De vicieuze cirkel van Tihange

Dat de kernuitstap gedeeltelijk wordt teruggedraaid, stond al in 2003 in de sterren geschreven. Want er is te weinig geïnvesteerd in nieuwe grootschalige stroomproductie.

Dat de kernuitstap gedeeltelijk wordt teruggedraaid, stond al in 2003 in de sterren geschreven. Want er is te weinig geïnvesteerd in nieuwe grootschalige stroomproductie.

“In vergelijking met de buurlanden heeft België wel vrij veel geïnvesteerd in hernieuwbare energie”, vindt Bruno Vanderschueren, medeoprichter en verantwoordelijke sourcing van de energieverkoper Lampiris.

Helaas blazen of schijnen wind en zon niet constant. Dus had er ook moeten worden geïnvesteerd in klassieke centrales, die gebruikmaken van steenkool, gas of van warmte (stoom) en gas (STEG). Dat gebeurde veel minder. Vanderschueren: “Daardoor is er een tekort aan flexibele productiecapaciteit om de schommelingen in de productie van groene stroom te kunnen opvangen.”

Gascentrales zijn niet rendabel

Soms ligt dat niet aan de elektriciteitsbedrijven zelf, bevestigt Jan Herremans, directeur-generaal van Febeg, de Federatie van de Belgische Elektriciteits- en Gasbedrijven. “Sommige investeringsprojecten hebben wel het vergunningstraject doorlopen, maar worden toch niet uitgevoerd.”

Dat blijkt vooral een louter economische beslissing, ingegeven door het verschil tussen de lage marktprijs voor elektriciteit, en de hoge prijs van de brandstof, het gas. Daardoor is het momenteel onrendabel om een gascentrale te laten draaien, laat staan een nieuwe te bouwen.

Bovenop het prijsnadeel heeft gas nog een andere troef die nu echter in zijn nadeel werkt: de flexibiliteit. Om de productieschommelingen van het Belgische wind- en zonnepark op te vangen, worden de gascentrales steeds meer uitgeschakeld.
Uit een rapport van het beurshuis Morgan Stanley blijkt dat de gemiddelde gascentrale in 2011 amper 54 procent van de tijd elektriciteit produceerde. Een jaar eerder was dat nog 69 procent. Volgens cijfers van de federale energieregulator CREG daalde dat percentage de eerste vijf maanden van dit jaar verder naar 30%. Dat weegt zwaar op de rendabiliteit, want de afschrijvingen moeten gebeuren op veel minder productie-uren.

Het gevaar van import

Er is, naast zelf stroomcentrales bouwen, ook een andere mogelijkheid: meer energie importeren. België is nu al een van de landen met de grootste import- en exportcapaciteit van elektriciteit in Europa. Tegelijk blijft een importbeleid een risico: in geval van een black-out zal het, alle akkoorden daaromtrent ten spijt, ieder voor zich zijn. En dan zal de Franse kenenergie eerst worden aangewend om de Franse noden te lenigen, en pas daarna duur worden verkocht aan buitenlandse gegadigden.

Maatregelen

“We zullen maatregelen nemen om het rendement van gasgestookte elektriciteitscentrales te garanderen”, kondigde staatssecretaris voor Energie Melchior Wathelet twee weken geleden aan. Volgens het plan dat hij maandag 2 juli bekendmaakte, gaat Tihange pas binnen tien jaar dicht. In die centrale moet iets meer worden geïnvesteerd in veiligheid, maar in Doel 1 en 2, die wél dicht zouden gaan, moeten er anderzijds meer onderdelen worden vervangen. Ook zou een capaciteitsvergoeding worden ingevoerd. Daarbij wordt een investeerder vergoed voor de beschikbaarheid van een installatie, los van de eigenlijke productie.

Geen zekerheden

Die maatregelen, die vorige week vrijdag op de ministerraad werden voorgelegd, moeten ingrijpend genoeg zijn om investeerders te overtuigen. Al heeft Vanderschueren daar zijn twijfels over. “Op een gemiddelde dag wordt er grosso modo 8000 MW geproduceerd. Als er daar 5000 van kernenergie komen, en 2000 MW van wind en zon, dan blijft er voor al de rest uiteindelijk maar 1000 MW over. Dat verandert niet door deze maatregelen.”

Ook het investeringsbeleid van de andere marktspelers toont eenzelfde beeld: er wordt wel geld gepompt in hernieuwbare-energiebronnen, maar voor andere bronnen is het afwachten. Christophe Degrez, algemeen directeur van Eneco België: “Voor wij investeren, willen we weten wat de politieke en financiële randvoorwaarden zijn. Daarvoor is een coherent beleid nodig, over een lange termijn: 30, 35 jaar. Er is nood aan een langetermijnvisie die door alle overheden wordt ondersteund.”

Zonder die visie dreigt een vicieuze cirkel: de kerncentrales blijven open om een stroomtekort tegen te gaan, waardoor investeerders in alternatieven in onzekerheid blijven en dus niet investeren, waardoor op termijn er een stroomtekort dreigt.

Nationaal pact

“Er is een nationaal energiepact nodig”, concludeert Derrick Gosselin. Als hoogleraar aan de Universiteit Gent is hij oprichter van het eerste Centrum voor Toekomstverkenning in België. “Bekijk het vanuit het standpunt van een investeerder. Die pompt honderden miljoenen euro’s in een energiecentrale, maar zodra die er staat, is hij eigenlijk een ‘gijzelaar’ van de lokale overheid. Want die overheid kijkt na een paar jaar nog alleen naar de miljoenen euro’s die naar het bedrijf vloeien, niet naar de miljarden die er eerst zijn in geïnvesteerd.”

“Het debat over welke energiemarkt we willen hebben, wordt te weinig gevoerd”, vervolgt Gosselin. “Onvoldoende op Europees niveau, en al helemaal niet in België. Voor elk complex probleem bestaat immers altijd een simpele oplossing voor een minderheid, die helaas volledig onbruikbaar is voor de meerderheid. Er wordt in complexe situaties zoals energiebeleid veel te weinig nagedacht over de gevolgen in tweede en derde orde. Dat leidt tot een steekvlampolitiek.”

Lange termijn

In zijn toekomstvisie pleit Gosselin voor een gebalanceerde mix en dus in investeringen in… kolencentrales, samen met het ontwikkelen van infrastructuur voor CO2-captatie (CCS). “Het gaat om een mix. Alles op gas zetten klinkt leuk, maar als iedereen dat doet, gaat de prijs door het dak. Met een kolencentrale kan je die kostprijs balanceren. Ten tweede vervang je, als we ons beperken tot gas en hernieuwbaar, in feite een zogenaamde ‘monopolist’, de kerncentrales van Electrabel, uiteindelijk door een echte, zijnde Gazprom.”