De Thaise tandem

Het interuniversitair centrum voor mikro-elektronika Imec brengt de Thaise chipproduktie in een hogere versnelling. Met steun van Abos.

Het Algemeen Bestuur voor Ontwikkelingssamenwerking ( Abos) gaat gebukt onder kritiek omwille van projekten die in ontwikkelingslanden staan te roesten en waar hoofdzakelijk een handvol Belgische ondernemingen beter van werd. Maar Abos toont ook een ander gezicht. Zo besteedt de Belgische Ontwikkelingssamenwerking 50 miljoen frank (over drie jaar) aan een samenwerkingsverband tussen het Vlaamse Interuniversitair micro-elektronika centrum ( Imec) in Heverlee en Tmec, het Thai micro electronic center in Bangkok.

“En daar vloeit geen cent van naar het Belgische bedrijfsleven. Althans niet rechtstreeks,” beklemtoont professor Cor Claeys van de KU-Leuven. “Op termijn hopen we natuurlijk op een meesleepeffekt voor Vlaamse elektronika-KMO’s in Thailand en heel Zuidoost-Azië. Maar dat heeft niets te maken met de Abos-tussenkomst. Trouwens 50 miljoen is peanuts tegenover de totale investering in het Tmec-projekt. Dat overstijgt het miljard frank, alleen al voor de bouw van een clean room, een stofvrije ruimte voor het fabrikeren van chips.”

In maart ’96 krijgen vier Thais in Vlaanderen een opleiding in silicium-procestechnologie voor het aanmaken van chips. Ook nog dit jaar zullen negen instrukteurs van het Thaise overheidsinstituut voor wetenschappelijk onderzoek, Nectec, bij Imec de nieuwste technieken aanleren in het ontwerpen van geïntegreerde schakelingen (chips). In een later stadium zal Imec instaan voor het ontwerp, de uitrusting en het opstarten van een clean room in Bangkok.

Thailand, dat als een typisch Aziatisch lage-lonenland een grote aktiviteit ontwikkelde in de zgn. back-end industry (het verpakken van schakelingen en komponenten, wat veeleer routinewerk is in opdracht van lokale en internationale elektronikabedrijven), koestert nu ook de ambitie om zelf performante en complexer submikronschakelingen te ontwerpen en te produceren.

Het Vlaamse Imec is de enige buitenlandse partner die intiem bij het opstarten van het Tmec-projekt betrokken wordt. “We zullen uit de eerste hand informatie ontvangen over de evolutie van het mikro-elektronisch gebeuren in Thailand,” zegt een opgewekte Cor Claeys. “Interessant is ook dat we met Tmec licentie-overeenkomsten zullen sluiten ( nvdr Imec is voor 50 % van zijn inkomsten afhankelijk van research-verkoop). En we hopen dat de Thais voor de volgende generaties van hun technologie ook bij Imec zullen aankloppen. Dit wordt dus een samenwerkingsverband voor een langere duur. Vlaanderen krijgt zo in dit domein een vaste voet en bekendheid in Thailand en dat kan belangrijk worden voor bedrijven zoals Mietec ( Alcatel) in Oudenaarde. Bovendien zullen lokale chipfabrikanten ook gaan uitbesteden aan anderen naarmate meer complexe elektronische funkties moeten geïntegreerd worden. Tot nu zijn in Thailand vooral France Telecom en Amerikaanse computerfirma’s aktief. Dit is echter een groeimarkt waar onze Vlaamse KMO’s op termijn kunnen instappen. Ik zie ook een terugkoppelingseffekt door onze verhoogde zichtbaarheid in Zuidoost-Azië, met name dat Vlaanderen geen blinde vlek meer is voor elektronikabedrijven uit het Verre Oosten die in toenemende mate in Europa willen investeren.”

Claeys is verantwoordelijk binnen de divisie Halfgeleiderprocessen voor internationaal kontraktonderzoek. “Topbedrijven in Zuidoost-Azië zoals UMC en Windbond uit het Hsinchu industrial park, de Taiwanese Silicon Valley, zochten al aansluiting bij de O&O-resultaten van Imec. Voor zijn Tmec-projekt heeft Nectec ook elders in Europa en de VS de mogelijkheden afgetast, maar de Thais vonden Imec een geschikte partner.” Een samenwerkingsakkoord uit 1979 van Abos met Thailand bood het gedroomde aanknopingspunt.

REGIONALE AMBITIES.

Zuidkoreaanse ( Samsung, Hyundai, LG group) en Taiwanese chipmakers ( Taiwan Semiconductor Manufactoring, Acer) hebben een offensief ingezet om een groter deel van de wereldproduktie in halfgeleiders in te pikken. Samen dreven zij het marktaandeel van Azië (Japan niet meegerekend) op van 8,9 % in 1994 tot 12,1 % vorig jaar (zie grafiek) en dit jaar investeren de Taiwanese en Koreaanse chipproducenten nog ruim 30 miljard VS-dollar in extra kapaciteitsuitbreiding. “Thailand wil zich wapenen tegen die overmacht. In plaats van het mikro-elektronika-gebeuren passief te ondergaan en komponenten te assembleren, wil de Thaise overheid een “kultuur” tot stand brengen waarin eigen bedrijven op de trein kunnen springen,” zo situeert professor Claeys het samenwerkingsverband van Nectec met Imec. “Via Nectec en zijn Tmec-projekt volgt de Thaise overheid als het ware het voorbeeld van Imec en de DIRV (Derde Industriële Revolutie in Vlaanderen).” Nectec is een onderzoekscentrum voor het ontwerpen van schakelingen, zoals de afdeling VSDM bij Imec. Tmec moet een trainingscentrum worden voor technologieën die aangewend worden voor zulke ontwerpen.

Maar de ambities reiken verder : Thailand streeft ernaar in de regio het voortouw te nemen en ziet zichzelf in een leidende rol om de mikro-elektronika te helpen ontwikkelen bij de buurlanden die eveneens achternahinken, zoals Myanmar, Laos en Vietnam. Die invloed zou zelfs kunnen uitdijen tot de zuidflank van China, wat perfekt aansluit bij de grensoverschrijdende ekonomische zones die de Japanse managementgoeroe Kenichi Ohmae (auteur van The End of the Nation State, The Rise of Regional Economics) ook in Zuidoost-Azië ziet ontstaan. Zo zou er een tegenwicht gevormd worden tegen de dominantie van Japan-Korea-Taiwan enerzijds en Europa en de VS anderzijds. “Als wij hierbij de voorkeurspartner zijn, verruimt dit ook ons perspektief op de langere termijn,” glundert Cor Claeys.

Thailand kan in zijn universitaire centra eenvoudige schakelingen van 10 tot 15 mikron en basiskomponenten voor transistoren en detectoren maken. Op de evolutieschaal naar alsmaar krimpende transistorafmetingen is dat echter nog de prehistorie, het niveau waar Vlaanderen 20 jaar geleden stond op het vlak van micro-processing (zie kader). Naarmate meer complexe elektronische funkties geïntegreerd kunnen worden op een klein stukje silicium (chip) krimpen de afmetingen. In het Tmec-projekt zal Imec de Thais een sprong helpen maken van 10 naar een 3 mikron-technologie.

Professor Claeys licht toe : “Hen de basisstappen aanleren in 3 mikron-technologie vormt een goede toegangspoort tot de complexe wereld van het ontwerpen en produceren van halfgeleiderschakelingen. Tmec krijgt hiervoor een licentie van Imec en wij zullen ter plaatse de implementatie ervan van dichtbij volgen. In een tweede faze zullen ze waarschijnlijk rond het jaar 2000 evolueren naar 0,7 mikron-processen.” Momenteel gebeurt 80 % van de chipproduktie wereldwijd op basis van 0,8 mikron-technologie. In Azië zijn alleen de hogergenoemde Japanse, Koreaanse en Taiwanese chipproducenten hiertoe in staat, naast een aantal Amerikaanse en Europese chipfabrieken in Singapore.

Bij de start van Imec, 12 jaar geleden, werd in Heverlee gewerkt aan de ontwikkeling van het 1,25 mikron CMOS-proces. Toen was dit ” state-of-the-art“. Vandaag is Imec bezig met de prototyping van een 0,35 mikron-proces en gebruikt Mietec reeds 0,5 mikron-processen. “In geen geval kan er dus sprake zijn van konkurrentie voor Mietec,” stelt Cor Claeys. “Het 3 mikron CMOS-proces is een oude technologie, die echter voor bepaalde toepassingen nog aktueel is. Onder meer voor sommige mikrosystemen en integratie van mikro-elektronika met sensor-operaties in teledetectiesystemen, zoals infraroodcamera’s. Dat Thailand onderzoekscentra opricht om zich in het domein van de chipproduktie te bekwamen, is onvermijdelijk. Als dat gebeurt door een instituut waarmee Imec een goed partnerschap aangaat, kan dat alleen maar vruchtbaar zijn voor de beide partijen. In 1999 moet het hele Tmec-projekt operationeel zijn.”

ERIK BRUYLAND

PROFESSOR COR CLAEYS (IMEC) De Vlaamse mikro-elektronika krijgt via het Tmec-projekt vaste voet aan de grond in Zuidoost-Azië.