de diamantuitvoer. Om de waarde daarvan te bepalen, benoemt de regering een officiële schatter. Tot 1998 is dat Proval. De twee werknemers van Proval hebben nauwe banden met De Beers, zodat de diamantreus volgens waarnemers de betaalde heffing via Proval terugkrijgt.

In augustus 1998 schrijft de Zuid-Afrikaanse regering een offerte uit voor een nieuw schatterscontract. Veertien bedrijven nemen eraan deel, waaronder Nobels’ Diamond Valuations International Company ( DVIC). Niet alleen stelt Nobels voor de uitvoerschatting van De Beers links te laten liggen en zelf marktprijzen van uitvoerpakketten te bepalen. Als enige kandidaat wil hij gelegenheden creëren voor Zuid-Afrikanen die geen toegang tot de sector kunnen verwerven via het De Beers-kartel. Het voorstel ontvangt de steun van Maduna, zodat de Diamantraad in november 1998 niet waagt het contract aan een andere – met De Beers bevriende – kandidaat te geven. Nobels verkoopt zijn belang in Consolidated Mining om zich volledig op DVIC toe te leggen.

Bij de schatting van een uitvoerpakket in maart dit jaar zit het er meteen bovenarms op. In sommige categorieën ligt de schatting van de ook door Lloyd’s gebruikte expert 30% hoger. Bovendien vindt Nobels dat De Beers stelselmatig diamanten in een goedkopere categorie indeelt.

Er is nog een tweede fundamenteel meningsverschil. In 1992 sluit de regering- de Klerk een overeenkomst met De Beers. Volgens dit akkoord wordt de diamantreus vrijgesteld van uitvoerbelasting indien hij vooraf geselecteerde diamanten voor verwerking in Zuid-Afrika terugstuurt. De regeringsschatter moet het proces controleren. De Beers interpreteert het akkoord als een goedkeuring om zijn voorraden naar zijn Londense marketingarm, de Central Selling Organisation ( CSO), over te brengen. Om de prijs van a girl’s best friend hoog te houden, controleert de CSO zorgvuldig het aanbod en stockeert ze de overschotten. Nobels verdenkt de CSO ervan de aan Zuid-Afrika beloofde diamanten achterwege te houden.

De Beers reageert furieus. Het bedrijf dreigt ermee de uitvoer stil te leggen en zo de geldkraan van de Diamantraad toe te draaien. Want De Beers heeft vernomen dat de Zuid-Afrikaanse regering de wetgeving wil aanpassen: ze wil de mijnbouwrechten opeisen voor voorraden die niet geëxploiteerd worden.

Intussen heeft Nobels zeven Zuid-Afrikanen naar Antwerpen gestuurd, waar ze aan de universiteit een intensieve opleiding van drie maanden ontvangen. Het Rijksuniversitair Centrum Antwerpen ( Ruca) heeft immers door zijn samenwerking met de Hoge Raad voor de Diamant een grote technologische en managementervaring opgebouwd: het Ruca garandeert bijvoorbeeld de technische correctheid van de certificaten van de Hoge Raad. De chief executive officer (CEO) van de Diamantraad, Victor Sibiya, is bijzonder tevreden: “Via Nobels kunnen we waardevolle Belgische technologie en expertise naar Zuid-Afrika brengen. Nobels’ bijzonder brede ervaring, zowel op technologisch als op managementvlak, komt ons goed van pas.”

Nobels is gehuwd en heeft twee dochters. “Hun studies vertegenwoordigen een goed Belgisch evenwicht: de oudste studeert in Tel-Aviv bij de joden, terwijl de jongste bij de jezuïeten van de Franstalige economische hogeschool Ichec in Sint-Pieters-Woluwe zit,” grapt hij. Zelf reist Nobels voortdurend tussen Johannesburg, Londen en Antwerpen.

stijn de preter