De vluchtige macht

Als oud-premier Mark Eyskens een boek schrijft, maakt hij daar tegenwoordig weinig reclame voor. Dat heb je als je al ruim vijftig boeken op je palmares hebt, waarbij zowat alle maatschappelijke thema’s de revue zijn gepasseerd. Het jongste boek van Eyskens is een zoektocht naar waar macht en gezag echt liggen in dit tweede decennium van de 21ste eeuw. De machtsverhoudingen zijn aan voortdurende wijzigingen onderhevig. De macht en het gezag van pakweg de paus — met als basis de onfeilbaarheid — zijn niet bepaald dezelfde als die van een minister, wiens macht en gezag het liefst nog ondermijnd worden.

De minister van staat zoekt een antwoord op volgende vragen. Waar ligt vandaag de macht? Hoeveel macht of schijnmacht heeft een eerste minister nog bij ons? Hebben Belgische ministers en politici überhaupt nog macht, of proberen ze te doen alsof, goed wetende dat de macht allang verschoven is naar de hogere regionen van de Europese besluitvorming? Wat is in deze internationale context nog de zin van een streven naar Vlaamse onafhankelijkheid? Hoe zit het met die zogenaamd tanende macht van het machtigste land van de wereld, de Verenigde Staten? Wat kunnen we eigenlijk verwachten van het gezag van de nieuwe paus Franciscus? En hoe zit het met onze visie op de almacht van God?

Macht is in de huidige wereld veel vluchtiger geworden. Vroeger konden figuren als bijvoorbeeld Winston Churchill of Franklin Roosevelt beslissingen nemen die een verregaande impact hadden op de wereldgeschiedenis. De macht van de staatshoofden is nu veel beperkter. Zo ook hun gezag.

Eyskens — nooit een nationalist geweest — heeft het zoals te verwachten valt ook over een andere belangrijke trend: de tanende macht van nationale staten. Die kunnen in zijn ogen niet meer op tegen de multiculturele macht van wat hij Globalistan noemt. En ondanks de eurocrisis neemt ook de Europese Unie meer en meer de fakkel over van de negentiende-eeuwse natiestaten. Wat meteen tot gevolg heeft dat de rol van de nationale eerste ministers steeds meer gerelativeerd moet worden. Europa en de moeilijk vatbare globalisering zijn machtsfactoren, maar ze hebben nog niet dat stapje hoger gedaan. Dwingen instellingen als de Europese Commissie gezag af? Dat is met de huidige anti-Europese atmosfeer zeer moeilijk.

In het boek komen ook de humanist en filosoof in Eyskens bovendrijven. Hij waarschuwt voor de uitwassen van macht: ze hebben tot persoonlijke drama’s geleid. Eyskens is ervaringsdeskundige. Door het machtsspel tussen politieke partijen kende hij in 1981 een van de kortstondigste premierschappen in de Belgische geschiedenis. Eyskens houdt in zijn conclusie een warm pleidooi voor meer menselijkheid, meer verdraagzaamheid en meer rechtvaardigheid.

Mark Eyskens, Macht en Gezag, Witsand Uitgevers, 2013, 415 blz, 22,50 euro

KAREL CAMBIEN