De wapens van de tweedracht

Door de sjiitische imam Nimr al-Nimr te laten onthoofden heeft Saoedi-Arabië de spanningen met Irak, Syrië en Iran opgedreven. Het wakkert meteen ook de discussie aan over de export van wapens en militair materiaal naar Saoedi-Arabië en de participatie van het Waals Gewest in Herstal Group, Belgiës grootste wapenfabrikant.

Moet Herstal Group geprivatiseerd worden of niet? Het is de jongste discussie die in het Waalse Parlement woedt. De vraag beweegt ook het noorden van het land: begin januari verklaarde de Vlaamse minister-president Geert Bourgeois (N-VA) op Radio 1 dat, als hij de Waalse minister-president Paul Magnette (PS) was, hij “in de huidige omstandigheden geen wapens van FN Herstal naar Saoedi-Arabië zou exporteren”.

De discussie overstijgt de loutere privatisering van de Herstal Group, ze raakt alle ondernemingen die wapens uitvoeren naar het Midden-Oosten. Dat is onder meer het geval voor CMI Defence uit Seraing, dat in 2014 een contract in onderaanneming van 4,3 miljard euro in de wacht sleepte om tien jaar lang Saoedische pantservoertuigen uit te rusten met geschutkoepels.

En ook voor de munitiefabriek Mecar in Nijvel, “die nog meer afhankelijk is van Saoedi-Arabië dan Herstal Group”, zegt Luc Mampaey, directeur van de GRIP, de onderzoeks- en informatiegroep over vrede en veiligheid.

Saoedi-Arabië is een uitstekende klant voor de Belgische industrie, maar een klant die gezien de kritieke toestand in de regio gênant is geworden. Riyad trok in maart ten strijde tegen de Houthi-rebellen in Jemen. Het land liet in januari ook 47 mensen, die wegens terrorisme veroordeeld waren, executeren en verbrak de diplomatieke relaties met Iran. België blijft niettemin wapens exporteren. Het draait allemaal om de toekenning van licenties, die vatbaar is voor interpretatie (zie kader Flexibele licenties) en de 10.000 Belgische banen die de handel oplevert.

Waalse wapens, Vlaamse nachtkijkers

Net als bier en chocolade is de fabricage van wapens een Belgische en meer bepaald een Waalse specialiteit. De activiteit is goed voor bijna 1 procent van de export in het zuiden van het land. In doorsnee levert het gewest elk jaar voor 600 miljoen euro exportlicenties af, al schommelt dat cijfer aanzienlijk van het ene jaar tot het andere, net als het deel van de wapens dat naar Saoedi-Arabië verscheept wordt. Van de 78 Belgische ondernemingen in de sector zijn er 46 Waals en 29 Vlaams. De Waalse activiteiten zijn evenwel spectaculairder. Het gaat om wapens in de letterlijke zin. Simpel gezegd: de Walen leveren de wapens en de munitie, de Vlamingen de kijkers. Zo verkoopt FN Herstal zijn P90-machinepistool en Mecar granaten, terwijl OIP uit Oudenaarde optische systemen, fire control systems genoemd, uitvoert.

De grote spelers van de sector zitten in het buitenland, overwegend in Frankrijk. De ondernemingen met Belgisch kapitaal in de top twaalf van de wapensector zijn familie- of overheidsbedrijven. New Lachaussée in Herstal, dat machines voor onder meer patronen en slaghoedjes produceert, behoort toe aan Georges Forrest, bekend voor zijn mijnactiviteiten in Congo. Asco, dat gespecialiseerd is in de bewerking van ultraresistente metalen, is eigendom van de familie Boas. Asco’s militaire activiteiten zijn evenwel marginaal geworden, vergeleken bij zijn activiteiten in de burgerluchtvaart.

Het Waals Gewest is met tegenzin terechtgekomen in de sector. Het moest eerst Sonaca en vervolgens Herstal Group overnemen om de activiteit en de werkgelegenheid van die falende bedrijven in stand te houden. In beide gevallen kwamen de bedrijven er na heel wat moeilijke episodes weer bovenop. Herstal Group, die geruime tijd gecontroleerd werd door de Generale Maatschappij van België, had in de jaren tachtig meer dan 10.000 mensen in dienst en had zich zonder veel succes gediversifieerd naar een heleboel activiteiten (golfclubs, tennisrackets enzovoort), vooraleer ze permanent en hopeloos begon weg te kwijnen.

De wedergeboorte van Herstal

Ondanks de slechte vooruitzichten is Herstal Group uitgegroeid tot een paradepaardje van het Waals Gewest, een wereldspeler die gespecialiseerd is in lichte militaire bewapening en wapens voor ordehandhaving (via zijn filiaal FN Herstal) en in jacht- en sportwapens (via Browning). Bij de overname in 1997 bevond de groep zich nochtans in een diepe crisis. Vandaag heeft de onderneming haar omzet zo goed als verdubbeld. In 2014 boekte ze zelfs een geconsolideerde omzet van 678 miljoen euro, waarvan 372 miljoen aangedragen werd door de Belgische fabrieken. Ze is ook meer dan behoorlijk rendabel. Het Waals Gewest puurde er in 2014 voor 10 miljoen euro dividenden uit. Op die manier recupereert het gewest de meer dan 62 miljoen euro die het er in 1997 ingestoken heeft. De groep nam in 2014 zelfs de Britse machinegeweerfabrikant Manroy voor 20 miljoen euro over.

De groep heeft 3000 mensen in dienst, van wie 1500 in België, waar ze tien jaar geleden niet meer dan 1094 werknemers telde. Herstal heeft fabrieken in onder meer de Verenigde Staten en Portugal.

De architect van die opleving is Philippe Tenneson, een Franse militair die van bij GIAT (nu Nexter) kwam en aangesteld werd om de groep te reorganiseren en weer op gang te brengen. Hij stootte activiteiten af en legde de Amerikaanse klanten in de watten met aanvalswapens en wapens voor de ordediensten. Hij maakte ook gebruik van de technologische vooruitgang, zoals de mogelijkheid om de wapens van de ordediensten te ‘neutraliseren’ als ze gestolen werden.

Die strategie wordt nu voortgezet door de jongste baas van de onderneming, Philippe Claessens, die de voorbije drie jaar 100 miljoen euro investeerde en terloops meer onderaanneming invoerde, wat een paar keer leidde tot wrijvingen met de vakbonden.

De groep heeft dus de sombere voorspellingen van zich af kunnen schudden, maar staat nu voor een dilemma: zich laten overnemen (en dus privatiseren) of consolideren en groeien. Dat plaatst het Waals Gewest voor een delicate keuze. Privatiseren brengt het risico met zich dat de onderneming opgelost wordt in een concurrerende groep. Maar voor consolidatie zijn aanzienlijke financiële middelen nodig. Dat is een aanpak die politiek moeilijk te verdedigen valt voor een gewest met een socialistische meerderheid, die de voorkeur lijkt te geven aan een status quo.

Robert van Apeldoorn