De tactiek van de zeldzame aarden

Innovatie en groene technologie zullen onze economie competitief houden. Helaas controleert China de ‘zeldzame aarden’, strategische grondstoffen voor spitstechnologische ontwikkelingen. De Europese Commissie luidt de alarmbel.

Weet u niet wat ‘zeldzame aarden’ zijn? Geen nood, weinig ondernemers kennen europeum, smarium, holium of lanthanum. Ze zitten nochtans in uw smartphone, computer, autobatterij en -katalysator, in ledverlichting en windturbines; Barco verwerkt ze in platte beeldschermen, IBA in zijn medische scanapparatuur, Photovoltech in zonnepanelen. Zeldzame aarden zijn cruciale grondstoffen voor spitstechnologische toepassingen, groene technologie in het bijzonder.

Volgens geoloog Harald Elsner van het Duitse Federale Instituut voor Geologie en Gronstoffen (BGR) kampen al heel wat Europese hightechbedrijven met een tekort van deze 17 voor onze industrie broodnodige elementen. De prijs schoot de voorbije drie jaar omhoog met een factor 15 (zie grafiek). En die stijging zal doorzetten. Tenzij de Verenigde Staten en Europa weerwerk bieden.

De zeldzame aarden kwamen deze zomer in het nieuws toen Peking exportquota invoerde. China levert ruim 95 procent van het mondiale aanbod, maar vreest nu tekorten voor zijn eigen industrie. Daarom remde Peking de export voor dit jaar af, van 50.000 naar 30.000 ton.

Niet zo zeldzaam

In 1992 had Deng Xiaoping, die China van het communisme naar het kapitalisme leidde, een nieuw strategisch inzicht: “Het Midden-Oosten heeft olie, China zeldzame aardmetalen”. In een mum van tijd werkten de Chinezen door goedkope arbeid en weinig respect voor het leefmilieu alle westerse concurrentie uit de markt (zie grafiek 2). Het scheiden van de met elkaar verstrengelde 17 elementen is een zwaar vervuilend proces.

Zeldzame aarden zijn eigenaardig genoeg niet zeldzaam. Men vindt ze zowat overal in de aardkorst. China heeft maar 30 tot 36 procent van de naar schatting 100 miljoen ton wereldvoorraden (zie grafiek). Stijn Dewaele, geoloog van het Afrika Museum in Tervuren, weet dat in de koloniale tijd 2300 ton Congolese monaziet, waarin zeldzame aarden vermengd zitten, ontgonnen werd. Behalve in Kivu bevatten ook de mijnen van Katanga heel wat zeldzame aardmetalen als bijproduct van koper, kobalt en uranium.

Jean-Paul Francaert herinnert zich hoe hij als directeur van het Congolese mijnbouwbedrijf Sominki in de jaren zeventig zeldzame aardmetalen uit Kivu verkocht aan Japan. “Europeum als kleurstof voor televisieschermen, in uitzonderlijk hoge concentraties. Uit onze contracten met de Japanners kan je nog altijd afleiden hoeveel zeldzame aarden daar nog in de grond zitten. Maar sinds het Westen Oost-Congo in de chaos stortte, zijn de Chinezen er alomtegenwoordig.”

Zelfs met de opkomst van allerlei elektronica verbruikt de wereld dit jaar slechts 130.000 ton zeldzame aardmetalen of nog geen tiende van het wereldkoperverbruik in één maand. Zeldzame aarden zijn schaars in die zin dat de industrie maar kleine hoeveelheden verbruikt: hooguit 10.000 ton per jaar in Europa.

Een Europees actieplan

De metaalschaarste voor westerse hightechbedrijven staat dezer dagen hoog op de politieke agenda in Washington en Brussel. En dan gaat het niet alleen over de zeldzame aarden. Ook voor nog veertien andere strategische grondstoffen en een veertigtal elementen uit de tabel van Mendeljev is de situatie kritiek: gallium voor microchips bijvoorbeeld of indium voor dunnefilmzonnepanelen, platina voor brandstofcellen en tantaal voor microcondensatoren.

Tegen 2030 zal de vraag naar dit type strategische mineralen volgens EU-commisaris voor Industrie Antonio Tajani twintig keer groter zijn dan vandaag. Want de opkomende economieën beginnen meer metalen te consumeren en in het Westen zal er voor groene technologie ook almaar meer vraag zijn.

Tajani werkt aan een ‘raw material initiative’: de Commissie wil 17 miljoen euro investeren in onderzoek naar de eigen bodemrijkdommen. Naar schatting zou er nog voor honderd miljard euro onontgonnen grondstoffen, onder meer zeldzame aarden, in de Europese ondergrond sluimeren.

Vervolgens mikt de Commissie op nieuwe handelsakkoorden en ‘strategische partnerships’ met grondstofproducenten in Latijns-Amerika, Afrika en landen van de vroegere Sovjet-Unie. De Chinezen achterna wil de Europese Unie grondstoffen aankopen in ruil voor de financiering en aanleg van infrastructuur. Ten slotte mikt Europa op meer onderzoek naar nieuwe en meer efficiënte recyclagetechnologie.

Umicore, het belangrijkste recyclagebedrijf ter wereld voor edele metalen, recupereert jaarlijks 70.000 ton metalen uit 350.000 ton industrieel afval. Maar geen zeldzame aardmetalen. Via zijn ‘Strategisch Initiatief Materialen’ stimuleert de technologiefederatie Agoria bedrijven als Umicore en Bekaert om baanbrekend onderzoek te doen naar alternatieven. Een ander aandachtspunt is de uitvoer van elektronisch schroot: tonnen metaalsoorten in gsm’s en computers eindigen op een stort in Afrika of China en gaan zo verloren voor hergebruik en nieuwe applicaties.

“Geen paniek”

Vincent Willemart zit al een kwarteeuw in de handel van zeldzame aardmetalen en relativeert de tekorten. Zijn bedrijf Rare Earths & Minerals in Genval importeert zeldzame aarden voor allerlei sectoren in heel Europa. Daarnaast zijn er in België nog een drietal importeurs, onder meer Traxys (ex-Umicore), die aan specifieke behoeften voldoen. “Bij ons worden zeldzame aarden alleen verwerkt door staalbedrijven, tegelfabrikanten en in de productie van hol glas.”

“Er is een probleem met het aanbod van zeldzame aarden – de explosieve prijsstijgingen weerspiegelen de krapte – maar de markt zal over twee tot drie jaar een nieuw evenwicht vinden”, zegt Willemart. Dat komt omdat vroegere mijnen in Californië, Australië en Canada, zelfs met duurdere milieuvriendelijke technologie, weer rendabel worden (zie grafiek). “Zoals we de hogere olieprijzen verteerd hebben, zal de eindverbruiker zich niet druk maken over de 40 procent duurdere zeldzame aardmetalen in zijn iPad of Toyota Prius. Het gaat tenslotte maar om een paar gram.”

Alle projecties, ook na de opstart van nieuwe mijnen, geven aan dat er vanaf 2015 toch nog een tekort zal zijn aan sommige metalen, zoals neodymium, europeum, terbium en dysprosium. De Waalse grondstoffenmakelaar hoopt dat het Europese actieplan een doorbraak brengt in de ontwikkeling van alternatieven.

Bovendien lokt China, na heel wat westerse basisindustrie, ook meer westerse hoogtechnologische bedrijven. Die doen dat het liefst in joint venture met Chinese bedrijven. Voor wie in China produceert, is de prijs van zeldzame aarden onveranderd gebleven op 10 dollar per kilo. Producenten in Europa en de VS betalen 50 dollar per kilo. Om die reden bouwt Chrysler zijn elektrische wagens in China.

“Zo moedigt Peking kennisoverdracht aan”, zegt Willemart. Daar weet hij alles van. Als werknemer van het Belgische Sassoon Metals & Chemicals bracht Willemart in de jaren tachtig de eerste Chinese producenten van zeldzame aardmetalen elementaire raffinagetechnieken bij. Die expertisetransfer leidde tot het Chinese bijna-monopolie van vandaag.

Lees De nieuwe Koude Oorlog, blz. 47 opinie

erik bruyland

Ook de Europese Unie wil grondstoffen aankopen in ruil voor de financiering en aanleg van infrastructuur in Afrika en Zuid-Amerika.

Metaalschaarste voor de industrie staat hoog op de politieke agenda in Washington en Brussel.