De wereld is om zeep

België is een failed state, luidt het dezer dagen. En er loopt inderdaad beangstigend veel mis. Niet alleen in België. Onze leiders verloren hun greep op de wereld. Dat is in de geschiedenis wel vaker gebeurd. “Things fall apart; the center cannot hold; mere anarchy is losed upon the world; the best lack all conviction, while the worst are full of passionate intensity.” Dat schreef de Britse dichter W.B. Yeats al in 1919. Het gedicht werd sindsdien herhaaldelijk opgevoerd, vooral de zin waarin ‘een ruw beest naar Bethlehem sloft om daar geboren te worden’. Dat beest trad in 1933 in Duitsland aan. Ook in de late jaren 1960 en 1970 was de wereld de trappers kwijt.

Waarom draait de wereld vierkant? Yanis Varoufakis, de man die zich als Griekse minister van Financiën in de Europese machtscenakels gehaat maakte, zoekt in zijn soms adembenemende boek The Global Minotaur naar wat voor hem de kern van de zaak is: hoe ga je om met overschotten en tekorten tussen landen? Landen die meer uitvoeren dan ze invoeren moeten met hun financieel overschot weg. En omgekeerd moeten landen met een handelstekort op financiering kunnen rekenen, zeker in een omgeving – zoals de eurozone – waarin muntaanpassingen onmogelijk zijn. Een systeem waarmee die onevenwichtigheden worden opgevangen is een GSRM, global surplus recycling mechanism. Van Bretton-Woods (1944) tot 1971 hadden de Verenigde Staten overschotten, zowel op hun handelsbalans als op hun begroting. Ze voerden meer uit dan ze invoerden en ze gebruikten hun financiële overschotten om de wederopbouw van de vroegere vijanden, Duitsland en Japan, te financieren. Ze dwongen Europa ook tot eenmaking. “De economische gezondheid van elk land is een zorg voor al zijn buren, veraf en nabij”, wist president Franklin D. Roosevelt. Met zijn bancor-munt wilde de Britse econoom J.M. Keynes in Bretton-Woods een systeem instellen waarin dat GSRM niet langer van de goodwill van één dominant land afhankelijk was. Dat zagen de Amerikanen niet zitten. Kwatongen beweren dat de IMF-directeur Strauss-Kahn in een seksschandaal terechtkwam, omdat hij in 2011 naar Keynes wilde teruggrijpen.

Maar vooral ten gevolge van de oorlog in Vietnam veranderden de Amerikaanse overschotten in almaar grotere tekorten. Vanaf 1971 hadden ze financiering nodig. Toen de Fransen en de Britten vroegen hun monetaire vorderingen op de VS in goud om te zetten – zoals Bretton-Woods voorzag – wilde president Nixon dat niet. Met de brutaliteit van een grootmacht werd Bretton-Woods opgeblazen. Er ontstond dan wat Varoufakis de ‘Global Minotaur‘ noemt, een surplusrecyclage waarbij de landen met overschotten, zoals Duitsland, Japan en China, de Amerikaanse tekorten financierden. De Verenigde Staten werden meteen de belangrijkste afzetmarkt voor de goederen die de overschotlanden kwijt moesten. Er ontstond een nieuw evenwicht dat tot 2008 meeging. De VS waren de stofzuiger van de wereld, zowel voor goederen als voor geld. Geen ideaal systeem, maar het werkte. Duitsland leverde met veel plezier BMW’s én de financiering van die BMW’s. Zoals ze dat in Griekenland deden. Die financiering gebeurde met leningen, zodat er almaar grotere vorderingen op de VS ontstonden. Het had best nog langer kunnen duren, maar de Amerikaanse financiële sector verknoeide het. Met geld kan geld worden gecreëerd en dat gebeurde op zo’n waanzinnige schaal dat de boel in 2008 in elkaar stuikte.

Sindsdien zijn we volgens Varoufakis het noorden kwijt. De Amerikanen vullen hun rol als afzetmarkt minder goed in en de opgestapelde schulden worden onbeheersbaar. De Minotaur is op sterven na dood, stelt Varoufakis. Dat maakt ons allemaal erg ongerust. We investeren niet meer en sparen ons te pletter. Er moet dus een nieuw globaal recyclagesysteem worden opgezet. Ook in Europa, waar het vrekkige Duitsland misschien beter de euro kan verlaten, aldus Martin Wolf in de Financial Times. Ten gevolge van het besparingsbeleid boeken alle EU-landen intussen een overschot op de betalingsbalans. Dat gaat ten koste van de vraag naar goederen en de investeringen. Dat straatje loopt dood. De oplossingen van Varoufakis zijn radicaal en zullen de schuldeisers veel pijn doen, maar zijn er alternatieven? Presidentskandidaat Donald Trump brabbelt over wat hij met de Amerikaanse schuld wil doen. Hij laat niet in zijn kaarten kijken. Is Trump ‘het beest dat naar Bethlehem sloft’? Ook Varoufakis wil een nieuw surplusrecyclagesysteem uit de VS. ‘America must nevertheless lead‘, aldus de linkse Varoufakis.

De auteur is publicist.

PAUL HUYBRECHTS

Is Donald Trump ‘het beest dat naar Bethlehem sloft?’