DE VS ZOALS BELGIË IN DE JAREN ’80

Meneer Noels is in het echt minder dik dan ik had verwacht”. Het stond te lezen in de reacties van studenten na een presentatie in hun school. Dat valt uiteindelijk nog mee. Wat zou Freya Van den Bossche zeggen als ze de foto boven deze column ziet? Zouden de woorden ‘stijfburgerlijk’ en ‘truttig’ eveneens spontaan opwellen?

Waar is de tijd dat politiek saai mocht zijn en dat men afgerekend werd op de kwaliteit van zijn beleid? Veertig jaar geleden maakte het niet zoveel uit of de eerste minister er uitzag als Quasimodo of Kate Moss. Nu maak je toch net iets meer kans als de laatste, omdat de verpakking belangrijker is geworden dan de inhoud.

Make-up verbergt sneeuwbal. Ook in de economie is schijn de werkelijkheid aan het overtroeven. Neem nu de Amerikaanse economie. Overal wordt haar sterkte geroemd. En ik geef toe, zelfs een stijging van de olieprijs, het einde van belastingverminderingen of een rentestijging konden haar niet afremmen. Zelfs de economische tegenwind van Katrina, Rita en Wilma waren niet meer dan een storm in een glas water. Opmerkelijk. Maar de sterke Amerikaanse groeicijfers zijn het laagje make-up dat zo mooi de gebreken kan verbergen.

Nooit groeide de schuld van de Amerikaanse gezinnen sterker dan in het afgelopen kwartaal. Het zal ook van 2005 een absoluut topjaar maken. De groei van de groei van de schuld neemt alsmaar toe (zie tabel), van 6 % in 1997 naar 8 % in 1999, vervolgens 10 % in 2003 en nu al 12 %. Is dit een teken van rijkdom zoals zovelen beweren?

“Jaarlijks inkomen 100, jaarlijkse uitgaven 99, resultaat: geluk. Jaarlijks inkomen 100, jaarlijkse uitgaven 101, resultaat: miserie”. Zo schreef Charles Dickens in 1847. Honderdvijftig jaar later hebben we computers en gsm’s. We zouden dus beter moeten kunnen rekenen en communiceren. Maar toch is er geen vooruitgang geboekt in het vermijden van een schuldproblematiek. En zelfs in de communicatie zijn er heel wat stoorzenders. Zo zie ik dit jaar heel wat ‘nieuwe theorieën’ die verdedigen dat grote externe tekorten en hoge schulden geen enkel probleem zijn (platformbedrijven, dark matter, globalisatie…). Het doet terugdenken aan de nieuwe beleggingstheorieën zoals die van Jim Glassman en Kevin Hassett in het jaar 2000. In hun boek Dow 36,000 schreven ze dat aandelen geen risicopremie nodig hebben, omdat ze veiliger en performanter zijn dan obligaties. Benieuwd hoeveel mensen er sindsdien gelukkiger zijn geworden door hun theorie op te volgen.

De VS zoals België in de jaren ’80. De realiteit is dat Amerikaanse gezinnen vandaag een schuld dragen van meer dan 120 % van hun beschikbare inkomen (zie grafiek). Vergelijk dit met een goede 50 % in België en een gemiddelde van 80 % in euroland. In Nederland stond de ratio in 2000 boven 120 %, en niet toevallig begonnen toen de problemen.

Een stijgende rente doet immers net hetzelfde fenomeen ontstaan als in ons land in de jaren tachtig. Toen begon onze overheidsschuld spontaan verder aan te groeien door het zogenaamde rente-sneeuwbal- effect. De rente op de schuld was groter dan de economische groei, terwijl de nieuwe tekorten ze nog verder deed oplopen.

De rente in de VS op consumentenkrediet bedraagt meer dan 10 %, die op hypotheken rond 6 %. Sommige variabele rentevormen zijn lager, maar die rente stijgt sterk sinds 2004. Als de gezinnen zelfs de beste rente van de bedrijven zouden krijgen (5 %), dan nog moeten ze nu al jaarlijks 6 % van hun beschikbare inkomen alleen al aan rente betalen (120 % x 5 %), zonder schuldaflossingen. Hun inkomen moet dan even- veel stijgen om geen aangroei van hun schuldratio te krijgen. Helaas groeit het beschikbare inkomen niet zo snel, en is de rente ook hoger. De sneeuwbal rolt dus, alle gezinnen samen lenen vandaag om hun rente te kunnen betalen. Tegelijkertijd blijven ze echter nog nieuwe schulden aangaan, omdat de groei van de consumptie de Amerikaanse economie recht houdt.

Nederlands-Belgische missie naar Washington? Nu is het probleem met zo’n sneeuwbaldynamiek dat hij niet vanzelf stopt. Vraag het maar aan de Nederlanders, die er sinds 2000 mee te maken hebben. Wat Nederland nu meemaakt, is een perfecte blauwdruk van wat de VS te wachten staat. Een aantal jaren van slabakkende binnenlandse vraag om de overdrijvingen door te slikken, en als gevolg een recessie.

De praktijkkennis van premier Balkenende en de charme (en uiteraard begrotingskennis) van Freya Van den Bossche zouden dus de ideale combinatie zijn om de ‘stijfburgerlijke’ Alan Greenspan en de ‘saaie’ George Bush te gaan overtuigen van het gevaar van deze schulddynamiek. Op mijn sympathie en steun kunnen ze in elk geval rekenen. Ik geef natuurlijk geen garantie dat het duo met hun sneeuwbalverhaal in deze kerstperiode op veel geloof zal moeten rekenen in Washington.

De auteur is hoofdeconoom van Petercam Vermogensbeheer.

Reacties: visienoels@trends.be

Geert Noels