De vertwijfeling van een vermoeide voorzitter

“The chairman is tired, very tired.” We vernemen het — onder belofte van anonimiteit — van een bron in de onmiddellijke omgeving van Ben Bernanke, de voorzitter van de Federal Reserve (Fed), de Amerikaanse centrale bank. Toen president Barack Obama onlangs publiekelijk zei dat Bernanke eigenlijk al te lang in deze bijzonder veeleisende functie zit, had hij duidelijk ook de manifeste tekenen van fysieke en mentale uitputting voor ogen. Het staat dan ook zogoed als vast dat begin volgend jaar een einde komt aan het mandaat van Ben Bernanke als topman van de Fed. Maar er is meer aan de hand met en rond de figuur Bernanke dan alleen maar extreme vermoeidheid.

De voorzitter van wat nog altijd de belangrijkste centrale bank van de wereld is, begint steeds meer te twijfelen aan de goede afloop van zijn beleid. Ben Bernanke blijft er, volgens dezelfde bron, van overtuigd dat er geen alternatief was voor zijn beleid van nulrentes en nooit eerder geziene expansie van de balans van de Fed. Een forse toename van de geldhoeveelheid was het onvermijdelijke gevolg. Dat beleid staat bekend als kwantitatieve versoepeling (QE, naar de Engelse term quantitative easing). Bernanke is er rotsvast van overtuigd dat de economie zonder die interventies in een helse deflatie terechtgekomen zou zijn, met een nog veel scherpere terugval van de productie en de werkgelegenheid dan nu het geval is.

Maar Ben Bernanke begint steeds meer te vrezen dat het beleid waarvan hij zich tot hoofdarchitect ontpopte, een almaar zwaardere hypotheek legt op de stabiliteit van het financiële systeem. Bernanke verwees in recente speeches en tijdens hoorzittingen voor het Amerikaanse Congres expliciet naar die vrees, maar altijd met de boodschap dat alles nog binnen de perken blijft. Binnenskamers zet hij die vrees echter steeds dikker in de verf en betwijfelt hij nadrukkelijk of de autoriteiten de zaken nog wel onder controle hebben.

Terwijl het financiële systeem nog lang niet volledig hersteld was van de mokerslagen uitgedeeld tijdens de grote crisis van 2007-09, ontstonden er in de voorbije periode allerhande nieuwe onevenwichten. In veel gevallen zijn het directe en indirecte gevolgen van het monetaire beleid. Vooral de druk om in een omgeving van nulrentes of daaromtrent toch tot betere rendementen te komen, gaf aanleiding tot een opeenhoping van bewegingen en posities die onmiddellijk problemen geven zodra de extreem lage rentes dreigen te verdwijnen.

Ben Bernanke beseft als geen ander dat een nieuwe financiële crisis verstrekkende gevolgen zal hebben. Ze zal de sluimerende eurocrisis opnieuw in alle hevigheid doen uitbarsten en wereldwijd de nu al slappe economische groei ondermijnen. Landen als China zijn stilaan in hetzelfde bedje ziek als het Westen — te veel schulden en overmatige kredietcreatie — en kunnen deze keer niet voor de impulsen zorgen om de groeitrein op het spoor te houden. De zeepbeleconomie zit wereldwijd stilaan aan haar plafond. Als grote kenner van de Depressie van de jaren dertig kan Bernanke zich daar beter dan eender wie een en ander bij inbeelden. Toch beseft hij dat doorgaan op de ingeslagen weg niet eindeloos kan. Ook omdat in het directiecomité van de Fed de weerstand toeneemt, zag hij zich verplicht stilaan en heel voorzichtig de U-turn te beginnen aankondigen. Onmiddellijk gingen op de financiële markten alle poppen aan het dansen.

Het is net iets te simpel om te stellen dat Bernanke gevangen zit in een val die hij zelf opgezet heeft. Wat de man in 2007-’08 voor mekaar bracht, is en blijft heroïsch. Vooral hij belette toen via doordachte en proactieve interventies dat het Amerikaanse en het internationale financiële systeem compleet implodeerde. Er dreigde toen een depressie in vergelijking waarmee die van de jaren dertig zou verbleken.

Het is echter één zaak om via monetaire interventies een financiële instorting te voorkomen, het is een heel andere zaak om ook via monetaire interventies de economische groei weer op een hoger toerental te krijgen. In dat eerste lukte Ben Bernanke op een manier die nog lang heel veel respect moet afdwingen. In het tweede dreigt hij te falen. Er bestaan geen uitgeschreven scenario’s om uit dit moeras te geraken. Vroeg of laat lukt het wel; de vraag is alleen hoeveel brokken er tot dan nog gemaakt worden. Ben Bernanke maakt zich in toenemende mate zorgen over de omvang van de schade.

JOHAN VAN OVERTVELDT – Hoofdredacteur

De zeepbeleconomie zit wereldwijd stilaan aan haar plafond.